γκαζές (βόλοι, μπίλιες) = marbles

nickel

Administrator
Staff member
Θα επιχειρήσω να μεταφέρω λίγα πράγματα και προσεκτικά γιατί το θέμα απαιτεί έρευνα και δεν ξέρω αν έχω τα απαραίτητα βοηθήματα και σίγουρα δεν έχω το χρόνο. Στο τέλος, θα σας πω γιατί μου προέκυψε η απορία.

Τι ξέρω: Ξέρω ότι σαν παιδί έπαιζα γκαζές. Η γκαζά ήταν η γυάλινη μπίλια, ο βόλος ή βώλος (τότε γραφόταν με τον δεύτερο τρόπο). Ποτέ δεν την είχα πει γκαζάκι.

Διαβάζω τώρα (π.χ. στο ΕΛΝΕΓ) ότι αρχικά ήταν γκαζάκι, το οποίο θεωρήθηκε υποκοριστικό και κόπηκε σε γκαζά. Και ότι το γκαζάκι προέρχεται από τουρκικό kesek, «βώλος, μπίλια». (Στο τουρκοαγγλικό: kesek = clod, sod, turf, δηλ. σβόλος χώματος, και οι μπίλιες ήταν από πηλό πριν γίνουν γυάλινες.)

Διαβάζω και για το παιχνίδι γκεζάκι, που θυμίζει γκαζές και αμάδες και, σύμφωνα με τον Πάπυρο, προέρχεται από το γκεζί, που σημαίνει κύκλος στα τουρκικά. (Δεν αποκλείεται: gezi = circuit, outing, tour, trip, voyage, excursion.)

Πείστηκα ότι η γκαζά έχει τουρκική προέλευση, δεν σκάω να βρω ποια ακριβώς, μου αρκεί που τη θυμάται το ΛΝΕΓ (το οποίο υποστήριζε επίσης την ετυμολογία από τον κύκλο). Τα άλλα λεξικά τις σνομπάρουν τις γκαζές!

Πώς μου ήρθε τώρα; Ξέρετε, ελπίζω, από πού προέρχεται το γκάζι (η λέξη γκάζι — και αν δεν ξέρετε, μπορείτε να το μάθετε εδώ) και το γκαζάκι και η γκαζιέρα και το γκαζοζέν. Το ίδιο και η γκαζόζα (καταλαβαίνετε από πού ξεκίνησε το ψάξιμο), η οποία ήρθε από ιταλικό gasosa και γαλλικό gazeuse, δηλαδή «αεριούχος».

Διάβασα χτες μια ωραία παρετυμολογία:

Η εταιρεία ιδρύεται από τον ΓΕΩΡΓΙΟ ΤΑΣΙΟ στη Σκύδρα , ποτοποιό–λεμοναδοποιό στο επάγγελμα. Το μεράκι του για τα αναψυκτικά τον κάνει να προχωρήσει στη δημιουργία μιας μικρής μονάδας παραγωγής με μοναδικό προϊόν τη γκαζόζα. Η παραγωγή γίνεται με χειροκίνητο μηχάνημα παραγωγής 480 φιαλών την ώρα. Η γκαζόζα παίρνει το όνομά της από τις φιάλες όπου μέσα υπήρχε μπίλια (γκάζα) η οποία καθώς γεμίζει το αναψυκτικό ανεβαίνει και κλείνει το στόμιο και σφραγίζει τη φιάλη. Η μεταφορά γίνεται με κάρα ενώ η συσκευασία είναι σε ξύλινα κιβώτια των 24 φιαλών.
http://www.hionati.gr/gr_history.html

Και να πάλι σήμερα στο δρόμο μου η γκαζόζα:

Ο κ. Αντώνης Καiσάς θυμάται...
Όταν ήμουν πολύ μικρός δεν είχα κανένα παιχνίδι, διότι απλώς δεν υπήρχαν παιχνίδια αλλά και αν υπήρχαν στην αγορά, οι γονείς μας δεν είχαν τα μέσα για να μας τα πάρουν. Στα σχολικά μου χρόνια, το πρώτο μας παιχνίδι ήταν το τόπι από πανιά που μας τύλιγε η μητέρα. […] Ένα άλλο παιχνίδι που υπήρχε τότε, όπως και τώρα, ήταν οι γκαζές ή μπίλιες ή βόλοι. Εμείς το παίζαμε κατά κόρον. Οι αγορασμένες γκαζές, οι ονομαζόμενες τζιτζιλόνες, ήταν χρωματιστές και ακριβότερες. Υπήρχαν και οι κοινές γκαζές, που τις βγάζαμε από τα πώματα της γκαζόζας. Από αυτές είχαμε πολλές, γιατί στο Κορδελιό υπήρχε εργοστάσιο γκαζόζας. Το είχε ο Κωνσταντίνος Μακρίδης, πατέρας του Χρήστου Μακρίδη, και βρισκόταν ακριβώς απέναντι από τη Δημαρχεία. Σ' αυτό το παιχνίδι παίζαμε και με "κουρσούμια", δηλαδή μπίλιες σιδερένιες από ρολιμάν. Υπήρχαν και από αυτές πολλές στο εργοστάσιο της Αμπραβανέλ που έκανε οβίδες. Εγώ ήμουν τεχνίτης σ' αυτό το παιχνίδι. Στην Κατοχή, φεύγοντας για κάποιο χωριό, τις πήρα μαζί μου ελπίζοντας ότι θα έπαιζα και κει μπίλιες με τα άλλα παιδιά. Προς μεγάλη μου απογοήτευση, στο χωριό δεν είχαν ιδέα κι έτσι οι μπίλιες σκορπίστηκαν εδώ και εκεί.
http://1gym-el-kordel.thess.sch.gr/tote.htm

Παρεμπιπτόντως, γκάζα τη γράφει τη μπίλια στην γκαζόζα, γκαζά όμως λέμε από το γκαζάκι.

Και αν θέλετε να διαβάσετε κι άλλους που γράφουν για τις γκαζές:
http://rodiat7.blogspot.com/2009_06_01_archive.html
http://www.silogomania.com/forum-f94/topic-t3338.htm
http://www.ekfrasis.info/tags/paidika-paichnidia-gr.html

Για το γκαζόν και τις gazelles (καμία σχέση), άλλη ώρα.
 
Κι εγώ γκαζές ξέρω πως λένε το παιχνίδι. Νομίζω πως γκαζά ήταν η μεγάλη γυάλινη μπίλια και γκαζάκια οι μικρότερες, τις πουλούσαν σε διχτάκι αν δεν κάνω λάθος.
 
Ναι ναι! Σε διχτάκι! Εμείς πάντως γκαζάκια λέγαμε και τις μπίλιες και το παιχνίδι :)
 
Τζιτζίλια

Εμείς παίζαμε τζιτζίλια στη γειτονιά και η μάνα μου μας τα έλεγε marbles. Το ίδιο είναι;
 

nickel

Administrator
Staff member
Εμείς παίζαμε τζιτζίλια στη γειτονιά και η μάνα μου μας τα έλεγε marbles. Το ίδιο είναι;

Καλημέρα σου. Παραπάνω ο άλλος κύριος γράφει:
«Οι αγορασμένες γκαζές, οι ονομαζόμενες τζιτζιλόνες, ήταν χρωματιστές και ακριβότερες».
Οπότε είναι το ίδιο πράγμα και «δίπλωσαν» οι μαρτυρίες. Αν κάποιος βρει και την προέλευση...
 

Alfie

New member
Στη γενέτειρά μου στην αρχή υπήρχαν μόνοι οι βώλοι. Στο τέλος της δεκαετίας του 40 εμφανίστηκαν οι πρώτοι "γυάλινοι βώλοι" εξού και τους αποκαλούσαμε "γυαλένια". Μετά ήρθα στην Αθήνα οπότε έμαθα το όνομα "γκαζάκια. Σταδιακά, βέβαια, εξαφανίστηκαν οι βώλοι και παρέμειναν τα γκαζάκια ή γκαζές. Αρχή ευημερίας!
Τα γκαζάκια υπήρχαν σε διαφανή βάζα στα περίπτερα και στα ψιλικατζίδικα και η τιμή πώλησης ήταν ανάλογα με το μέγεθος. Όλοι είχαμε μία τουλάχιστον γκαζά ή μάνα μεγαλύτερου μεγέθους για καλύτερη στόχευση.
Διαβάζοντας για την πώληση σε διχτάκι κατάλαβα πόσο απέχω ηλικιακά από τους περισσότερους γράφοντες. Γκαζάκια σε διχτάκι είδα για πρώτη φορά όταν πήγα να αγοράσω για τα παιδιά μου.
 

Zazula

Administrator
Staff member
Εμείς παίζαμε τζιτζίλια στη γειτονιά και η μάνα μου μας τα έλεγε marbles. Το ίδιο είναι;
Εγώ πάντως στα Σέρρας γκαζές κττ δεν ήξερα. Τις λέγαμε (αυτές τις γυάλινες) κυρίως τζιτζιλίθρες ή απλά μπίλιες. Τις πολύ μεγάλες τις λέγαμε ούγγρους, κι είχαμε κι εμείς επίσης κουρσούμια.
 

Thessaloniki

New member
Γκαζες η γκαζιες; Δεκαετία του ‘50, τσέπη γεμάτη και ολοταχώς στην δίπλα γειτονιά να παίξουμε μπίλιες η γκαζιες. Ένα τρίγωνο η δέλτα (δεν θυμάμαι ακριβώς) και τσουγκρίζαμε αυτές που ήταν μέσα. Οποίες βγαίναν έξω τις κερδίζαμε. Εφόσον έβγαζες τουλάχιστον μια απ το τρίγωνο, συνέχιζες να παιζης. Αν όχι, άλλου σειρά. Και τα κουρσουμια ήταν ¨παρανομα¨.
 

nickel

Administrator
Staff member
Καλωσήρθατε. Και ευτυχώς που δηλώσατε καταγωγή μέσω χρηστωνύμου. Γιατί, όπως φαίνεται, γκαζές τις λέμε εμείς οι χαμουτζήδες (εγώ παραείμαι χαμουτζής, με προέλευση την Κρήτη) και γκαζιές πρέπει να τις λέτε στη Θεσσαλονίκη. Το καταλαβαίνω από τα λεξικά: το ΛΝΕΓ του Μπαμπινιώτη ξέρει μόνο γκαζά και το ΛΚΝ της Θεσσαλονίκης μόνο γκαζιά. :-)
 
Βαθύς Πειραιάς εδώ.
Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας 1960, μόνο "γυαλενάκια" τα λέγαμε
 

Katsik35

Member
Στην Καισαριανή, δεύτερο μισό της δεκαετίας του '50, υπήρχαν γκαζές ή γκαζάκια· οι πήλινοι βώλοι είχαν πια εξαφανιστεί σχεδόν ολοκληρωτικά.
 
Top