νομοτέλεια

nickel

Administrator
Staff member
Τι λένε τα λεξικά μας για τη νομοτέλεια;

Στο ΛΝΕΓ:
νομοτέλεια (η) {χωρ. πληθ.} (λόγ.) ΦΙΛΟΣ. η απαρέγκλιτη υπαγωγή οποιουδήποτε στοιχείου τής πραγματικότητας σε συγκεκριμένους, απαράβατους κανόνες: η φύση μέσα στην νομοτέλειά της αφήνει χώρο και για την ελεύθερη κίνηση και δράση | τα δυσάρεστα γεγονότα που σημειώνονται στην περιοχή μας, φέρουν τη σφραγίδα της ιστορικής νομοτέλειας. — νομοτελειακός, -ή, -ό, νομοτελειακ-ά / -ώς επίρρ. [ΕΤΥΜ < νομο- + -τέλεια < -τελής < τέλος].
Κάτι θα πρέπει να γίνει για το «{χωρίς πληθ.}». Λάθος είναι καμιά εξηνταριά νομοτέλειες σε βιβλία και μερικές χιλιάδες χύμα στο διαδίκτυο;

Στο ΛΚΝ:
νομοτέλεια η : η λειτουργία ενός φαινομένου σύμφωνα με ορισμένους σταθερούς νόμους: H νομοτέλεια των φυσικών / κοινωνικών / ιστορικών φαινομένων.
[λόγ. νομο- 1 + τέλ(ος) -εια]
νομοτελειακός -ή -ό : που τον διέπει η νομοτέλεια: Ο νομοτελειακός χαρακτήρας της ιστορίας. νομοτελειακά ΕΠIΡΡ. [λόγ. νομοτέλει(α) -ακός]


Στο ΠαπΛεξ:
νομοτέλεια η· (φιλοσ.) η ιδιότητα των πραγμάτων, των φαινομένων και των γεγονότων να υπάρχουν, να λειτουργούν και να διεξάγονται με βάση ορισμένους αντικειμενικούς νόμους, η αναγκαία αντικειμενική σχέση μεταξύ τους, μεταξύ αιτίου και αιτιατού.
[ΕΤΥΜΟΛ. < νόμος + -τέλεια (< -τελής < τέλος «σκοπός»), πρβλ. αυτο-τέλεια, ιδιο-τέλεια].


Στο ΝΕΛ:
νομοτέλεια η, ουσ. (ασυνίζ.) η ύπαρξη ορισμένων νόμων που επιδρούν καθοριστικά στην εξελικτική πορεία πραγμάτων, γεγονότων, καταστάσεων, φαινόμενων κ.λπ.: η κατάρρευση του θεσμού της βασιλείας ήταν ιστορική νομοτέλεια· φυσική νομοτέλεια.

Σε όλα τα μεταπολιτευτικά λεξικά το ουσιαστικό νομοτέλεια δίνει επίθετο νομοτελειακός και επίρρημα νομοτελειακά. Δεν καταγράφεται επίθετο νομοτελής και επίρρημα νομοτελώς, τα οποία χρησιμοποιούν κάποιοι.

Στο Μαρξιστικό Φιλοσοφικό–Κοινωνιολογικό Λεξικό βρίσκουμε αναλυτική περιγραφή του όρου νομοτέλεια.
http://www.politikokafeneio.com/leksiko/l27.htm#3

Τα παλιότερα λεξικά (Πρωίας, Δημητράκου, Σταματάκου) δεν περιέχουν τις λέξεις, αλλά μια γρήγορη ματιά σε βιβλία και στα αρχεία εφημερίδων της Εθνικής Βιβλιοθήκης έδειξαν ότι η νομοτέλεια χρησιμοποιείται από το 1928:

  • 1928: Τον άνθρωπο τον εξουσιάζει ένα υπερατομικός νόμος πνευματικός, που ο Βίνεκεν με μια έκφραση του Hegel, τον ονομάζει αντικειμενικό πνεύμα . Όλα όσα υψώνουν τον άνθρωπο σε αληθινό άνθρωπο, δεν δημιουργήθηκαν από τα άτομα, αλλά βγήκαν σύμφωνα με μια έμφυτη νομοτέλεια από την ανθρώπινη κοινωνία, σαν να προϋπήρχαν μέσα της δυναμικά. (Σε άρθρο για τον Gustav Wyneken, Μακεδονία, 23/4/1928)
  • 1931: [ο δάσκαλος στο παιδί] να του κάμη συνειδητή τη νομοτέλεια στα ιστορικά γεγονότα. (Μακεδονία, 15/5/1931)
  • 1936: …κατόρθωσα να επεξεργαστώ δύο γενικές θεωρίες της νομοτέλειας της λειτουργίας της εξέλιξης… Άρθρο του Ριζοσπάστη («Οι μορφολογικοί νόμοι της εξέλιξης»), μετάφραση από τα ρωσικά, 26/5/1936
    — Σε φύλλα της ίδιας χρονιάς (1936) βρήκα άλλες πέντε «νομοτέλειες».
  • 1947: Είναι απίστευτο πόσην ανικανότητα δείχνει μια τέτοια ηγετική προσωπικότητα στη σύλληψη της πραγματικότητας και στην εκτίμηση των παραγόντων που τη δημιουργούν· η εξωτερική νομοτέλεια τού διαφεύγει ολότελα […] η ελληνική σκέψη στην ωριμότητά της, δηλαδή στην κλασσική της περίοδο, καταδίκασε τους μύθους, ανακάλυψε τη νομοτέλεια των φαινομένων κι έβαλε τις βάσεις της σημερινής επιστήμης. (Μάρκος Αυγέρης, Ριζοσπάστης 4/9/1947)
  • 1969: Η Επανάσταση της 21ης Απριλίου δεν ήταν απόρροια προσωπικών φιλοδοξιών, αλλά νομοτελειακός καρπός των αντιφάσεων του πολιτικού μας βίου…
  • 1970: το διχασμό της ελευθερίας και της ανάγκης και να φιλιώνεται με την υπέρτατη νομοτέλεια, που λέγεται ιδέα του αγαθού. (Ι. Θεοδωρακόπουλος)
  • 1974: Σημαίνει ότι και ο φυσικός πρέπει να προϋποθέση την ύπαρξη μιας γενικής νομοτέλειας της φύσεως, η οποία να μαρτυρήται από την φυσική επιστημονική νομοτέλεια (δηλαδή την νομοτέλεια όπως την εννοεί η φυσική επιστήμη). «Τι είναι όμως φυσικο-επιστημονική νομοτέλεια;», έτσι ερωτά ο Planck. (Ι. Θεοδωρακόπουλος)
  • 1977: Κατά τα άλλα, η νομοτέλεια της εξέλιξης του κρατικο-μονοπωλιακού καπιταλισμού, σε παγκόσμια κλίμακα, είναι αυτή που έδωσε ό Β.Ι.Λένιν στο έργο του: «Ιμπεριαλισμός Ανώτατο Στάδιο του Καπιταλισμού». (Ν. Ψυρούκης)
  • 1974: Νομοτελειακή συνέπεια: Η νίκη του Σοσιαλισμού. (Ριζοσπάστης 4/10/1974, σε άρθρο μεταφρασμένο από τα ουγγρικά)

(Ζητώ συγγνώμη για το παράδειγμα από το χουντοβιβλίο και την αναπόφευκτη αναγούλα.)

Στάθηκε αδύνατο να βρω αν ο όρος αποτελεί μεταφραστικό δάνειο και ποιον ξένο όρο μετέφραζε. Στα αγγλικά θα χρησιμοποιούσα συχνά το inevitability στην απόδοση (ή necessity, αλλά έχουμε την αναγκαιότητα σε αντίστροφες αποδόσεις). Είναι πιθανό η νομοτέλεια να αποδίδει γερμανικό όρο; Κάποια σχέση με Zwangsläufigkeit (‘inevitability’) ή Notwendigkeit (‘αναγκαιότητα’);

Βρίσκω τους όρους στο λεξικό Κοραής με τις παρακάτω αποδόσεις:

νομοτέλεια ουσ. θηλ. ΦΙΛΟΣ = (adherence to) inviolable rules. Όλοι οι ζώντες οργανισμοί υπακούουν σε μια φυσική νομοτέλεια. = All living organisms obey the inviolable rules of nature.
φυσική νομοτέλεια ουσ θηλ = law of nature. Η φυσική νομοτέλεια, στην οποία υπόκειται κάθε ζωντανός οργανισμός, είναι ο θάνατος. = Death is a law of nature all living organisms are subject to.
νομοτελειακός επίθ. = unavoidable, inevitable, inescapable
νομοτελειακά επίρ. = unavoidably, inevitably, inescapably


Περιμένω θεία ή ανθρώπινη επιφοίτηση.
 

nickel

Administrator
Staff member
Επιτέλους και ένα εύρημα με παρέα ξένη λέξη!
Όταν ψάχνω Gesetzmässigkeit + Hegel + law (έχω την υποψία ότι η νομοτέλεια προέρχεται από όρο του Χέγκελ), τα αγγλικά κείμενα μού δίνουν αποδόσεις όπως lawlikeness (?), lawfulness, conformity to law. Γιά να δούμε τι θα πουν οι γερμανομαθείς ή και οι χεγκελολόγοι...
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Φοβάμαι ότι αυτός ο δρόμος οδηγεί (μόνο) σε νομικά κείμενα. Το Pons δίνει:

Gesetzmäßigkeitsprinzip <-s> SUBST nt sg JUR = αρχή f της νομιμότητας

Gesetzmäßigkeit <-, -en> SUBST f (μόνο ενικός JR) = νομιμότητα f
(2) = κανονικότητα f
(3) -των φυσικών επιστημών = νόμος

Ούτε το dict.cc βοηθάει, π.χ. στο αγγλογερμανικό του.

Εξακολουθώ να μην μπορώ να το βρω σαν ειδική ορολογία (στα γερμανικά).

Να σημειώσω ότι στο zeno.org βρίσκω διάφορα εγκυκλοπαιδικά λήμματα που συνδυάζουν Hegel και Gesetzmäßigkeit. Αλλά και αυτά, δεν με πηγαίνουν μακριά. Για παράδειγμα, στο λήμμα Logos (λόγος), όπου υπάρχει το εξής:

Der logos ist zugleich die heimarmenê, das Schicksal (Stob. Ecl. I 2, 60), die eherne Gesetzmäßigkeit des Alls. που σημαίνει: Ο λόγος είναι ταυτόχρονα η ειμαρμένη, η μοίρα (Στοβ. Εκλ. I 2, 60), η σιδερένια κανονικότητα (εδώ, εγώ μπορεί και να μετάφραζα: νομοτέλεια) του Παντός. (O Hegel είναι στο τέλος του άρθρου, άσχετα.)
 

nickel

Administrator
Staff member
Να πω με δυο λόγια το ζητούμενο. Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα να μεταφράσουμε στα αγγλικά την ιστορική νομοτέλεια: μια χαρά είναι το historical inevitability. Όμως, αυτός που έφτιαξε τη λέξη στα ελληνικά στο πρώτο μισό του περασμένου αιώνα (τα λεξικά μας δεν φαίνεται να ξέρουν ποιος ήταν αυτός), απέδιδε κάποιον ξένο όρο και ποιον; Υποψιάζομαι ότι αποδίδει κάποιον όρο από τους Γερμανούς φιλόσοφους και δεν αποκλείεται να είναι κοντά και στα συνθετικά του.
 
Πρέπει να έχει δίκιο ο Σαράντ. Βλ. εδώ:
In short, there is what we Germans call Gesetzmässigkeit – an order of law – in social evolution. (Μπερνστάιν)
Hegel’s distinction between Regelmässigkeit (regularity) and Gesetzmässigkeit (conformity to law) is not at first sight obvious and it rests on conceptions of rule and law expounded elsewhere in his works. (σημείωση στην Αισθητική του Χέγκελ)
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Μερικοί πιθανοί στόχοι:

Στο Ανθρώπινο, υπερβολικά ανθρώπινο (Menschliches, Allzumenschliches), 1ος τόμος, 9ο κύριο μέρος, του Νίτσε υπάρχει η εξής αναφορά:

514. Die eherne Notwendigkeit. – Die eherne Notwendigkeit ist ein Ding, von dem die Menschen im Verlauf der Geschichte einsehen, daß es weder ehern noch notwendig ist.

Μεταφράζω πρόχειρα: Η σιδερένια αναγκαιότητα -- Η σιδερένια αναγκαιότητα είναι ένα πράγμα για το οποίο οι άνθρωποι κατανοούν κατά τη ροή της ιστορίας ότι ούτε σιδερένιο ούτε αναγκαίο είναι.

Ο Μαξ Βέμπερ χρησιμοποιεί επίσης πολύ τον όρο Notwendigkeit και, πολύ σπάνια, επίσης τον όρο Gesetzmäßigkeit.

Γενικά (και καλό κυνήγι σε όποιον έχει τη διάθεση να προσπαθήσει), το εργαλείο zeno.org προσφέρει από την κεντρική του σελίδα τη δυνατότητα αναζήτησης μόνο σε φιλοσοφικά ή μόνο σε κοινωνιολογικά κείμενα. Π.χ.:

Notwendigkeit σε φιλοσοφικά, από εδώ με τσεκάρισμα της επιλογής Nur in Philosophie.

Gesetzmäßigkeit σε κοινωνιολογικά, από εδώ, με τσεκάρισμα της επιλογής Nur in Soziologie.

Να προσθέσω και Gesetzmäßigkeit στα φιλοσοφικά, όπου αν πάτε στο τέλος θα βρείτε τον όρο και στον Καντ, και στον Χέγκελ και αλλού. Τα πρώτα λήμματα είναι από λεξικό φιλοσοφικών όρων.

Είναι προφανές ότι κάποιος αποφάσισε να λεξιπλάσει στα ελληνικά. Είναι όμως τόσο συνηθισμένες οι λέξεις στα γερμανικά που δεν είναι εύκολο να εντοπίσεις συγγραφέα που δεν τις χρησιμοποιεί.
 
Είναι όμως τόσο συνηθισμένες οι λέξεις στα γερμανικά που δεν είναι εύκολο να εντοπίσεις συγγραφέα που δεν τις χρησιμοποιεί.
Γι' αυτό νομίζω ότι βοηθάει πολύ να περάσει κανείς από συσχέτιση με αγγλικά (ή γαλλικά).
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Αναπτύσσω το πρώτο από τα ευρήματα του Θέμη (#7):

In short, there is what we Germans call Gesetzmässigkeit – an order of law – in social evolution. Marx has formulated the main principles of it in his Criticism of Political Economy, published in 1859, as follows:

A formation of society will not disappear until all productive forces are evolved for which it is wide enough, and new and higher systems of production will never be installed until the material conditions of their existence are hatched out in the very bosom of the old society. Hence humanity always sets itself only to solve problems it is capable of solving; for if you examine things closer you will always find that the problem arises only where the material premises of its solution exist already, or are at least in the process of being formed.


Είναι πολύ πιθανό ότι προέρχεται από ένα από τα άρθρα της σειράς «Προβλήματα του σοσιαλισμού» του Μπερνστάιν, επομένως, αν είχαμε την ελληνική μετάφραση κάπου, θα ξέραμε τι όρο χρησιμοποίησε εδώ ο μεταφραστής.
 
Όλοι οι κοινωνιολόγοι των αρχών του 20ού αιώνα στη Γερμανία είχαν σπουδάσει, οπότε νομίζω πως το βρήκαμε. Το μόνο που μένει (αλλά είναι πολύ δύσκολο) είναι να βρούμε ποιος το έπλασε.
 

nickel

Administrator
Staff member
Καλημέρα. Για να βρούμε τον πρωτοπλάστη, θα πρέπει να ανακαλύψουμε σε ποια γνωστά και μεταφρασμένα έργα της γερμανικής απαντά ο όρος και στη συνέχεια, αφού θα έχουμε βρει τις μεταφράσεις τους των αρχών του περασμένου αιώνα, να τις βάλουμε σε χρονολογική σειρά και να αρχίσουμε την αναζήτηση μέχρι να εντοπίσουμε τον δράστη. Εναλλακτικά, θα περιμένουμε να φιλοξενηθούν και μεταφράσεις εκείνου του καιρού από τα γκουγκλοβιβλία — αν και τίποτα δεν αποκλείει να εμφανίστηκε ο όρος πρώτα σε κείμενα μεταφρασμένα σε εφημερίδες. (Χάθηκε να συνέχιζε κάποιος τη δουλειά του Κουμανούδη;;;)

Το κυριότερο σε επίπεδο μεταφραστικό θα ήταν να βρούμε και μερικές καλές αποδόσεις στα αγγλικά γιατί σε πολλά από τα παραδείγματα χρήσης που είδα δεν πήγαινε πάντοτε το inevitability.
 

cougr

¥
Σκέφτομαι ότι η λέξη νομοτέλεια σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι μετάφραση της λέξης determinism.

Determinism: a theory or doctrine that acts of the will, occurrences in nature, or social or psychological phenomena are causally determined by preceding events or natural laws
(Merriam-Webster).

Πχ.The determinism of nature/history/evolution
The natural/materialistic determinism of society
Historical determinism

Ο νομοτελειακός χαρακτήρας της ιστορίας: The deterministic nature of history κ.ο.κ

Καλή χρονιά σε όλους!!!
 

bernardina

Moderator
Σκέφτομαι ότι η λέξη νομοτέλεια σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι μετάφραση της λέξης determinism.

Determinism: a theory or doctrine that acts of the will, occurrences in nature, or social or psychological phenomena are causally determined by preceding events or natural laws
(Merriam-Webster).

Πχ.The determinism of nature/history/evolution
The natural/materialistic determinism of society
Historical determinism

Ο νομοτελειακός χαρακτήρας της ιστορίας: The deterministic nature of history κ.ο.κ

Καλή χρονιά σε όλους!!!

Συνώνυμο = ετεροπροσδιοριστία. Με ετεροπροσδιορισμός περισσότερα ευρήματα, ωστόσο.


Καλή χρονιά και σ' εσένα! :)
 

nickel

Administrator
Staff member
Σκέφτομαι ότι η λέξη νομοτέλεια σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι μετάφραση της λέξης determinism.

Όπως εδώ (1964):
http://books.google.gr/books?id=LSA...redir_esc=y#v=onepage&q=προσδιοριστία&f=false

Η αυστηρά νομοτέλεια αύτη (Determinismus, Προσδιοριστία) υφίσταται λόγω της ιδιαζούσης φύσεως της αιτίας εις την φύσιν, αιτίας ήτις πρώτον «παράγει» αναγκαίως το αποτέλεσμα, δοθέντος ότι εμπεριέχει τούτο «δυνάμει», δεύτερον «παράγει» τούτο πάντοτε, τρίτον παράγει τούτο πάντοτε καθ’ όμοιον τρόπον.
 

bernardina

Moderator
Αυτό είναι το heterodetermination.
Κι όμως, η Μεγάλη Ηθική και Θρησκευτική Εγκυκλοπαίδεια το έχει ως συνώνυμο του ντετερμινισμού (με αντίθετο τον ιντετερμινισμό):confused:
 

cougr

¥
Όπως εδώ (1964):
http://books.google.gr/books?id=LSA...redir_esc=y#v=onepage&q=προσδιοριστία&f=false

Η αυστηρά νομοτέλεια αύτη (Determinismus, Προσδιοριστία) υφίσταται λόγω της ιδιαζούσης φύσεως της αιτίας εις την φύσιν, αιτίας ήτις πρώτον «παράγει» αναγκαίως το αποτέλεσμα, δοθέντος ότι εμπεριέχει τούτο «δυνάμει», δεύτερον «παράγει» τούτο πάντοτε, τρίτον παράγει τούτο πάντοτε καθ’ όμοιον τρόπον.

Και εδώ (σελ.22) βλέπω ότι το «necessitaristischer Determinismus» (necessary; determinism) έχει μεταφραστεί ως «αναγκαστικής νομοτέλειας».
 

pontios

Well-known member
Καλή Χρονιά!
Για να διευκολυνθεί η κατανόηση του επίρρημα "νομοτελειακα" (αφήνοντας κατά μέρος, την πιο αυστηρή και ακριβή μετάφραση του όρου), εκτός από το inescapably, που προαναφέρθηκε από τον nickel, και που μ' άρεσε (αλλά νομίζω χρειάζεται να στηριχθεί και να εδραιωθεί από ορισμένα άλλα επίθετα - όπως έχω προτείνει παρακάτω) , σκεφτικά ότι θα μπορούσαν. ίσως, ενίοτε, να ταιριάζουν (για το "νομοτελειακα") και ..
"by definition",
"essentially",
by its (very) nature,
inherently or inherently bound/prescribed/predermined,
innately or innately bound/prescribed/predetermined,
inescapably bound/tied/prescribed/predetermined.

Κατά την ταπεινή μου γνώμη.
As there's no equivalent term in English, it's not easy to make sense of it, and the above is just my (feeble) attempt to grapple with the term.
 
Top