κοντολήξιμος, κοντολήξιμη, κοντολήξιμο (επίθ.) αυτός που έχει κοντινή ημερομηνία λήξης (συνήθ. επί τροφίμων κ.ά. προϊόντων που πρέπει να έχουν αναλωθεί μέχρι μια συγκεκριμένη ημερομηνία). Παρότι η λέξη έχει ελάχιστα ευρήματα, χρησιμοποιείται κανονικά σε χώρους όπως σουπερμάρκετ, βιομηχανίες τροφίμων και εταιρείες logistics. Ο λόγος γι' αυτό είναι προφανής: Τα κοντολήξιμα (προϊόντα) αφενός μεν είναι σημασιακά διαυγή (δηλ. γίνεται άμεσα αντιληπτό το τι σημαίνουν), αφετέρου δε η όποια εναλλακτική συνώνυμη έκφραση έχει πολύ ψηλό δείκτη μπλαμπλά.
Ας δούμε τώρα τον μηχανισμό σχηματισμού τής λέξης: Το ρ. λήγω δίνει παράγωγα επίθετα με το θέμα -ληκ-, και συγκεκριμένα στη μορφή -ληκτος και -ληκτικός· εξαίρεση είναι η λ. αληγής, στον σχηματισμό της οποίας πιθανότατα επέδρασε η αναλογία προς τη λ. συνεχής. Επίσης το ρ. λήγω έχει τις ακόλουθες μετοχές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε θέση επιθέτου: λήγων (απ' όπου και η λήγουσα κι ο λήγοντας), λήξας και ληγμένος· από τις μετοχές η μοναδική που θα μπορούσε να μας φανεί χρήσιμη (αν καλούμασταν να κατασκευάσουμε τη λέξη από την αρχή) είναι η λήγων.
Εντούτοις, όπως παρατηρούμε, από τους φυσικούς ομιλητές επιλέχθηκε ο σχηματισμός με βάση το παραγωγικό τέρμα επιθέτων -(ξ)ιμος· από άποψη κατασκευής μια τέτοια επιλογή φρονώ πως στέκει είτε θεωρηθεί ότι η παραγωγή έγινε από το ουσ. λήξη (πρβλ. συντάξιμος από το σύνταξη) είτε απευθείας από το ρ. λήγω (πρβλ. εκλέξιμος από το εκλέγω). Ωστόσο ένα καίριο εμπόδιο είναι το σημασιακό· επειδή η κατάληξη -ιμος χρησιμοποιείται για να δηλώσει καταλληλότητα ή δυνατότητα (βλ. Επίθετα σε -ιμος). Επομένως στη συγκεκριμένη περίπτωση θα αναμέναμε να σχηματιστεί π.χ. τύπος *κοντολήγων —πράγμα απ' την άλλη μεριά που δεν είναι εύλογο, δεδομένου ότι δεν υπάρχει ρήμα *κοντολήγω— ή ακόμη και κοντόληκτος, αλλά αυτό δεν συνέβη. Ίσως δεν πρέπει να αποκλειστεί και το ενδεχόμενο να ήταν εξαρχής ζητούμενο το να αποφευχθεί ένας υπερβολικά λόγιος τύπος — πράγμα στο οποίο ενδεχομένως να συνέτεινε και το παραγωγικό πρόθημα κοντο-. Με την ευκαιρία, είναι σκόπιμο να προσθέσουμε ότι αυτό το κοντο- δεν σχετίζεται άμεσα με το επίθ. κοντός αλλά με το επίρρ. κοντά (εδώ με τη χρονική έννοια — πρβλ. κοντοβασίλεμα).
Ανακεφαλαιώνοντας, ο κοντολήξιμος είναι ένας νεολογισμός που αρχικά μας ξενίζει με το γεγονός ότι η κατάληξη -ιμος δεν δένει με τη σημασία της λέξης (είναι το πρώτο επίθετο εις -ιμος που βλέπω να ξεφεύγει από τη νόρμα — εάν γνωρίζετε εσείς κάποιο άλλο, παρακαλώ πείτε το). Ωστόσο παρατήρησα ότι ακόμα κι όσοι τον ακούν για πρώτη φορά (αναφέρομαι σε απλούς χρήστες της γλώσσας, όχι σε ειδικούς) αντιλαμβάνονται αμέσως κι απροβλημάτιστα το τι πραγματικά σημαίνει: με κοντινή λήξη, που λήγει εδώ κοντά — εγγύτατης λήξης, αν προτιμάτε. Οπότε πιστεύω ότι τελικά θα εδραιωθεί παρά τον στρεβλό μηχανισμό παραγωγής του — εκτός κι αν κάποια λαθοθηρική σταυροφορία ξεκινήσει κάποτε για να τον λήξει. :)
Ας δούμε τώρα τον μηχανισμό σχηματισμού τής λέξης: Το ρ. λήγω δίνει παράγωγα επίθετα με το θέμα -ληκ-, και συγκεκριμένα στη μορφή -ληκτος και -ληκτικός· εξαίρεση είναι η λ. αληγής, στον σχηματισμό της οποίας πιθανότατα επέδρασε η αναλογία προς τη λ. συνεχής. Επίσης το ρ. λήγω έχει τις ακόλουθες μετοχές που μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε θέση επιθέτου: λήγων (απ' όπου και η λήγουσα κι ο λήγοντας), λήξας και ληγμένος· από τις μετοχές η μοναδική που θα μπορούσε να μας φανεί χρήσιμη (αν καλούμασταν να κατασκευάσουμε τη λέξη από την αρχή) είναι η λήγων.
Εντούτοις, όπως παρατηρούμε, από τους φυσικούς ομιλητές επιλέχθηκε ο σχηματισμός με βάση το παραγωγικό τέρμα επιθέτων -(ξ)ιμος· από άποψη κατασκευής μια τέτοια επιλογή φρονώ πως στέκει είτε θεωρηθεί ότι η παραγωγή έγινε από το ουσ. λήξη (πρβλ. συντάξιμος από το σύνταξη) είτε απευθείας από το ρ. λήγω (πρβλ. εκλέξιμος από το εκλέγω). Ωστόσο ένα καίριο εμπόδιο είναι το σημασιακό· επειδή η κατάληξη -ιμος χρησιμοποιείται για να δηλώσει καταλληλότητα ή δυνατότητα (βλ. Επίθετα σε -ιμος). Επομένως στη συγκεκριμένη περίπτωση θα αναμέναμε να σχηματιστεί π.χ. τύπος *κοντολήγων —πράγμα απ' την άλλη μεριά που δεν είναι εύλογο, δεδομένου ότι δεν υπάρχει ρήμα *κοντολήγω— ή ακόμη και κοντόληκτος, αλλά αυτό δεν συνέβη. Ίσως δεν πρέπει να αποκλειστεί και το ενδεχόμενο να ήταν εξαρχής ζητούμενο το να αποφευχθεί ένας υπερβολικά λόγιος τύπος — πράγμα στο οποίο ενδεχομένως να συνέτεινε και το παραγωγικό πρόθημα κοντο-. Με την ευκαιρία, είναι σκόπιμο να προσθέσουμε ότι αυτό το κοντο- δεν σχετίζεται άμεσα με το επίθ. κοντός αλλά με το επίρρ. κοντά (εδώ με τη χρονική έννοια — πρβλ. κοντοβασίλεμα).
Ανακεφαλαιώνοντας, ο κοντολήξιμος είναι ένας νεολογισμός που αρχικά μας ξενίζει με το γεγονός ότι η κατάληξη -ιμος δεν δένει με τη σημασία της λέξης (είναι το πρώτο επίθετο εις -ιμος που βλέπω να ξεφεύγει από τη νόρμα — εάν γνωρίζετε εσείς κάποιο άλλο, παρακαλώ πείτε το). Ωστόσο παρατήρησα ότι ακόμα κι όσοι τον ακούν για πρώτη φορά (αναφέρομαι σε απλούς χρήστες της γλώσσας, όχι σε ειδικούς) αντιλαμβάνονται αμέσως κι απροβλημάτιστα το τι πραγματικά σημαίνει: με κοντινή λήξη, που λήγει εδώ κοντά — εγγύτατης λήξης, αν προτιμάτε. Οπότε πιστεύω ότι τελικά θα εδραιωθεί παρά τον στρεβλό μηχανισμό παραγωγής του — εκτός κι αν κάποια λαθοθηρική σταυροφορία ξεκινήσει κάποτε για να τον λήξει. :)
