The thread of Terry Pratchett: Where puns are their own reword

[nickel]

Ή, σε μερικές περιπτώσεις, ολόκληρη τη σειρά μυθιστορημάτων.

Ναι, μπράβο. Αναζητούνται κανόνες που να απαντούν στο ερώτημα: «Ποιος είναι ο ασφαλέστερος τρόπος να αποδώσεις τα ονόματα σε κάποιο μυθιστόρημα φαντασίας όταν σου ζητούν να μεταφράσεις το πρώτο βιβλίο από προβλεπόμενη τριλογία (και βλέπουμε);». Εδώ σε θέλω, κάβουρα. (Με κόμμα πριν από τον «κάβουρα», γιατί «εδώ σε θέλω κάβουρα» σημαίνει «προτιμώ να είσαι κάβουρας παρά καρκίνος». )

 

[drsiebenmal]

Ιστορία μακριά απ' του γιαλού τα βοτσαλάκια

«Εδώ, σε θέλω κάβουρα» του ψιθύριζε στο αυτί μια ωραία καβουρίνα. Καβουρίνα; Τινάχτηκε. Πάλι τον είχε πάρει ο ύπνος στη δουλειά...
«Εδώ σε θέλω, κάβουρα» ούρλιαζε, πια, το αφεντικό. «Ζωή κι αυτή», σκέφτηκε, ξύπνιος πια· «όλο ζόρια και δήθεν προκλήσεις και χωρίς κέρδος κέρατα...»
«Εδώ σε θέλω κάβουρα»· το αποφάσισε. Ξεκρέμασε από τον τοίχο το γαλλικό κλειδί και το κοπάνησε κατακούτελα στο αφεντικό.
«Τι 'ν' ο κάβουρας, τι 'ν' το ζουμί του, κυρία Πρόεδρε» είπε το επόμενο πρωί στην ανακρίτρια. Σπαρίδου εκείνη, Κάβουρας αυτός, τι ήθελε άραγε να πει ο ποιητής;

 

[mortal]

Πονάει παιδιά. Από τα 27 μου [45 τώρα] διαβάζω μόνο ό,τι μεταφράζω [ναι από τα φρούτα που από προεφηβία μέχρι την προαναφερθείσα ηλικία απλά διάβαζα μέχρι και χαρτοπετσέτες κοντά στις 2000 χάρτινα μυθιστορηματικά κατά κύριο λόγο τούβλα και μετά ΤΙΠΟΤΑ μαχαίρι, όπως κόβει το τσιγάρο κάποιος] οπότε βρίσκω δύσκολο να τα πιάσω ξανά και τα 39 [και αν τα πιάσεις αυτά δεν θα πας μετά και στα Science of...] μέσα σε μερικές μερούλες [και μετά να τα θυμάμαι κιόλας δλδ]. Και αφού τα 10+ είναι ήδη μεταφρασμένα επισήμως από εκδοτικούς οίκους σημαίνει πως απλά δεν θα τα αγγίξω καν. ;) Αναφερόμουν σε απλούς ανεπίσημους, βρώμικους και γρήγορους [από ταχύτητα φωτός και πάνω] κανόνες. ;)

[Βέβαια όταν κάνεις ηλεκτρονικές ανεπίσημες "εκδόσεις" μπορείς να επιστρέφεις και να τις διορθώνεις μακροπρόθεσμα (δεν έχουν τρελό αναγνωστικό κοινό) συνεπώς πολλά θα μεταβληθούν με την πάροδο του χρόνου για μελλοντικούς αναγνώστες που θα ενδιαφερθούν, κάτι που στο χάρτινο τούβλο δεν μπορείς να κάνεις από τη στιγμή που βγεί από το εκτυπωτικό, παρά μόνο με επανέκδοση και νέα επιμέλεια λογικά. Όταν κάτι είναι ένα click away και σου έρχεται μια ιδέα τότε Word, Ctrl-F και υπό όρους αλλάζεις κάποια πράγματα... αν το κάνεις στο σωστό βιβλίο, φυσικά.]

Εδώ το ανέφερα πάντως επειδή αν δεν κάνω λάθος τα Αγατιανά ονόματα είναι one-time αναφορές με εξαίρεση τους μάγους [Αρχιμάγιστρος Ridcully, Κοσμήτορας, Έδρα Απροσδιόριστων/Ακαθόριστων Σπουδών, Λέκτορας Πρόσφατων Ρουνικών, Πρεσβύτερος Wrangler (έχει κάποια υποσημείωση σχετικά στο Reaper Man) και λοιπά], τον Κόεν, τον Rincewind και τον Δίανθο.

 

[nickel]

Hunghung = Κρεμάλακρεμάλα, Αγχόνηαγχόνη [Κρεμαλακρεμαλέζικα δλδ και λοιπές αναφορές σε -ese]

Πονάει ξεπονάει, βολικές απαντήσεις δεν έχουμε. Αλλά έριξα μια ματιά εδώ:
http://wiki.lspace.org/mediawiki/index.php/Hunghung
και είναι εύκολο να αντιληφθείς ότι το Hunghung κάνει κάποιο λογοπαίγνιο με το Χονγκ Κονγκ και τις πολυάνθρωπες πόλεις της Ανατολής. Ευτυχώς δεν κατέληξε σε HungKong.

Θα ήθελα να την ονομάσω Πατίσμε Πατόσε, αλλά δεν μου θυμίζει το Χονγκ Κονγκ.

 

[Earion]

Caleb the Ripper = Χάλεβ ο Αντεροβγάλτης.

 

[daeman]

Πονάει ξεπονάει, βολικές απαντήσεις δεν έχουμε. Αλλά έριξα μια ματιά εδώ:
http://wiki.lspace.org/mediawiki/index.php/Hunghung
και είναι εύκολο να αντιληφθείς ότι το Hunghung κάνει κάποιο λογοπαίγνιο με το Χονγκ Κονγκ και τις πολυάνθρωπες πόλεις της Ανατολής. Ευτυχώς δεν κατέληξε σε HungKong.

Θα ήθελα να την ονομάσω Πατίσμε Πατόσε, αλλά δεν μου θυμίζει το Χονγκ Κονγκ.

Αυτή δεν είναι στην Ασία, είναι στη Ν. Αμερική, στα λημέρια των Μαπούτσε. Και είναι πολύ αραιοκατοικημένη, ευνόητα.

HungKong? Well, I for one would steer clear of that one, as I'd do with the Mapuche (keep them at two arms' length, at least).

Ενασπαστονάλλονγκ, Πήχτρονγκ, Κάργανγκ, Φισκάη, Τιγκ-Τιγκ.

Καταλαβαίνετε βέβαια γιατί δεν τίθεται θέμα ούτε αντιστρεψιμότητας ούτε απλοποίησης της μεταγραφής.
Άλλωστε, αυτά δεν μεταγράφονται, παραγράφονται.

 

[drsiebenmal]

Η Φισκάη είναι η διάσημη πόλη, γνωστή από τους αρχαίους θαλασσοπόρους της, που διέσχιζαν τα αφιλόξενα νερά του Φισκαϊκού Κόλπου για να βγουν στον Μεγάλο Ανοιχτό Ωκεανό;

 

[daeman]

...
Όχι αυτή η Φισκάη, η άλλη, της Περανατολής. Ο πρώτος δυτικός που πάτησε σ' εκείνα τα εδάφη ήταν ο μέγας Έλλην θαλασσοπόρος, ο Juan de Fucus Straight.

Δεν πάτησε φυσικά ακριβώς στα εδάφη, αφούταν παστονάλλον.

 

[mortal]

Thanks πάρα πολύ για τις προτάσεις παιδιά, ειλικρινά το μυαλό δεν θα πήγαινε σε πολλά [... καλά, σε όλα] από αυτά. :)

Nickel παρότι προσπάθησα να πιάσω άλλα πράγματα με τα ονόματα δεν το σκέφτηκα καν. :) Κόλλησα με την ιδέα ενός χωριού πόλης γύρω από την Απαγορευμένη Πόλη [το μεγαλύτερο μέρος εκεί μέσα διαδραματίζεται] με έναν παράφρονα αυτοκράτορα και μεγαλομανείς άρχοντες, οπότε το Κρεμαλακρεμάλα ήρθε φυσικά όπως και οι επαναστατικοί πυρήνες του Κόκκινου Στρατού. Το HongKong στο μυαλό παραπέμπει σε μια περισσότερο ελεύθερη περιοχή από ό,τι το Πεκίνου του "λαού" οπότε ούτε στιγμή δεν το σκέφτηκα.

 

[Hellegennes]

Ναι, μπράβο. Αναζητούνται κανόνες που να απαντούν στο ερώτημα: «Ποιος είναι ο ασφαλέστερος τρόπος να αποδώσεις τα ονόματα σε κάποιο μυθιστόρημα φαντασίας όταν σου ζητούν να μεταφράσεις το πρώτο βιβλίο από προβλεπόμενη τριλογία (και βλέπουμε);». Εδώ σε θέλω, κάβουρα. (Με κόμμα πριν από τον «κάβουρα», γιατί «εδώ σε θέλω κάβουρα» σημαίνει «προτιμώ να είσαι κάβουρας παρά καρκίνος». )

Να διαβάσεις και τα υπόλοιπα αν έχουν εκδοθεί σε κάποια γλώσσα που ξέρεις;

Πάντως για συγγραφείς όπως ο Πράτσετ -ή ο Τζέιμς Τζόις (θεός φυλάξοι)-, πρέπει να πάρεις απόφαση απ' την αρχή ότι το αποτέλεσμα αυτού που μεταφράζεις θα είναι περισσότερο διασκευή παρά ευθεία απόδοση. Κατά την ταπεινή μου άποψη, λοιπόν, δεν έχει νόημα να βάζεις σημειώσεις. Πολλά λογοπαίγνια και λοιπές ιδιομορφίες είναι πρακτικά 100% μη μεταφράσιμα. Ουσιαστικά είσαι τυχερός αν η γλώσσα στην οποία αποδίδεις έχει κάποια αντιστοιχία για το σχήμα που μεταφράζεις.

 

[AoratiMelani]

...όταν δεν βλέπεις φως στον λογοτεχνικό ορίζοντα και δεν θέλεις να δουλέψεις τον αναγνώστη ...

Τον αναγνώστη τον δουλεύεις έτσι κι αλλιώς. (Η μυθιστοριογραφία από μόνη της είναι ένα τεράστιο δούλεμα και η μετάφραση ένα μυθώδες δούλεμα πάνω στο δούλεμα του συγγραφέα.) Δεν πρόκειται ποτέ να αποδώσεις το πρωτότυπο - απλώς το προσεγγίζεις ασυμπτωτικά. Όποιος θέλει το νάμα από την πηγή, ας μάθει αγγλικά. Οι υπόλοιποι θα αρκεστούν σε αυτό που θα τους δώσεις, και οι υποσημειώσεις δεν προσφέρουν κάτι σε αυτό, απλώς ξενερώνουν. Σα να σερβίρεις την τούρτα με γλάσο και να λες "Ξέρετε, κανονικά έπρεπε να έχει σαντιγί αλλά μου έκοψε. Η σαντιγί είναι άσπρη, αφράτη, από χτυπημένη κρέμα γάλακτος και ζάχαρη.". Ωραία, αλλά αυτό δεν αλλάζει τη γεύση του γλάσου.

Παρεμπ, στο παράδειγμα που έδωσα το λογοπαίγνιο έχει μεταφραστεί, άρα δεν είναι "αμετάφραστο" όπως και να το πάρει κανείς (δηλαδή ούτε έμεινε χωρίς μετάφραση, ούτε είναι αδύνατον να μεταφραστεί - αφού το μετέφρασε, είτε επιτυχημένα είτε όχι, δεν έχει σημασία). Όταν λέει "αμετάφραστο" στην υποσημείωση υποψιάζομαι πως εννοεί "αν μεταφράσω τις λέξεις όπως τις έχει το λεξικό, δεν θα είναι αστείο στα ελληνικά, γι' αυτό νομίζω ότι δεν γίνεται να μεταφραστεί". Αν έχω δίκιο και εννοεί αυτό, δεν έχει καν νόημα η υποσημείωση: όλα τα λογοπαίγνια είναι αμετάφραστα υπό αυτήν την έννοια (μη σου πω όλα τα κείμενα του κόσμου), εκτός κι αν τύχει στην άλλη γλώσσα να υπάρχει ο ίδιος συνδυασμός λέξεων με το ίδιο μεταφορικό νόημα.

Το ζήτημα δεν είναι με κάποιον μαγικό τρόπο να περάσει το έργο αυτούσιο από τη μία γλώσσα στην άλλη χωρίς να χάσει ή να κερδίσει τίποτα, αλλά να αφήσει την ίδια αίσθηση στον αναγνώστη τελικά.

 

[Hellegennes]

Αν είσαι αρκετά τυχερός, μπορεί να σου βγει το λογοπαίγνιο στην άλλη γλώσσα. Π.χ. σε μια ιστορία του Ντον Ρόσα, με τον Σκρουτζ και τον Ντόναλντ, εμφανίζεται μια γουρουνόμορφη εκδοχή του Νοστράδαμου με μεγάλα ρουθούνια, που ονομάζεται Nostrildamus (λογοπαίγνιο με το nostril). Στα ελληνικά αποδόθηκε Νοστραμουσούδαμος, το οποίο είναι στο πνεύμα του πρωτότυπου και σχεδόν συμπίπτει νοηματικά (τι ρουθούνι, τι μουσούδα). Περισσότερα εδώ.

Πάντως η απόδοση λογοπαιγνίων είναι κατά την γνώμη μου περισσότερο τέχνη παρά τεχνική. Θέλει χρόνο, μεράκι και σπιρτάδα. Δυστυχώς το πρώτο είναι δύσκολο να βρεθεί, ειδικά στην εποχή μας. Κι αν έχεις να αποδώσεις 500 λογοπαίγνια στην σειρά και ξέρεις ότι δεν θα πληρωθείς καλύτερα αν σπαταλήσεις 10πλάσιο χρόνο, στο τέλος ψάχνεις πιο συμβιβαστικές λύσεις. Ευτυχώς σήμερα μπορείς πιο εύκολα να ζητάς την βοήθεια συναδέλφων, μέσω χώρων όπως ο παρών.

 

[SBE]

Μου θυμίσατε τις ασκήσεις του... τον ξέχασα, γάλλος πάντως, που έγραψε μυθιστόρημα χρησιμοποιώντας μόνο λέξεις που είχαν για φωνήεν το e. Αυτό πως το μεταφράζεις κρατώντας το νόημα του πρωτότυπου; Δε γίνεται. Βάζεις εξήγηση στην εισαγωγή.

 

[Hellegennes]

Το αντίθετο. Έγραψε μυθιστόρημα που δεν είχε καθόλου E (La Disparition). Δεν ξέρω πώς ακριβώς το έκανε, αλλά μεταφράστηκε στα αγγλικά και διατήρησαν το παιχνίδι του (με τον τίτλο A Void).

---

Προσθήκη συνδέσμου από nickel:
http://en.wikipedia.org/wiki/A_Void

 

[SBE]

Στα ελληνικά;

 

[Hellegennes]

Στα ελληνικά είναι πιο δύσκολο απ' ό,τι στα αγγλικά, κυρίως γιατί έχουμε κλιτό σύστημα. Π.χ. έχεις υπερβολικά πολλούς περιορισμούς στα ρήματα, ειδικά σ' αυτά της ενεργητικής φωνής. Ίσως όχι ακατόρθωτο, πάντως, αλλά θα έπρεπε να καταφύγεις σε καθαρευουσιανισμούς (π.χ. να πεις "ήχο ομοιάζων" αντί "ήχο που έμοιαζε") και να αντικαταστήσεις συντελεσμένους χρόνους με τους παραπλήσιούς τους (π.χ. αόριστο αντί παρακείμενο). Σε εμάς νομίζω θα ήταν δυσκολότερο αν έλειπε το άλφα· ίσως και αδύνατο.

 

[daeman]

... Ίσως όχι ακατόρθωτο, πάντως, αλλά θα έπρεπε να καταφύγεις σε καθαρευουσιανισμούς (π.χ. να πεις "ήχο ομοιάζων" αντί "ήχο που έμοιαζε") και να αντικαταστήσεις συντελεσμένους χρόνους με τους παραπλήσιούς τους (π.χ. αόριστο αντί παρακείμενο). Σε εμάς νομίζω θα ήταν δυσκολότερο αν έλειπε το άλφα· ίσως και αδύνατο.

Αν έλεγες πάντως «ήχο ομοιάζων», πάλι ακατόρθωτο θα ήταν γιατί όποιος επιμελητής ξέρει τη δουλειά του θα το έκανε «ήχο ομοιάζοντα». Κι αν δεν το έκανε αυτός, οι αναγνώστες απλώς θα γελούσαν, όσοι ξέρουν ότι το «ήχο» είναι στην αιτιατική και το «ομοιάζων» είναι στην ονομαστική. Εκτός αν μιλούσε ο υπενωμοτάρχης.

 

[Hellegennes]

Από τον ήχο μού έφυγε ένα τελικό σίγμα.

 

[daeman]

Τότε σου ξέφυγε δύο φορές, τη δεύτερη στο «ήχο που έμοιαζε». Φαίνεται πως αυτά τα ολισθήματα είναι σαν τους Χιώτες, πάνε δυο δυο.

 

[Hellegennes]

Ή σαν το copy-paste. Τα λάθη κοπιάρονται άκοπα. :)