Ποιο ή ποιό από τα δυο ή δυό (ή δύο); Απαντήσεις σε ορθογραφικές απορίες

[nickel]

αλιτήριος ή αλητήριος; αλιτήριος

Έτσι από τα αρχαία, όταν χαρακτήριζε κάποιον που αδικούσε κάποιον άλλο ή ασεβούσε προς αυτόν. Ρήμα αλιταίνω. Καμιά σχέση με τον αλήτη.

 

[nickel]

λιμός = πείνα (εκτεταμένη πείνα που οφείλεται σε παρατεταμένη έλλειψη τροφίμων)
λοιμός = ασθένεια (κάθε επιδημική, μολυσματική και θανατηφόρα νόσος)
λειμώνας = λιβάδι

 

[nickel]

παρά φύση ή παρά φύσει; παρά φύση (ή: παρά φύσιν)

Από ΛΚΝ:
α. με τρόπο που έρχεται σε αντίθεση προς τους νόμους της φύσης, και με επέκταση, της λογικής, της ηθικής: Παρά φύση συνουσία / ασέλγεια / έδρα. Παρά φύση συμμαχία της δεξιάς με την αριστερά.
http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?lq=φύση&sin=all

 

[SBE]

Την δοτικήν αποφυγείν φύσει αδύνατον.

Να πούμε και την αντίθετη έκφραση, κατά φύση, συντομογραφικά ΚΦ, που την έχω δει σε ιατρικές εξετάσεις.

 

[drsiebenmal]

[...] Στο ημερήσιο πινάκιο οι περισσότερες υποθέσεις είναι γαμησοδουλειές που φέρνουν τσούρμα στο ακροατήριο: κακοποιήσεις, μαχαιρώματα και φόνοι γυναικών από ζηλιάρηδες συζύγους και γκόμενους, βιτριολίστριες άπιστων αντρών, σωματεμπορία, κορίτσια για «άγρα πελατών», κολλητηριτζήδες, επιδειξίες, ματάκηδες, πουσταριά, μπινέδες, αποπλανήσεις ανηλίκων, βιασμοί και, το μεγάλο σουξέ, το «παρά φύσιν» με διαφορά από το «κατά φύσιν» καθώς αυτή η κατηγορία επισύρει βαρύτερες ποινές μα στο ακροατήριο προκαλεί ενθουσιασμό και ζήλια για τον δράστη [...]

Διον. Χαριτόπουλος, Εκ Πειραιώς, σ. 312

 

[nickel]

Πορτογάλοι ή Πορτογάλλοι; > Πορτογάλοι

Πορτογάλοι < Πορτογαλία < λατινικό Portus Cale
Γάλλοι και Γαλλία < λατινικά Galli, Gallia, Γαλάτες και Γαλατία

 

[nickel]

σολομός ή σολωμός; σολομός. Το ψάρι (από το λατινικό salmo, «αττακεύς») γράφεται κανονικά με τρία ο. Ο ποιητής (και διάφοροι άλλοι Σολωμοί) έχουν στη μέση ένα ω. (Βικιπαίδεια: Το οικογενειακό τους όνομα στα ιταλικά παραδίδεται με διάφορες μορφές: Salamon, Salomon, Solomon, Salomone.)

Πώς μου ήρθε τώρα; Γιατί βρέθηκε μπροστά μου αυτό το λήμμα του ΛΚΝ:

μπρικ το [brík] Ο (άκλ.) : 1. κόκκινο χαβιάρι που γίνεται από αυγά σολωμού. 2. η σχετική απόχρωση.
http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?lq=μπρικ&sin=all

 

[Duke_of_Waltham]

Μια ζωή το μπέρδευα αυτό, μέχρι το σχετικά πρόσφατο παρελθόν· η έλξη τού γνωστού ονόματος είναι ισχυρή.

(Κάτι παρόμοιο έπαθα και με το pigeon/Pidgeon, αν και σε αυτήν την περίπτωση πρόκειται για παλιότερη ορθογράφηση της ίδιας λέξης, απολίθωμα όπως τα Clarke, Brydges και αμέτρητα άλλα ονόματα.)

 

[nickel]

περιφερειακός ή περιφεριακός; περιφερειακός

Περιφερειακός από την περιφέρεια, όπως περιφερειακή ανάπτυξη. Περιφερικός από το γαλλικό périphérique, όπως περιφερικό νευρικό σύστημα. *Περιφεριακός δεν υπάρχει.

 

[drsiebenmal]

από κτίσεως κόσμου ή από κτήσεως κόσμου;

από κτίσεως κόσμου. Κτίσις είναι το χτίσιμο και, ειδικά στη θεολογία, είναι και ολόκληρη η πλάση, η οικουμένη. Γι' αυτό και είναι πιο ανεξήγητο ότι σε πολλά από τα εσφαλμένα ευρήματα υπάρχουν θεολογικά κείμενα.

Η φράση «από κτίσεως κόσμου» ανήκει στα λεγόμενα απολιθώματα που μας έρχονται από παλιότερες μορφές της γλώσσας (θα την βρείτε λεξικογραφημένη π.χ. στα παραδείγματα εδώ, στο λήμμα κόσμος).

Σημειώνω ότι κτήσις (κτήση, στη σημερινή μορφή της λέξης) σημαίνει απόκτηση. Είναι φανερό ότι το λάθος δεν οφείλεται πάντα σε άγνοια, καθώς θα εκπλαγείτε από το εύρος των ανορθόγραφων χρήσεων της φράσης αν ξεφυλλίσετε την γκουγκλοαναζήτηση· μέχρι και στη Λεξιλογία υπήρχε ως τώρα ένα δείγμα... :) ).

 

[Zazula]

γεωσκώληκας ή γαιοσκώληκας; γεωσκώληκας

Το αναφέρω επειδή ο (τελικά όχι και τόσο) ορθογράφος τού Word 2010 επιμένει ότι σωστό είναι το ανορθόγραφο.

Το Χρηστικό αναφέρει και τη δεύτερη γραφή επειδή είναι διαδεδομένη, αλλά σαν εναλλακτική μορφή στο λήμμα γεωσκώληκας. Δεν υπάρχει λήμμα για την εναλλακτική γραφή.

Νομίζω ότι ο τύπος γαιοσκώληκας όσο πάει κι απενοχοποιείται· πριν λίγο τον συνάντησα σε πανεπιστημιακό σύγγραμμα για τη μετάφραση:

«Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ο Ιρλανδός μεταφρασεολόγος Michael Cronin (2003/2007) παρομοιάζει τους μεταφραστές με γαιοσκώληκες, γιατί όπως ο γαιοσκώληκας ανανεώνει το έδαφος, καθιστώντας το κατάλληλο για σπορά, έτσι και ο μεταφραστής ανανεώνει και αναδιαμορφώνει τον πολιτισμό, στο πλαίσιο του οποίου δραστηριοποιείται μέσω των αλλεπάλληλων προσεγγίσεων παλαιών κειμένων και της παραγωγής νέων μεταφράσεων.»​

 

[nickel]

http://karpetshow.gr/blog/mia-kota-lyrati

Η κότα είναι λειράτη ή λυράτη; Λειράτη είναι, από το λειρί. Υπερθετικός βαθμός της σκέτης «κότας». Θα βρούμε σχετική εγγραφή στο Χρηστικό, λήμμα κότα: «κότα λειράτη (αργκό-επιτατ.): πολύ φοβητσιάρης, δειλός άνθρωπος».

Το γεγονός ότι βρίσκουμε στο διαδίκτυο διπλάσια ευρήματα με την ανορθόγραφη *λυράτη, που συνδέει την κότα με μουσικό όργανο, δεν σημαίνει ότι θα αγκαλιάσουμε την ανορθογραφία.

 

[sarant]

http://karpetshow.gr/blog/mia-kota-lyrati

Η κότα είναι λειράτη ή λυράτη; Λειράτη είναι, από το λειρί. Υπερθετικός βαθμός της σκέτης «κότας». Θα βρούμε σχετική εγγραφή στο Χρηστικό, λήμμα κότα: «κότα λειράτη (αργκό-επιτατ.): πολύ φοβητσιάρης, δειλός άνθρωπος».

Το γεγονός ότι βρίσκουμε στο διαδίκτυο διπλάσια ευρήματα με την ανορθόγραφη *λυράτη, που συνδέει την κότα με μουσικό όργανο, δεν σημαίνει ότι θα αγκαλιάσουμε την ανορθογραφία.

Υπάρχει και η λιράτη κότα, που έχει γεμάτο πορτοφόλι.

Και η ληράτη, που παραληρεί.

 

[Duke_of_Waltham]

Δεν ήθελα να φτάσω ως εδώ, αλλά μ' αναγκάζετε.

 

[nickel]

Σκεφτείτε απλώς ότι η λειράτη κότα είναι στους δειλούς ό,τι ο βλάκας με περικεφαλαία στους ηλίθιους. :)

 

[nickel]

του Σαρτρ ή της Σαρτρ;
Αν πρόκειται για τον φιλόσοφο (Jean-Paul Sartre), «του Σαρτρ».
Αν πρόκειται για την πόλη (Chartres), τότε «της Σαρτρ».

Επειδή διάβαζα σήμερα για «μουσείο *του Σαρτρ» και μπερδεύτηκα.

 

[drsiebenmal]

Αν πρόκειται για την πόλη (Chartres), τότε «της Σαρτρ».

Φοβάμαι ότι αυτό «το Σαρτρ» δεν είναι λάθος αμάθειας αλλά, σε συνδυασμό και με τη διατήρηση της ξενόγραπτης μορφής της λέξης, ακόμη ένα επεισόδιο μιας διευρυνόμενης μετατροπής των τοπωνυμίων σε ουδέτερα (υποθέτω για σιγουριά, αν και μπορώ να φανταστώ κι άλλες ερμηνείες).

 

[nickel]

έλειψες ή έλλειψες; έλειψες

Στο ρήμα λείπω μπαίνει απλώς η αύξηση ε-. Δεν είναι από το ελλείπω (που έχει μόνο τύπο ενεστώτα). Άλλωστε, καταργήθηκε ακόμα και ο διπλασιασμός του αρχικού ρ: τώρα γράφουμε έριξα, έραψα.

 

[Zazula]

έλειψες ή έλλειψες; έλειψες

Στο ρήμα λείπω μπαίνει απλώς η αύξηση ε-. Δεν είναι από το ελλείπω (που έχει μόνο τύπο ενεστώτα). Άλλωστε, καταργήθηκε ακόμα και ο διπλασιασμός του αρχικού ρ: τώρα γράφουμε έριξα, έραψα.

Λογικά το «έλλειψες» είναι ωστόσο (έστω δυνητικώς, προς το παρόν) υπαρκτό ως παράλληλος τύπος ονομ.-αιτ.-κλητ. πληθ. του «έλλειψη» κατά το σχήμα θύμηση-θύμησες, ζάχαρη-ζάχαρες κλπ.

ΥΓ Και ναι, είχα δίκιο! «Πρίχου να κάμουσινε το δεύτερο μεγάλο πόλεμο είχαμενε μεγάλες έλλειψες μα τα «όμορφα» ήθρασινε όντεν αρχινήχτηκενε ο πόλεμος κι ακόμης τα πιλιά «ομορφίτερα» απής μας εσκλαβώσανε οι σκυλοτανυσμένοι οι Ναζίδες.» http://agonaskritis.gr/μιαν-αματέ-όσια-πίσω/

 

[Zazula]

αναστήλωση ή αναστύλωση;
Άλλη μια παράπλευρη συνέπεια της σύγχυσης μεταξύ στήλης και στύλου είναι η ορθογράφηση στα [anastilóno] και [anastílosi]. Οι λέξεις με βάση τον στύλο είναι υπαρκτές (αναστύλωση, αναστυλώνω/ώνομαι, αναστυλωμένος, αναστύλωμα) αλλά πιο περιορισμένες σε χρήση· οι συνήθεις χρήσεις σε ιστορικά μνημεία και στις εικόνες με το πέρας της εικονομαχίας είναι με τη λ. αναστήλωση. Η μεταφορική σημασία "αποκατάσταση | επαναφορά" αποδίδεται με την αναστήλωση, ενώ η μεταφορική σημασία "τόνωση | αναζωογόνηση | στήριξη" αποδίδεται με την αναστύλωση. Οι λεξικογραφικοί ορισμοί, απ' όπου και τα συμπεράσματα για τη χρήση τους, είναι οι εξής:
αναστηλώνω: http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?lq=αναστηλώνω&dq=
αναστυλώνω: http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?lq=αναστυλώνω&dq=
Αξιοσημείωτο είναι ότι στα αγγλικά η αναστήλωση είναι σπανιότατα anastelosis ενώ σχεδόν πάντα anastylosis, επιτείνοντας τη σύγχυση.

στηλώθηκα ή στυλώθηκα;
Εδώ τα πράγματα —παρά την επίσης συχνή σύγχυση— είναι πιο ξεκάθαρα, καθότι το εννοούμενο ρήμα είναι στυλώνω [< στυλόω]: http://greek_greek.enacademic.com/161663 Επίσης το στυλώνω βρίσκεται και στις εκφράσεις «τα στύλωσε», «στυλώνω τα πόδια μου» κλπ.
Ρήμα στηλώνω βεβαίως υπάρχει, αλλά εδώ αυτό είναι το πολύ σπανιότερο και πιο περιορισμένο στη χρήση: http://greek_greek.enacademic.com/160373