Όνειρο ζωής θα ήταν να μπορούσε κανείς να μαζέψει τις λεξιπλασίες γνωστών ξένων δημιουργών και τις πετυχημένες αποδόσεις τους στα ελληνικά. Φοβερή ιδέα για διδακτορικό!
Οι μεταφράσεις που αγαπήσαμε
- Thread starter AoratiMelani
- Start date
Όνειρο ζωής θα ήταν να μπορούσε κανείς να μαζέψει τις λεξιπλασίες γνωστών ξένων δημιουργών και τις πετυχημένες αποδόσεις τους στα ελληνικά. Φοβερή ιδέα για διδακτορικό!
Κάποιοι ήδη εκπονούν μελέτη για τη μετάφραση των λογοπαιγνίων στην τηλεόραση... ;)
Ναι, φοβερή ιδέα για μελέτη γενικότερα! :)
Ναι, φοβερή ιδέα για μελέτη γενικότερα! :)
Από αξιόπιστη πηγή που δεν μου επιτρέπεται να αποκαλύψω, πληροφορήθηκα ότι επανακυκλοφορεί η Κυβεριάδα από τον Κάκτο, στην παλιά καλή μετάφραση της Σώκου.. Όσοι ενδιαφέρεστε, σπεύσατε!
Σχεδόν δέκα χρόνια αφότου άνοιξα αυτό το νήμα με την ανάρτηση για την Κυβεριάδα, βρήκα στο facebook στην ομάδα Υπογλώσσια αυτό το απόκομμα που αφορά ένα άλλο αγαπημένο βιβλίο του Λεμ, το περίφημο Σολάρις.
Μπορίς Βιάν, Παραμύθι για μεσαίους (Conte de fées à l'usage des moyennes personnes), μια νουβέλα που συμπεριλαμβάνεται στη συλλογή Γούνινη ωρίτσα, εκδόσεις Μπαρμπουνάκη), μετάφραση Έρικα Περαχιά-Ζεμούρ (βλέπω εδώ ότι ήταν έφορος του Εβραϊκού Μουσείου της Θεσσαλονίκης).
Απ' όσο διαπίστωσα, η κυρία αυτή δεν έχει κάνει καμία άλλη μετάφραση - πολύ κρίμα, γιατί αυτή η μία δουλειά της δείχνει ότι έχει μεράκι, ταλέντο και καλή γνώση και γλωσσικό αισθητήριο τόσο της γλώσσας πηγής όσο και της γλώσσας στόχου.
Αυτή η νουβέλα του Βιαν είναι πρωτόλειο, αλλά είναι υπέροχη. Την έγραψε για να διασκεδάσει τη σύζυγό του κάποια φορά που ήταν άρρωστη κι έπρεπε να χειρουργηθεί. Προφανώς γράφτηκε χαλαρά κι αυθόρμητα, χωρίς προβληματισμούς για εκδότες κι αναγνώστες. Είναι από τα πιο σουρεαλιστικά και χαριτωμένα γραπτά του. Η συλλογή αυτή ήταν το πρώτο δικό του έργο που διάβασα και τον αγάπησα.
Δεν μπορώ παρά να αποδώσω τα εύσημα για την ευρηματικότητα της μετάφρασης, που ανταποκρίνεται θαυμάσια στην ευρηματικότητα του πρωτοτύπου. Ωστόσο, δεν μπορώ να πω ότι συμφωνώ σε όλες τις μεταφραστικές επιλογές.
Λόγου χάρη, το palefroi εγώ δεν θα το είχα αποδώσει ως "φοράδα" αλλά μάλλον ως "φαρί" (σκέφτηκα και το "κέλης", που ίσως να ήταν ακόμη πιο κοντά νοηματικά και υφολογικά, αλλά δεν θα λειτουργούσε τόσο καλά μέσα στο κείμενο, όπου εμφανίζεται πάρα πολλές φορές). Μεταξύ άλλων έχει κι όνομα, Γεδεών, που ναι μεν αναφέρεται μόνο μια φορά, αλλά όπως και να το κάνουμε είναι αρσενικό όνομα, δεν κολλάει για φοράδα. Ωστόσο μέσα στον όλο σουρεαλισμό, αυτό δεν κάνει και μεγάλη εντύπωση και σίγουρα η μεταφράστρια είχε τους λόγους της για την επιλογή αυτή.
Με προβλημάτισε και η απόδοση του pinasse ως "πλάβα", όμως όσο το σκεφτόμουν, τόσο συνειδητοποιούσα ότι είναι δύσκολο να βρεις καλύτερη επιλογή. Η πλάβα είναι σαφώς μικρότερη από την pinasse, όμως και τα δύο είναι επίπεδα, ρηχά πλεούμενα, εύκολα στην κατασκευή, και κυρίως πρόκειται για λέξεις σχετικά ανοίκειες στο αναγνωστικό κοινό, πράγμα σημαντικό εν προκειμένω. Κι άλλωστε χρειαζόταν μια λέξη που να επιτρέπει εύκολα παιχνίδια.
"Un quoi? dit le palefroi, qui n' avait pas le pied marin.
Un pinasse. Pi pi et n as nasse, épela Barthélémy."
-Μια τι; είπε η φοράδα, που δεν ήταν θαλασσινή.
-Μια πλάβα. Πλα πλα α βαβά, ανέλυσε ο Μπαρτελεμί.
Άλλο σημείο που διαφωνώ είναι η απόδοση του antimoine ως "αμμωνία" (ναι μεν νοηματικά δεν παίζει κανέναν ρόλο, αλλά δεν βλέπω και τον λόγο της αλλαγής) και του fers ως "κάτεργο", εγώ θα είχα βάλει "μπαλαούρο" (που κολλάει και με το γενικότερο ύφος ναυτικού ιδιώματος) στο παρακάτω απόσπασμα.
[...] le riz, la soie et l'antimoine.
Au mot d'antimoine, Joseph qui était républicain leva la tête.
"A bas la calotte! cria-t-il.
Matelot Joseph! hurla le palefroi, je vous colle aux fers!"
[...] ρύζι, μετάξι κι αμμωνία.
Στη λέξη αμμωνία, ο Ζοζέφ, που ήταν ρεπουμπλικάνος, σήκωσε κεφάλι.
-Κάτω τα ράσα! φώναξε.
-Ναύτης Ζοζέφ! ούρλιαξε η φοράδα, στο κάτεργο!
Για τη σημασία και την ιστορία της λέξης Ζαν με πληροφόρησε ευτυχώς η Wikipedia γιατί ομολογώ ότι δεν είχα ιδέα. Μου έμεινε όμως η απορία, γιατί συγκεκριμένα "αραπάκια"; Σίγουρα θα υπήρχε λόγος, ίσως κάποιο κουτί με τέτοια εικόνα, ίσως κάποιο συγκεκριμένο γλυκό... Αν ξέρει κανείς, ας με διαφωτίσει.
Vous voulez du zan?
Θέλετε αραπάκια Ζαν;
Κάτι που πραγματικά μου άρεσε ήταν ότι ένα λογοπαίγνιο που δεν μπόρεσε να αποδοθεί στο σημείο όπου βρισκόταν, μεταφέρθηκε σε άλλο σημείο του κειμένου, αρκετά παρακάτω. Αυτό το έχω κάνει κι εγώ αυθορμήτως σε κάποιο βιβλίο και αργότερα διάβασα κάπου να προτείνεται ως μεταφραστική λύση.
Ils regagnèrent le bord (pas le bord, le bord, je m'entends)...
Ξαναγύρισαν οι κατεργάρηδες στο μπάρκο...
Ils reprirent la mer un mois après, s'en furent dans un île déserte...
Ξαναμπάρκαραν ένα μήνα αργότερα, άραξαν (όχι άραξαν, άραξαν) σ' ένα έρημο νησί...
Κυρίως όμως εκτίμησα το σύνολο της προσπάθειας, την ευρηματικότητα και τη διατήρηση του ύφους, γιατί εκεί βρίσκεται και όλη η ουσία του κειμένου. Ευτυχώς, αν και παλιό, το βιβλίο κυκλοφορεί ακόμη στα ελληνικά. Εγώ το παρήγγειλα πρόσφατα απ' τον εκδότη για να το κάνω δώρο.
Alors la terre s'ouvrit et un grosse bête écailleuse (Cécile Sorel elle-même) sortit dans un nuage d'encens.
Τότε άνοιξε η γη κι ένα χοντρό ζώο με λέπια (η Μάγια Μελάγια αυτοπροσώπως) βγήκε μέσα σ' ένα σύννεφο από λιβάνι.
Elle disparut en laissant derrière elle un parfum de muscade passée et de poudre d'escampette de chez Caron.
Εξαφανίστηκε αφήνοντας πίσω της ένα άρωμα ξεθυμασμένου μοσχοκάρυδου κι εξαφανιζόλ της Καρόν.
Για την απόδοση του tope ως "τοπ" δεν μπορώ να διαφωνήσω, διαφορετικά δεν θα έβγαινε το λογοπαίγνιο με το "στοπ". Εγώ τουλάχιστον δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι καλύτερο.
"Stop! dit Barthélémy. [...]
Tope? Pourquoi? dit Joseph. Ça suffit comme ça, on l'a déjà dit trois fois."
-Στοπ! είπε ο Μπαρτελεμί.
-Τοπ; Γιατί; είπε ο Ζοζέφ. Φτάνει πια, το είπαμε ήδη τρεις φορές.
Οι περισσότερες μεταφραστικές επιλογές, όπως λ.χ. η απόδοση του troll ως καλικάντζαρου, με βρίσκουν απόλυτα σύμφωνη.
Αρκετά όμως με την ανάλυση και την κριτική. Σας αφήνω με λίγα ακόμη απολαυστικά αποσπάσματα:
Embarque! fit le palefroi qui avait entre-temps pris l'allure d'un vieux palefroi de mer.Il cracha une pleine bouche de jus de tabac, et monta sur le pont. Pare à virer! Lofe! Tout le monde sur le spardeck!
-Mais! Bon Dieu de bois! Qui est-ce qui t' as appris ça, enfant de cochon! dit Joseph.
-On as de lettres! fit le palefroi. C'est toujours comme ça qu'on cause quand on est marin.
-Μπαρκάρουμε! έκανε η φοράδα, που στο μεταξύ είχε πάρει τον αέρα ενός γερο-θαλασσάλογου. Έφτυσε μια χοντρή ροχάλα τουμπεκί και ανέβηκε στο κατάστρωμα. Βίρα και μάινα! Σάλπα! Όλοι στην κουβέρτα!
-Που να πάρει και να σηκώσει! Ποιος σου τα 'μαθε αυτά, φύτρα γουρουνιού! είπε ο Ζοζέφ.
-Έχουμε κουλτούρα! είπε η φοράδα. Έτσι σπρεχάρουν οι αληθινοί ναύτες.
Alors le palefroi remit sa casquette de marin et commença à arpenter la passerelle d'une démarche chaloupée.
"Pas si vite! dit il. Prend un ris dans le grand hunier de la misaine de perroquet et souque ferme par bâbord droite!"
Και τότε η φοράδα ξανάβαλε το ναυτικό της κασκέτο κι άρχισε να πηγαινοέρχεται στο κάσαρο μ' ένα σκαμπανεβαστό βάδισμα.
"Όχι τόσο γρήγορα! είπε. Κάλαρε τη βολάντε γάμπια στη μετζάνα του παπαφίγκου και πόδα γερά στο πλάι!"
Απ' όσο διαπίστωσα, η κυρία αυτή δεν έχει κάνει καμία άλλη μετάφραση - πολύ κρίμα, γιατί αυτή η μία δουλειά της δείχνει ότι έχει μεράκι, ταλέντο και καλή γνώση και γλωσσικό αισθητήριο τόσο της γλώσσας πηγής όσο και της γλώσσας στόχου.
Αυτή η νουβέλα του Βιαν είναι πρωτόλειο, αλλά είναι υπέροχη. Την έγραψε για να διασκεδάσει τη σύζυγό του κάποια φορά που ήταν άρρωστη κι έπρεπε να χειρουργηθεί. Προφανώς γράφτηκε χαλαρά κι αυθόρμητα, χωρίς προβληματισμούς για εκδότες κι αναγνώστες. Είναι από τα πιο σουρεαλιστικά και χαριτωμένα γραπτά του. Η συλλογή αυτή ήταν το πρώτο δικό του έργο που διάβασα και τον αγάπησα.
Δεν μπορώ παρά να αποδώσω τα εύσημα για την ευρηματικότητα της μετάφρασης, που ανταποκρίνεται θαυμάσια στην ευρηματικότητα του πρωτοτύπου. Ωστόσο, δεν μπορώ να πω ότι συμφωνώ σε όλες τις μεταφραστικές επιλογές.
Λόγου χάρη, το palefroi εγώ δεν θα το είχα αποδώσει ως "φοράδα" αλλά μάλλον ως "φαρί" (σκέφτηκα και το "κέλης", που ίσως να ήταν ακόμη πιο κοντά νοηματικά και υφολογικά, αλλά δεν θα λειτουργούσε τόσο καλά μέσα στο κείμενο, όπου εμφανίζεται πάρα πολλές φορές). Μεταξύ άλλων έχει κι όνομα, Γεδεών, που ναι μεν αναφέρεται μόνο μια φορά, αλλά όπως και να το κάνουμε είναι αρσενικό όνομα, δεν κολλάει για φοράδα. Ωστόσο μέσα στον όλο σουρεαλισμό, αυτό δεν κάνει και μεγάλη εντύπωση και σίγουρα η μεταφράστρια είχε τους λόγους της για την επιλογή αυτή.
Με προβλημάτισε και η απόδοση του pinasse ως "πλάβα", όμως όσο το σκεφτόμουν, τόσο συνειδητοποιούσα ότι είναι δύσκολο να βρεις καλύτερη επιλογή. Η πλάβα είναι σαφώς μικρότερη από την pinasse, όμως και τα δύο είναι επίπεδα, ρηχά πλεούμενα, εύκολα στην κατασκευή, και κυρίως πρόκειται για λέξεις σχετικά ανοίκειες στο αναγνωστικό κοινό, πράγμα σημαντικό εν προκειμένω. Κι άλλωστε χρειαζόταν μια λέξη που να επιτρέπει εύκολα παιχνίδια.
"Un quoi? dit le palefroi, qui n' avait pas le pied marin.
Un pinasse. Pi pi et n as nasse, épela Barthélémy."
-Μια τι; είπε η φοράδα, που δεν ήταν θαλασσινή.
-Μια πλάβα. Πλα πλα α βαβά, ανέλυσε ο Μπαρτελεμί.
Άλλο σημείο που διαφωνώ είναι η απόδοση του antimoine ως "αμμωνία" (ναι μεν νοηματικά δεν παίζει κανέναν ρόλο, αλλά δεν βλέπω και τον λόγο της αλλαγής) και του fers ως "κάτεργο", εγώ θα είχα βάλει "μπαλαούρο" (που κολλάει και με το γενικότερο ύφος ναυτικού ιδιώματος) στο παρακάτω απόσπασμα.
[...] le riz, la soie et l'antimoine.
Au mot d'antimoine, Joseph qui était républicain leva la tête.
"A bas la calotte! cria-t-il.
Matelot Joseph! hurla le palefroi, je vous colle aux fers!"
[...] ρύζι, μετάξι κι αμμωνία.
Στη λέξη αμμωνία, ο Ζοζέφ, που ήταν ρεπουμπλικάνος, σήκωσε κεφάλι.
-Κάτω τα ράσα! φώναξε.
-Ναύτης Ζοζέφ! ούρλιαξε η φοράδα, στο κάτεργο!
Για τη σημασία και την ιστορία της λέξης Ζαν με πληροφόρησε ευτυχώς η Wikipedia γιατί ομολογώ ότι δεν είχα ιδέα. Μου έμεινε όμως η απορία, γιατί συγκεκριμένα "αραπάκια"; Σίγουρα θα υπήρχε λόγος, ίσως κάποιο κουτί με τέτοια εικόνα, ίσως κάποιο συγκεκριμένο γλυκό... Αν ξέρει κανείς, ας με διαφωτίσει.
Vous voulez du zan?
Θέλετε αραπάκια Ζαν;
Κάτι που πραγματικά μου άρεσε ήταν ότι ένα λογοπαίγνιο που δεν μπόρεσε να αποδοθεί στο σημείο όπου βρισκόταν, μεταφέρθηκε σε άλλο σημείο του κειμένου, αρκετά παρακάτω. Αυτό το έχω κάνει κι εγώ αυθορμήτως σε κάποιο βιβλίο και αργότερα διάβασα κάπου να προτείνεται ως μεταφραστική λύση.
Ils regagnèrent le bord (pas le bord, le bord, je m'entends)...
Ξαναγύρισαν οι κατεργάρηδες στο μπάρκο...
Ils reprirent la mer un mois après, s'en furent dans un île déserte...
Ξαναμπάρκαραν ένα μήνα αργότερα, άραξαν (όχι άραξαν, άραξαν) σ' ένα έρημο νησί...
Κυρίως όμως εκτίμησα το σύνολο της προσπάθειας, την ευρηματικότητα και τη διατήρηση του ύφους, γιατί εκεί βρίσκεται και όλη η ουσία του κειμένου. Ευτυχώς, αν και παλιό, το βιβλίο κυκλοφορεί ακόμη στα ελληνικά. Εγώ το παρήγγειλα πρόσφατα απ' τον εκδότη για να το κάνω δώρο.
Alors la terre s'ouvrit et un grosse bête écailleuse (Cécile Sorel elle-même) sortit dans un nuage d'encens.
Τότε άνοιξε η γη κι ένα χοντρό ζώο με λέπια (η Μάγια Μελάγια αυτοπροσώπως) βγήκε μέσα σ' ένα σύννεφο από λιβάνι.
Elle disparut en laissant derrière elle un parfum de muscade passée et de poudre d'escampette de chez Caron.
Εξαφανίστηκε αφήνοντας πίσω της ένα άρωμα ξεθυμασμένου μοσχοκάρυδου κι εξαφανιζόλ της Καρόν.
Για την απόδοση του tope ως "τοπ" δεν μπορώ να διαφωνήσω, διαφορετικά δεν θα έβγαινε το λογοπαίγνιο με το "στοπ". Εγώ τουλάχιστον δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι καλύτερο.
"Stop! dit Barthélémy. [...]
Tope? Pourquoi? dit Joseph. Ça suffit comme ça, on l'a déjà dit trois fois."
-Στοπ! είπε ο Μπαρτελεμί.
-Τοπ; Γιατί; είπε ο Ζοζέφ. Φτάνει πια, το είπαμε ήδη τρεις φορές.
Οι περισσότερες μεταφραστικές επιλογές, όπως λ.χ. η απόδοση του troll ως καλικάντζαρου, με βρίσκουν απόλυτα σύμφωνη.
Αρκετά όμως με την ανάλυση και την κριτική. Σας αφήνω με λίγα ακόμη απολαυστικά αποσπάσματα:
Embarque! fit le palefroi qui avait entre-temps pris l'allure d'un vieux palefroi de mer.Il cracha une pleine bouche de jus de tabac, et monta sur le pont. Pare à virer! Lofe! Tout le monde sur le spardeck!
-Mais! Bon Dieu de bois! Qui est-ce qui t' as appris ça, enfant de cochon! dit Joseph.
-On as de lettres! fit le palefroi. C'est toujours comme ça qu'on cause quand on est marin.
-Μπαρκάρουμε! έκανε η φοράδα, που στο μεταξύ είχε πάρει τον αέρα ενός γερο-θαλασσάλογου. Έφτυσε μια χοντρή ροχάλα τουμπεκί και ανέβηκε στο κατάστρωμα. Βίρα και μάινα! Σάλπα! Όλοι στην κουβέρτα!
-Που να πάρει και να σηκώσει! Ποιος σου τα 'μαθε αυτά, φύτρα γουρουνιού! είπε ο Ζοζέφ.
-Έχουμε κουλτούρα! είπε η φοράδα. Έτσι σπρεχάρουν οι αληθινοί ναύτες.
Alors le palefroi remit sa casquette de marin et commença à arpenter la passerelle d'une démarche chaloupée.
"Pas si vite! dit il. Prend un ris dans le grand hunier de la misaine de perroquet et souque ferme par bâbord droite!"
Και τότε η φοράδα ξανάβαλε το ναυτικό της κασκέτο κι άρχισε να πηγαινοέρχεται στο κάσαρο μ' ένα σκαμπανεβαστό βάδισμα.
"Όχι τόσο γρήγορα! είπε. Κάλαρε τη βολάντε γάμπια στη μετζάνα του παπαφίγκου και πόδα γερά στο πλάι!"
Marinos
¥
Για τους φίλους του Πίντσον, ο μεταφραστής του:
Πιντσονογενής πονοκέφαλος
Πιντσονογενής πονοκέφαλος
Δεν έχω διαβάσει Πίντσον. Το λέω χωρίς να ντρέπομαι γιατί κάπου στα είκοσι αποφάσισα ότι δεν θα αγχώνομαι για τα βιβλία που δεν θα έχω διαβάσει, για να μπορέσω να περάσω τη ζωή μου με μόνο τα απαραίτητα άγχη. Κι αυτά υπό έλεγχο.
Ζηλεύω κάπως και θαυμάζω πολύ τους ανθρώπους που παλεύουν με δύσκολα έργα και λίγο-πολύ τα δαμάζουν, με τις απαραίτητες γνώσεις, συγκέντρωση και ευστροφία. Το άσχημο είναι ότι τα αγγλικά τα διαβάζω όλα σε πρωτότυπο και χάνω την ευκαιρία να απολαύσω τα μεταφραστικά θαύματα και να διδαχτώ απ’ αυτά.
Όμως κάτι άλλο θέλω να επισημάνω σε σχέση με το σημείωμα του Γιώργου Κυριαζή: την τεράστια πρόοδο που έχουμε σε σχέση με τα μεταφραστικά βοηθήματα, που δεν είναι μόνο πολλά και πλούσια και εξειδικευμένα λεξικά, αλλά και ερμηνευτικά βοηθήματα, οδηγοί προφοράς, φόρουμ σαν τη Λεξιλογία όπου συνάδελφοι και ομότεχνοι μοιράζονται τα φώτα τους. Χρειάζεται κάτι ακόμα: να μπορούμε —μελετητές, ερευνητές, μεταφραστές και άλλοι— να έχουμε ευχερή πρόσβαση σε δημοσιευμένα έργα έναντι μικρού αντιτίμου. Χρειαζόμαστε ένα Spotify βιβλίου και δημοσιευμάτων.
Ζηλεύω κάπως και θαυμάζω πολύ τους ανθρώπους που παλεύουν με δύσκολα έργα και λίγο-πολύ τα δαμάζουν, με τις απαραίτητες γνώσεις, συγκέντρωση και ευστροφία. Το άσχημο είναι ότι τα αγγλικά τα διαβάζω όλα σε πρωτότυπο και χάνω την ευκαιρία να απολαύσω τα μεταφραστικά θαύματα και να διδαχτώ απ’ αυτά.
Όμως κάτι άλλο θέλω να επισημάνω σε σχέση με το σημείωμα του Γιώργου Κυριαζή: την τεράστια πρόοδο που έχουμε σε σχέση με τα μεταφραστικά βοηθήματα, που δεν είναι μόνο πολλά και πλούσια και εξειδικευμένα λεξικά, αλλά και ερμηνευτικά βοηθήματα, οδηγοί προφοράς, φόρουμ σαν τη Λεξιλογία όπου συνάδελφοι και ομότεχνοι μοιράζονται τα φώτα τους. Χρειάζεται κάτι ακόμα: να μπορούμε —μελετητές, ερευνητές, μεταφραστές και άλλοι— να έχουμε ευχερή πρόσβαση σε δημοσιευμένα έργα έναντι μικρού αντιτίμου. Χρειαζόμαστε ένα Spotify βιβλίου και δημοσιευμάτων.
Marinos
¥
Δεν κολλάει ακριβώς στο νήμα, αλλά ίσως ενδιαφέρεστε να δείτε την απάντηση που έδωσε η σημερινή τεχνητή νοημοσύνη στο ερώτημα του Λεμ:
Shear sacrifice, the stylist's art
Smooths and shapes with stealthy heart
Snipping strands with skillful hands
Silent symphony, her craft expands
Sleek perfection, a masterpiece
Sure to soothe and calm the stress.
