Your slip is showing: Γλωσσικές και μεταφραστικές γκάφες (και μικρολαθάκια)
...που τα γράφουν όλα στα καρύδια τους.
Όχι μόνο από τους συναδέλφους... και εξηγώ: Για τη μετάφραση που κάνω, μου έχουν δώσει προμεταφρασμένα κάποια ερωτηματολόγια που πρέπει να δοθούν στους ασθενείς. Ένα από αυτά, το Drug Attitude Inventory 10 (DAI-10) ζητά από τους ασθενείς να σημειώσουν εάν κάποιες δηλώσεις ισχύουν ή δεν ισχύουν για αυτούς (στο αγγλικό True ή False). Ο ψυχίατρος που έχει κάνει την "προσαρμογή" στην ελληνική γλώσσα γιατί προφανώς "ξέρει Αγγλικά" (και οι συνεργάτες του, γιατί είναι "και συν.") μεταφράζουν το true/false "σωστό" και "λάθος". Έλα όμως που στο τέλος το ερωτηματολόγιο πληροφορεί τον ασθενή ότι "There is no right or wrong answer", και ο καλός ψυχίατρος γράφει "Δεν υπάρχει σωστή ή λάθος απάντηση", ενώ λίγο πιο πάνω έχει γράψει "Διαβάστε κάθε δήλωση και αποφασίστε αν είναι σωστή ή λάθος"! Και υγιής να είσαι, το χαπάκι σου θα το χρειαστείς...
Ακόμη και κάποιος που "ξέρει αγγλικά", πρέπει να ξέρει τουλάχιστον ότι true είναι το "αληθινό" και false το "ψεύτικο", κι από εκεί να πάρει καμιά στροφή παραπάνω. Αλλά όπως λες κι εσύ, είναι περισσότερο θέμα λογικής παρά γλώσσας εδώ.
Ωστόσο, όσο καλά αγγλικά και να ξέρει κανείς, δεν σημαίνει αυτό ότι μπορεί να γίνει και καλός μεταφραστής. Αν, δε, συνυπολογίσουμε και το ότι ο βαθμός στον οποίο κανείς γνωρίζει μια γλώσσα συνήθως διαφέρει από το βαθμό στον οποίο νομίζει ότι ξέρει την ίδια γλώσσα, είναι εύκολο να καταλάβει κανείς για ποιο λόγο στέλνει τους ασθενείς (π.χ.) αδιάβαστους
Αυτά είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Σαφέστατα κάποιος που απλώς ξέρει καλά αγγλικά δεν μπορεί αυτομάτως να γίνει μεταφραστής, γιατί η μετάφραση δεν απαιτεί απλώς την εξαιρετική γνώση των γλωσσών από -και στις- οποίες μεταφράζει, αλλιώς δεν θα υπήρχαν και μεταφραστικές σπουδές.
Αλλά το δεύτερο πράγμα που λες είναι λάθος, κατά την γνώμη μου. Αν κάποιος δεν έχει συναίσθηση του πόσο καλά ξέρει μια γλώσσα, είναι απλώς βλάκας γιατί υπερεκτιμά τις γνώσεις του. Δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι δεν ξέρει κανείς το βάθος στο οποίο κατέχει μια γλώσσα.
Ίσως η ακριβέστερη διατύπωση θα ήταν «συχνά» αντί για «συνήθως». Πέραν αυτού ωστόσο, δεν είναι ασυνήθιστο να υπερεκτιμά κανείς τις δυνατότητές του ή τις γνώσεις του σε διάφορους τομείς του επιστητού - δεν θα έλεγα ότι είναι κανείς βλάκας, βέβαια, όταν κάνει κάτι αντίστοιχο. Απλώς, για να γυρίσουμε στο θέμα της μετάφρασης, σε μια τέτοια περίπτωση είναι καλό να μην επιχειρεί να μεταφράσει κείμενα η χρήση των οποίων ενδέχεται να δημιουργήσει προβλήματα στους αποδέκτες τους.
Στο σκάκι, αυτό το λέμε: Είμαι μια κλάση ανώτερος από τους ισοδύναμους μ' εμένα... :)
Δεν τίθεται αμφιβολία ως προς αυτό. Αλλά επειδή είναι λογικό να συμβαίνει σε κάποιον μικρό βαθμό, δεν το θεωρούμε υπολογίσιμο. Αποδεχόμαστε ότι όλοι κάνουμε λάθη και τελείωσε. Για να το θέσεις σαν πρόβλημα, θα πρέπει να είναι σοβαρή υπερεκτίμηση.
Επίσης μερικές φορές κάνουμε λάθος εκτίμηση του μεγέθους μιας δουλειάς. Αυτό είναι είναι είδος υπερεκτίμησης των δυνατοτήτων μας αλλά όχι τόσο των γνώσεών μας.
Αναγνώστης της Καθημερινής διαμαρτύρεται με επιστολή του για τη σημασία που έχει πάρει η λέξη μπαράζ στα ελληνικά:
Εκτός όμως της δημιουργίας αδοκίμων λέξεων, στη γλώσσα μας έχουν ενταχθεί «εξελληνισθείσαι» ξένες λέξεις που κάποιες από αυτές δεν έχουν την ίδιαν σημασίαν που έχουν στις γλώσσες από τις οποίες τις έχουμε δανεισθεί. Μια από αυτές, για παράδειγμα, είναι η γαλλική λέξη barrage [με ένα -r- στο δημοσίευμα] μεταφερθείσα ως «μπαράζ» χρησιμοποιουμένη ευρύτατα από τα MME, συμπεριλαμβανομένης της εφημερίδος σας, με την έννοιαν του καταιγισμού, της πολλαπλής συγχρόνως συμβαινούσης δράσεως ή πράξεως (μπαράζ συλλήψεων, μπαράζ ληστειών, μπαράζ επιθέσεων, μπαράζ προτάσεων κ.λπ.). Στη μητρική γλώσσα η λέξη barrage έχει εντελώς αντίθετη σημασία. Σημαίνει φράγμα.
O πρώτος χρησιμοποιήσας την λέξιν, τον οποίον ακολούθησαν όλοι, δεν επρόσεξε και παρασύρθηκε από την φράσιν «μπαράζ πυροβολικού» εκλαβών ότι η λέξις μπαράζ είχε την έννοιαν του καταιγιστικού πυρός του πυροβολικού, ενώ το πυρ αυτό (Tir D’ Artillerie γαλλιστί) δημιουργεί το φράγμα (barrage) έννοια στατική, για την προετοιμασίαν επιθέσεως ή για τη δημιουργίαν αμυντικού τείχους, αποτελώντας τη γενεσιουργόν κινητικήν αιτίαν του. Aρα η λέξις «μπαράζ» όχι μόνο είναι αδόκιμος για την έννοια που της αποδίδεται αλλά είναι και αντίθετη προς αυτό που θέλει να εκφράσει. Για την έννοιαν που χρησιμοποιείται κακώς η λέξις μπαράζ υπάρχουν πολλές ελληνικές λέξεις όπως καταιγισμός, βροχή, πλήθος και άλλες.
Μια άλλη «παρεξηγημένη» ξένη λέξις είναι η ρουμανική λέξις «τραγιάσκα» που σε εμάς σημαίνει το γνωστό κάλυμμα του κεφαλιού ενώ στα ρουμάνικα σημαίνει «ζήτω».
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_15/03/2012_475845
Και τι θέλει τώρα; Να βρούμε άλλη λέξη για την τραγιάσκα ή να φωνάζουμε «τραγιάσκα» αντί για «ζήτω»;
Αλλά ας δούμε τι λέει το ΛΝΕΓ για το μπαράζ:
μπαράζ (το) {άκλ.} 1. καταιγισμός (από κάτι), συνεχόμενα, αλλεπάλληλα κρούσματα με χαρακτηριστικό την ένταση κατά την εκδήλωση τους: μπαράζ διαμαρτυριών / δηλώσεων / φορολογικών μέτρων | «μπαράζ επιθέσεων κατά σερβικών στόχων» (εφημ.) · 2. ΑΘΛ. (αγώνας) μπαράζ η αναμέτρηση μεταξύ ομάδων που ισοβαθμούν (συνήθ. σε ουδέτερο γήπεδο), κατά την οποία θα κριθεί ο τελικός νικητής. [ΕΤΥΜ < γαλλ. barrage «φράγμα» < p. barrer «φράζω» < barre «περίφραξη, σύρτης», βλ. κ. μπάρα].
Αυτό που δεν λέει το λεξικό είναι ότι η μετατόπιση της σημασίας υπάρχει και στα αγγλικά, απ' όπου μεταφράζουμε πια πολύ πιο συχνά απ' ό,τι μεταφράζουμε από τα γαλλικά. Έτσι βλέπουμε στο ODE:
barrage
Pronunciation: /ˈbarɑːʒ/
noun
1a concentrated artillery bombardment over a wide area: his forces launched an artillery barrage on the city
- an overwhelming number of questions, criticisms, or complaints delivered simultaneously or in rapid succession: a barrage of questions
2 an artificial barrier across a river or estuary to prevent flooding, aid irrigation or navigation, or to generate electricity by tidal power: they are considering a tidal barrage built across the Severn estuary
verb
[with object]
bombard (someone) with questions, criticisms, or complaints: his doctor was barraged with unsolicited advice
[Origin: mid 19th century (in barrage (sense 2 of the noun)): from French, from barrer 'to bar', of unknown origin]
Από άλλα λεξικά:
a barrage of abuse (Macmillan)
a barrage of questions/criticisms/complaints
the media's barrage of attacks on the president's wife (Oxford Advanced)
Εκτός όμως της δημιουργίας αδοκίμων λέξεων, στη γλώσσα μας έχουν ενταχθεί «εξελληνισθείσαι» ξένες λέξεις που κάποιες από αυτές δεν έχουν την ίδιαν σημασίαν που έχουν στις γλώσσες από τις οποίες τις έχουμε δανεισθεί. Μια από αυτές, για παράδειγμα, είναι η γαλλική λέξη barrage [με ένα -r- στο δημοσίευμα] μεταφερθείσα ως «μπαράζ» χρησιμοποιουμένη ευρύτατα από τα MME, συμπεριλαμβανομένης της εφημερίδος σας, με την έννοιαν του καταιγισμού, της πολλαπλής συγχρόνως συμβαινούσης δράσεως ή πράξεως (μπαράζ συλλήψεων, μπαράζ ληστειών, μπαράζ επιθέσεων, μπαράζ προτάσεων κ.λπ.). Στη μητρική γλώσσα η λέξη barrage έχει εντελώς αντίθετη σημασία. Σημαίνει φράγμα.
O πρώτος χρησιμοποιήσας την λέξιν, τον οποίον ακολούθησαν όλοι, δεν επρόσεξε και παρασύρθηκε από την φράσιν «μπαράζ πυροβολικού» εκλαβών ότι η λέξις μπαράζ είχε την έννοιαν του καταιγιστικού πυρός του πυροβολικού, ενώ το πυρ αυτό (Tir D’ Artillerie γαλλιστί) δημιουργεί το φράγμα (barrage) έννοια στατική, για την προετοιμασίαν επιθέσεως ή για τη δημιουργίαν αμυντικού τείχους, αποτελώντας τη γενεσιουργόν κινητικήν αιτίαν του. Aρα η λέξις «μπαράζ» όχι μόνο είναι αδόκιμος για την έννοια που της αποδίδεται αλλά είναι και αντίθετη προς αυτό που θέλει να εκφράσει. Για την έννοιαν που χρησιμοποιείται κακώς η λέξις μπαράζ υπάρχουν πολλές ελληνικές λέξεις όπως καταιγισμός, βροχή, πλήθος και άλλες.
Μια άλλη «παρεξηγημένη» ξένη λέξις είναι η ρουμανική λέξις «τραγιάσκα» που σε εμάς σημαίνει το γνωστό κάλυμμα του κεφαλιού ενώ στα ρουμάνικα σημαίνει «ζήτω».
http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_columns_1_15/03/2012_475845
Και τι θέλει τώρα; Να βρούμε άλλη λέξη για την τραγιάσκα ή να φωνάζουμε «τραγιάσκα» αντί για «ζήτω»;
Αλλά ας δούμε τι λέει το ΛΝΕΓ για το μπαράζ:
μπαράζ (το) {άκλ.} 1. καταιγισμός (από κάτι), συνεχόμενα, αλλεπάλληλα κρούσματα με χαρακτηριστικό την ένταση κατά την εκδήλωση τους: μπαράζ διαμαρτυριών / δηλώσεων / φορολογικών μέτρων | «μπαράζ επιθέσεων κατά σερβικών στόχων» (εφημ.) · 2. ΑΘΛ. (αγώνας) μπαράζ η αναμέτρηση μεταξύ ομάδων που ισοβαθμούν (συνήθ. σε ουδέτερο γήπεδο), κατά την οποία θα κριθεί ο τελικός νικητής. [ΕΤΥΜ < γαλλ. barrage «φράγμα» < p. barrer «φράζω» < barre «περίφραξη, σύρτης», βλ. κ. μπάρα].
Αυτό που δεν λέει το λεξικό είναι ότι η μετατόπιση της σημασίας υπάρχει και στα αγγλικά, απ' όπου μεταφράζουμε πια πολύ πιο συχνά απ' ό,τι μεταφράζουμε από τα γαλλικά. Έτσι βλέπουμε στο ODE:
barrage
Pronunciation: /ˈbarɑːʒ/
noun
1a concentrated artillery bombardment over a wide area: his forces launched an artillery barrage on the city
- an overwhelming number of questions, criticisms, or complaints delivered simultaneously or in rapid succession: a barrage of questions
2 an artificial barrier across a river or estuary to prevent flooding, aid irrigation or navigation, or to generate electricity by tidal power: they are considering a tidal barrage built across the Severn estuary
verb
[with object]
bombard (someone) with questions, criticisms, or complaints: his doctor was barraged with unsolicited advice
[Origin: mid 19th century (in barrage (sense 2 of the noun)): from French, from barrer 'to bar', of unknown origin]
Από άλλα λεξικά:
a barrage of abuse (Macmillan)
a barrage of questions/criticisms/complaints
the media's barrage of attacks on the president's wife (Oxford Advanced)
Μπαράζ απολιθώσεων. Βροχή* οι λίθοι, οι πλίνθοι και οι κέραμοι, παλίμψηστα και πολυκαιρισμένα. Βαράτε, βιολισταί, τον πρώτον χρησιμοποιήσαντα την λέξιν και τας μυριάδας των έκτοτε παρασυρθέντων. Ο αναμάρτητος διαμαρτυρόμενος πρώτος βλήματα βαλέτω. Ατάκτως μεν ερριμμένα ειρημένα ουδέν χρήσιμα εστιν.
Εγώ κάνει να φωνάζω ρεπούμπλικα, που είναι και λίγο πιο χάι από την τραγιάσκα, βρε αδερφέ; :inno:
*Βροχή, όχι καταιγίδα· αυτή την κρατώ για τις αίγες.
Εγώ κάνει να φωνάζω ρεπούμπλικα, που είναι και λίγο πιο χάι από την τραγιάσκα, βρε αδερφέ; :inno:
*Βροχή, όχι καταιγίδα· αυτή την κρατώ για τις αίγες.