γλυκά φλάουτα: οι παγίδες της κατά λέξη μετάφρασης 2

Προχτές βλέποντας ένα πολύ ωραίο ντοκιμαντέρ στην ΕΡΤ 1, διάβασα τη φράση "όπως είπε ο Μακιαβέλι στον Πρίγκηπα".
Αλλά αυτός ο "πρίγκηπας", που στα αγγλικά είναι The Prince, στα γαλλικά Le Prince, στα ισπανικά El Príncipe και στο ιταλικό πρωτότυπο Il Principe, στα ελληνικά έχει αποδοθεί ως Ο Ηγεμών και είναι πλέον κλασικός.

Αλλά αυτά συμβαίνουν και στις καλύτερες οικογένειες. Η φίλη μου και συνάδελφος Κλεοπάτρα Ελαιοτριβιάρη, που δεν διστάζω να πω ότι είναι εξαιρετική επαγγελματίας, φέρνει η ίδια συχνά ως παράδειγμα ένα δικό της ολίσθημα: απέδωσε κάποτε την Πολιτεία του Πλάτωνα ως Δημοκρατία, γιατί παρασύρθηκε από το ισπανικό República.

Το ηθικό δίδαγμα είναι πως όταν βλέπουμε τίτλο ή ήρωες έργου (βιβλίου, ταινίας κ.λπ.), αμέσως ψάχνουμε να δούμε αν έχει μεταφραστεί στα ελληνικά και πόσο καθιερωμένη είναι αυτή η μετάφραση (ή σε περίπτωση που το πρωτότυπο είναι ελληνικό, αναζητάμε φυσικά τον πρωτότυπο τίτλο).
 

nickel

Administrator
Staff member
Καλημέρα. Κανονικά θα έπρεπε να φτιάξουμε χωριστό νήμα με τίτλο «Μεταφραστικές παγίδες στους τίτλους έργων». Έχουμε κάτι παρεμφερές για τους κινηματογραφικούς τίτλους.
 

nickel

Administrator
Staff member
Επίσης, θα πρέπει να κάνουμε νήμα με τίτλο «Δεν μεταφράζονται όλα». Για παράδειγμα, υπάρχει και ο Prince που στα ελληνικά θα γίνει Πρινς.

Άκουσα τώρα στο ραδιόφωνο τον καθηγητή Μπαμπινιώτη να λέει ότι ψάχνει να βρει μια καλή απόδοση για το Facebook, για να μην το λέμε Φατσοβιβλίο (δεν άκουσα να είπε κάτι για το Φατσομπούκι). (Πρότεινε το «Προσωποδίκτυο», νομίζω). Ίσως θα έπρεπε να πούμε ότι συνήθως δεν μεταφράζουμε τις εμπορικές επωνυμίες — και όταν το κάνουμε, το κάνουμε για πλάκα. Έτσι, δεν θα γίνει ποτέ «μικρομαλακή» η Microsoft ούτε «Αυτοκίνητο του Λαού» η Volkswagen. Δεν θα πούμε «Μήλο» την Apple ή «Τριάστερο» τη Samsung. Και πάει λέγοντας.
 
Παιδιά, μην παρασύρεστε από το "carry a gun / a weapon". Στα ελληνικά, ο κόσμος δεν "κουβαλάει" όπλο.
Λέμε ότι έχει όπλο, έχει όπλο πάνω του, είναι οπλισμένος ή πολύ απλά οπλοφορεί.
 
Παιδιά, τα έχουμε ξαναπεί. I want her dead = Θέλω να πεθάνει. Άντε, γιατί γεμίσαμε νεκρόφιλους τελευταία.

Αλλά αυτό που με βασανίζει σήμερα είναι ο σκόρος. Και δυστυχώς δεν αρκεί να βάλω ναφθαλίνη.
Σε φυσιολατρικές ομάδες που συμμετέχω, [...]

Η συνέχεια εδώ:
https://lexilogia.gr/forum/showthread.php?18526
 

Earion

Moderator
Staff member
πριγκίπισσα με γαλάζιες κάλτσες

Σε βιβλίο βυζαντινής ιστορίας που απαριθμεί εξέχουσες γυναικείες προσωπικότητες:

ή η πριγκίπισσα
με τις γαλάζιες κάλτσες Άννα Κομνηνή

Donald Nicol. Οι βυζαντινές δεσποσύνες: δέκα πορτρέτα, 1250-1500. Αθήνα: Εκδόσεις Δημ. Ν. Παπαδήμα, 1996, σ 16. Μετάφραση: Στάθης Κομνηνός


Δεν νομίζω να φορούσε γαλάζιες κάλτσες η Άννα Κομνηνή· διανοούμενη ήταν, και μετείχε σε ένα ρόλο για τον οποίο απαιτούσε από τους άντρες παραπάνω εκτίμηση απ' όσο ήταν διατεθειμένοι να της χαρίσουν.

bluestocking
noun, old-fashioned uk
/ˈbluːˌstɒk.ɪŋ/ us
/ˈbluːˌstɑː.kɪŋ/

an intelligent and well-educated woman who spends most of her time studying and is therefore not approved of by some men


https://dictionary.cambridge.org/dictionary/english/bluestocking
 

nickel

Administrator
Staff member
Και αυτό είναι στη σελίδα 3 (του πρωτοτύπου). Αναρωτιέμαι αν στη σελίδα 8 αποκτά γαλάζιες κάλτσες και η πριγκίπισσα Θεοδώρα Ραούλαινα, παρότι κι αυτή μοναχή. Γενικώς ήταν φαίνεται μόδα εκείνου του καιρού, μια και η Δρ Τάλμποτ έγραψε ολόκληρο άρθρο: «Blue Stocking Nuns: Intellectual Life in the Convents of Late Byzantium». :-)
 

SBE

¥
Kαι βλέπω ότι οι γαλαζόκαλτσες (κι όχι οι γαλαζοαίματες) είναι πολύ παλιότερη λέξη απ' ό,τι νόμιζα: εμφανίζεται το 1790 για να περιγράψει υποτιμητικά τους θαμώνες των φιλολογικών σαλονιών που ντύνονταν ανεπίσημα. Αρχικά άντρες και γυναίκες.
Νόμιζα ότι είναι των αρχών του 20ού αιώνα, γιατί την πρωτοάκουσα σε σχέση με τις γυναίκες στα πανεπιστήμια.
Πάντως, όταν πρωτοήρθα Αγγλία παρατήρησα ότι οι γυναίκες που πήγαιναν για δουλειά στα γραφεία φοράγανε μπλε καλτσόν, συνήθως μεσαίας διαφάνειας, που δεν ήταν και τόσο συνηθισμένο αλλού. Ιστορικό κατάλοιπο;
 
"Draw some blood!" κραυγάζει ένας άσπονδος φίλος ενώ κάποιος κάνει τατουάζ.
Τι θέλει να πει; Όχι βέβαια "Ζωγράφισε λίγο αίμα" αλλά "Κάν' τον να ματώσει".
Draw blood = ματώνω, προκαλώ αιματοχυσία.
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
"Draw some blood!" κραυγάζει ένας άσπονδος φίλος ενώ κάποιος κάνει τατουάζ.
Τι θέλει να πει; Όχι βέβαια "Ζωγράφισε λίγο αίμα" αλλά "Κάν' τον να ματώσει".
Draw blood = ματώνω, προκαλώ αιματοχυσία.
Θα το μεταφράζαμε «Ρούφα/Πιες του το αίμα» άραγε;
 

Earion

Moderator
Staff member
Διαβάζω αυτές τις μέρες το βιβλίο του πρώην Αμερικανού πρέσβη στην Ελλάδα Μοντήγκλ Στερνς* για τον Ανδρέα Παπανδρέου.



Μοντήγκλ Στερνς. Ανδρέας Παπανδρέου: το αίνιγμα. Εστία, 2021, σ. 60. Μετάφραση Ελένη Μαχαιρά-Οντόνι.

Βρίσκω ενδιαφέρουσα τη ροή, γιατί ο συγγραφέας είναι γοητευτικός αφηγητής (όπως βέβαια πρέπει να είναι ένας πρέσβης), και γιατί γνώρισε από κοντά τον Ανδρέα, σε μια σχέση που θα την έλεγα φιλία από μια κάποια μικρή απόσταση. Συγκλονιστικές αποκαλύψεις για τη ζωή του Ανδρέα δεν έχει· άλλωστε όλα είναι ήδη γνωστά. Εκείνο που επιχειρεί είναι να δώσει ένα ψυχογραφικό πορτρέτο, βασισμένο σε μια (μονοδιάστατη θα την έλεγα) αναγωγή στη σχιζοειδή σχέση του Ανδρέα με την Ελλάδα, όπου όλα τα θετικά του χαρακτήρα του είναι αμερικανικά και όλα τα αρνητικά είναι ελληνικά (ή εκδηλώνονται στην Ελλάδα). Εννοείται πως τέτοιες ερμηνείες χωλαίνουν όταν έχει κανείς να αναλύσει την κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα του 1960 και του 1980 (από την οποία ο πρέσβης λίγα φαίνεται να κατάλαβε). Φυσικά ο αναγνώστης δεν περιμένει να ρίξει έστω και κλεφτή ματιά στα ενδότερα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Από τέτοια ούτε λέξη· μονάχα η επαναλαμβανόμενη δυσφορία του πρέσβη όταν υποχρεώνεται να δικαιολογεί στους προϊσταμένους του στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ τον Αντρέα και τα ξεσπάσματά του. Πάντως θα προστεθεί κι αυτή η μαρτυρία ανάμεσα στις πολλές (και αντιφατικές) για την πιο αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της Ελλάδας στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα (αν η αντίστοιχη για το πρώτο μισό ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος).

Η μετάφραση κάπου κάπου κομπιάζει· διαβάζουμε αίφνης (σ. 171):

… ότι ο Ανδρέας θα εξαπέλυε μια λιτανεία παραπόνων εναντίον των ΗΠΑ

a litany of complaints : ένας μακρύς κατάλογος, μια απαρίθμηση, μια σειρά ολόκληρη παραπόνων/αιτιάσεων

ή περιπτώσεις όπου εντοπίζει κανείς άγνοια της νεοελληνικής μικροϊστορίας:

στο βιβλίο παρουσιάζονται ο Χόμερ Ντέιβις και ο Τσαρλς Λαγουδάκης. Και ο μεν Χαρίλαος Λαγουδάκης, πρωτοπόρος καθηγητής της ιστορίας στο Κολλέγιο Αθηνών, μπορεί να έκανε καριέρα μεταπολεμικά στις Ηνωμένες Πολιτείες συντάσσοντας αναλύσεις της πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα προς χρήση των μυστικών υπηρεσιών (όπως μαθαίνει κανείς αν έχει διαβάσει το —υποχρεωτικής ανάγνωσης— βιβλίο του Αλέξη Παπαχελά Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας) και να τον έλεγαν οι Αμερικάνοι Τσαρλς, αλλά εδώ στην Ελλάδα παραμένει Χαρίλαος· ο δε Homer Davis (1895-1984), διευθυντής του Κολλεγίου και γνήσιος φιλέλληνας, προτιμούσε να συστήνεται ως Όμηρος Ντέιβις, γι’ αυτό και η οδός στο Παλαιό Ψυχικό η παράπλευρη στη μάντρα του σχολείου λέγεται «οδός Ομήρου Ντέιβις».
Όποιος ετοιμάζεται να μεταφράσει ιστορίες από το παρελθόν τολμώ να πω πως καλό θα ήταν να προετοιμάζεται με τέτοιου είδους γνώσεις.

Αλλά μια και μιλάω για το παρελθόν, επιτρέψτε μου να καταθέσω εδώ το σημείο που με ξένισε περισσότερο (και με έκανε να γράψω αυτό το μακρυνάρι). Διαβάζουμε την πρόταση:

Σήμερα θυμούνται τον Μεταξά σαν δευτεροκλασάτο δικτάτορα που έδωσε στρατιωτικές στολές στους προσκόπους και προσπάθησε να αφαιρέσει την «ανατρεπτική» νεκρώσιμη ρητορεία του Περικλή από τα σχολικά βιβλία.

Το πραγματολογικό λαθάκι είναι πως ο Μεταξάς δεν «έδωσε στρατιωτικές στολές στους προσκόπους», αλλά τους ενοποίησε με την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (η οποία έφερε στολές). Αλλά το άλλο, ότι ο Περικλής συνδέεται με νεκρώσιμη ρητορεία, μα το Θεό, πρώτη φορά το ακούω. Εγώ ήξερα ότι στον Περικλή αποδίδει ο Θουκυδίδης τον Επιτάφιο (λόγο), κείμενο εξυμνητικό της αθηναϊκής δημοκρατίας, και γι’ αυτό ύποπτο στα μάτια κάθε αυταρχικού κυβερνήτη, κείμενο που όντως μπαινοβγαίνει κατά καιρούς από τη διδακτέα ύλη των ελληνικών σχολείων (εγώ πάντως το διδάχτηκα στο Γυμνάσιο).

*Monteagle Stearns (την εποχή εκείνη στα μέσα ενημέρωσης τον άκουγα Μόντιγκλ).
 
Last edited by a moderator:
Διαβάζω αυτές τις μέρες το βιβλίο του πρώην Αμερικανού πρέσβη στην Ελλάδα Μοντήγκλ Στερνς* για τον Ανδρέα Παπανδρέου.



Μοντήγκλ Στερνς. Ανδρέας Παπανδρέου: το αίνιγμα. Εστία, 2021, σ. 60. Μετάφραση Ελένη Μαχαιρά-Οντόνι.

Βρίσκω ενδιαφέρουσα τη ροή, γιατί ο συγγραφέας είναι γοητευτικός αφηγητής (όπως βέβαια πρέπει να είναι ένας πρέσβης), και γιατί γνώρισε από κοντά τον Ανδρέα, σε μια σχέση που θα την έλεγα φιλία από μικρή απόσταση. Συγκλονιστικές αποκαλύψεις για τη ζωή του Ανδρέα δεν έχει· άλλωστε όλα είναι ήδη γνωστά. Εκείνο που επιχειρεί είναι να δώσει είναι ένα ψυχογραφικό πορτρέτο, βασισμένο σε μια (μονοδιάστατη θα την έλεγα) αναγωγή στη σχιζοειδή σχέση του Ανδρέα με την Ελλάδα, όπου όλα τα θετικά του χαρακτήρα του είναι αμερικανικά και όλα τα αρνητικά είναι ελληνικά (ή εκδηλώνονται στην Ελλάδα). Εννοείται πως τέτοιες ερμηνείες χωλαίνουν όταν έχει κανείς να αναλύσει την κοινωνική κατάσταση στην Ελλάδα του 1960 και του 1980 (από την οποία ο πρέσβης λίγα φαίνεται να κατάλαβε). Φυσικά ο αναγνώστης δεν περιμένει να ρίξει έστω και κλεφτή ματιά στα ενδότερα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής. Από τέτοια ούτε λέξη· μονάχα η επαναλαμβανόμενη δυσφορία του πρέσβη όταν υποχρεώνεται να δικαιολογεί στους προϊσταμένους του στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ τον Αντρέα και τα ξεσπάσματά του. Πάντως θα προστεθεί κι αυτή η μαρτυρία ανάμεσα στις πολλές (και αντιφατικές) για την πιο αμφιλεγόμενη προσωπικότητα της Ελλάδας στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα (αν η αντίστοιχη για το πρώτο μισό ήταν ο Βενιζέλος).

Η μετάφραση κάπου κάπου κομπιάζει· διαβάζουμε αίφνης (σ. 171):

… ότι ο Ανδρέας θα εξαπέλυε μια λιτανεία παραπόνων εναντίον των ΗΠΑ

a litany of complaints : ένας μακρύς κατάλογος, μια απαρίθμηση, μια σειρά ολόκληρη παραπόνων/αιτιάσεων

ή περιπτώσεις όπου εντοπίζει κανείς άγνοια της νεοελληνικής μικροϊστορίας:

στο βιβλίο παρουσιάζονται ο Χόμερ Ντέιβις και ο Τσαρλς Λαγουδάκης. Και ο μεν Χαρίλαος Λαγουδάκης, πρωτοπόρος καθηγητής της ιστορίας στο Κολλέγιο Αθηνών, μπορεί να έκανε καριέρα μεταπολεμικά στις Ηνωμένες Πολιτείες συντάσσοντας αναλύσεις της πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα προς χρήση των μυστικών υπηρεσιών (όπως μαθαίνει κανείς αν έχει διαβάσει το, υποχρεωτικής ανάγνωσης, βιβλίο του Αλέξη Παπαχελά Ο βιασμός της ελληνικής δημοκρατίας) και να τον έλεγαν οι Αμερικάνοι Τσαρλς, αλλά εδώ στην Ελλάδα παραμένει Χαρίλαος· ο δε Homer Davis (1895-1984), διευθυντής του Κολλεγίου και γνήσιος φιλέλληνας, προτιμούσε να συστήνεται ως Όμηρος Ντέιβις, γι’ αυτό και η οδός στο Παλαιό Ψυχικό η παράπλευρη στη μάντρα του σχολείου λέγεται «οδός Ομήρου Ντέιβις».
Όποιος ετοιμάζεται να μεταφράσει ιστορίες από το παρελθόν τολμώ να πω πως καλό θα ήταν να προετοιμάζεται με τέτοιου είδους γνώσεις.

Αλλά μια και μιλάω για το παρελθόν, επιτρέψτε μου να καταθέσω εδώ το σημείο που με ξένισε περισσότερο (και με έκανε να γράψω αυτό το μακρυνάρι). Διαβάζουμε την πρόταση:

Σήμερα θυμούνται τον Μεταξά σαν δευτεροκλασάτο δικτάτορα που έδωσε στρατιωτικές στολές στους προσκόπους και προσπάθησε να αφαιρέσει την «ανατρεπτική» νεκρώσιμη ρητορεία του Περικλή από τα σχολικά βιβλία.

Το πραγματολογικό λαθάκι είναι πως ο Μεταξάς δεν «έδωσε στρατιωτικές στολές στους προσκόπους», αλλά τους ενοποίησε με την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (η οποία έφερε στολές). Αλλά το άλλο, ότι ο Περικλής συνδέεται με νεκρώσιμη ρητορεία, μα το Θεό, πρώτη φορά το ακούω. Εγώ ήξερα ότι στον Περικλή αποδίδει ο Θουκυδίδης τον Επιτάφιο (λόγο), κείμενο εξυμνητικό της αθηναϊκής δημοκρατίας, και γι’ αυτό ύποπτο στα μάτια κάθε αυταρχικού κυβερνήτη, κείμενο που όντως μπαινοβγαίνει κατά καιρούς από τη διδακτέα ύλη των ελληνικών σχολείων (εγώ πάντως το διδάχτηκα στο Γυμνάσιο).

*Monteagle Stearns (την εποχή εκείνη στα μέσα ενημέρωσης τον άκουγα Μόντιγκλ).
Ενδιαφέρουσες επισημάνσεις.

Αναρωτιέμαι εάν πέρασε μάτι, όχι επιμελητή αλλά απλού διορθωτή, πάνω από το «νεκρώσιμη ρητορεία» ιδίως…
Και πρόκειται για πρωτοκλασάτο και ιστορικό εκδοτικό οίκο…

«που έδωσε στρατιωτικές στολές στους προσκόπους» (“militarized Boy Scout uniforms” στο πρωτότυπο…)
«νεκρώσιμη ρητορεία του Περικλή» (“funeral oration of Pericles” στο πρωτότυπο…)

Όσο για το «λιτανεία παραπόνων» («litany of grievances» στο πρωτότυπο…), φαίνεται πως όντως χρειάζεται λιτανεία για να βρεθεί μια απόδοση όπως «σωρεία παραπόνων»
 
Top