Την
Καθημερινή είναι πασιφανές ότι τη διαβάζουμε εδώ στη Λεξιλογία, και σε μια
ευγενική εκδήλωση αντιφιλοφρόνησης μάθαμε ότι και στην
Καθημερινή μας διαβάζουν (κάπου κάπου). Δεν χρειάζεται να υπογραμμίσει κανείς το κύρος της, ούτε χωράει αμφιβολία πως οι συντάκτες της (από τις «βαριές υπογραφές» της ελληνικής δημοσιογραφίας) είναι από τους αναγνωρισμένους γνωμηγήτορες. Γι’ αυτό ίσως και στα θέματα γλώσσας και ύφους περιμένει κανείς από αυτούς λίγο περισσότερη προσοχή, κάτι που φαίνεται άλλωστε από τα γράμματα αναγνωστών που δέχεται κάθε τόσο η εφημερίδα --λίγο πιο συχνά απ’ ό,τι οι υπόλοιπες εφημερίδες.
Υποθέτω λοιπόν ότι δεν θα κακοκαρδιστούν εκεί στην
Καθημερινή, αν τους επισημάνει κανείς ότι στο χτεσινό φύλλο (13 Δεκεμβρίου 2011) ο αναγνώστης θα σκόνταφτε σε παραπάνω από ένα ολισθήματα. Η επισήμανση γίνεται για να ακονίζει την επαγρύπνηση (τώρα που η εφημερίδα κατάργησε τους διορθωτές και έχει μείνει με τους αυτόματους ορθογράφους)…
Η πρώτη εντύπωση στη σειρά ήρθε από τη στήλη με τα γράμματα των αναγνωστών:
Αβλεψίες
Κύριε διευθυντά
Η πρώτη φορά που αναπήδησα και ανατρίχιασα ήταν όταν, πριν από ένα μήνα περίπου ίσως και περισσότερο, «ο κ. Ράινχαρτ εξεπλάγην» κατά την επίσκεψή του στο Υπουργείο Οικονομικών κ.λπ. Εξεπλάγην εγώ που αλίευσα τέτοιο μαργαριτάρι σε φύλλο της «Καθημερινής»· δεν το περίμενα ποτέ. Όσο για τον κ. Ράινχαρτ, εκείνος προφανώς εξεπλάγη! Δεν νομίζω ότι υπάρχει εγγράμματο άτομο που αγνοεί τη χρήση και την κλίση του παθητικού αορίστου. Εξάλλου κάπου θα κυκλοφορεί και κανένας Τζάρτζανος, οπότε σταματώ εδώ.
Την πρώτη φορά το άφησα και το πήρε το ποτάμι. Τώρα όμως, μόλις προ ολίγου πέφτω πάνω στα «εμφιαλωμένα πινάκια» και --αν θέλετε με πιστεύετε-- δεν μπορώ να συνεχίσω αν δεν σας απευθύνω δυο λόγια. Πρόκειται για την παρουσίαση της έκθεσης «Άγονη Γραμμή» στη σελ. 4 του φύλλου «Τέχνες και Γράμματα» της 4/12/2011. Εμφιαλώνονται νερά, κρασιά, ποτά, αναψυκτικά (εν + φιάλη)! Τα βυζαντινά πινάκια μέσα σε τι μπουκάλια μπαίνουν;
Τα βυζαντινά πινάκια εφυαλώνονται (επί + ύαλος), υφίστανται εφυάλωση. Σημαίνει ότι μετά τη διακόσμησή τους, ζωγραφική ή εγχάρακτη, αλείφονται με ρευστό, θερμό γυαλί και αποκτούν τη γνωστή εφυαλωμένη επιφάνεια. Εάν κατά την ανασκαφή συλλεγούν εφυαλωμένα όστρακα (=θραύσματα αγγείων), είναι σαφές ότι πρόκειται για βυζαντινό στρώμα.
Νομίζω ότι αρκούν αυτά και σταματώ σεβόμενη τον χρόνο σας. Έχουμε ανάγκη όμως από κάποιες σταθερές αξίες και επιτρέψτε μας να τις διατηρήσουμε. Τα ελληνικά υποφέρουν και κακοποιούνται βάναυσα εδώ και αρκετό καιρό. Ας κάνουμε, εν πάση περιπτώσει, ό,τι περνάει από το χέρι μας. Ευχαριστώ, εφόσον φθάσατε έως εδώ(!).
Ελένη Μώρου -- Αθήνα
Και αν θελήσει να παραμερίσει κανείς την παρατήρηση της αναγνώστριας, γιατί εδώ που τα λέμε είναι αλήθεια ότι οι όροι της μεσαιωνικής αρχαιολογίας δεν είναι τόσο γνωστοί και μια κάποια χαλαρότητα είναι δικαιολογημένη, τι να πω για το σημείωμα του διευθυντή της, που το διαβάζουν όλοι; Στην
Ιστορία ενός άρθρου ο Αλέξης Παπαχελάς αποφαίνεται ότι:
Η κρεατομηχανή του λαϊκισμού θέλει να τους περάσει από τον ολετήρα της, ισοπεδώνοντας τα πάντα.
Ο ολετήρας δεν είναι βέβαια εξάρτημα της κρεατομηχανής, όπως φαίνεται να νομίζει ο δημοσιογράφος· είναι από τα χρόνια τα ομηρικά ο καταστροφέας, ο φονιάς. Έχω την εντύπωση πως κάπου συμφύρθηκαν στο νου του ο όλεθρος κι ο ολετήρας με το άλεσμα που κάνει η κρεατομηχανή. Το νόθο παιδί αυτών των δύο θα μπορούσε να είναι μια νέα λέξη, ας πούμε κάτι σαν *
αλεστήρας, εφεύρεση που θα άξιζε να τη βάλουμε στις λεξιπλασίες μας!
Πάμε όμως σε άλλη σελίδα, στο διεθνές ρεπορτάζ: Εδώ φαίνεται πως τους τίτλους βάζει κάποιος που κάνει την ίδια δουλειά και στα αθλητικά· μόνο έτσι μπορεί να εξηγηθεί η εμφανής επιρροή από τη γλώσσα των γηπέδων.
Άλλη μια περίπτωση αποθετικού ρήματος που το παίρνει το ορμητικό ρεύμα της «μεταβατικότητας»! Ξέρω τι θα μου πείτε· να μη βιάζομαι, γιατί προς τα εκεί φαίνεται να κινείται το γλωσσικό αίσθημα του μέσου χρήστη. Εντάξει, αλλά πολύ θα ήθελα να μπορούσαν να τερματιστούν τα δεινά του λαού της Συρίας γρηγορότερα απ’ όσο χρειάζεται να ξεμπερδευτεί το γλωσσικό αίσθημα του τιτλατζή.
Κι αν για παρηγοριά αφήσουμε πίσω τα δεινά της Ανατολής για τις φαντασμαγορίες της Εσπερίας, πέφτουμε πάνω σε μια αναπάντεχη σύζευξη:
Το σχέδιο της λέμβου θα απηχεί τις εκπάγλου καλλονής βασιλικές λέμβους του παρελθόντος, όπως αυτές από τα τέλη του 16ου και τις αρχές του 17ου αιώνα, που μετέφεραν τη βασίλισσα Ελισάβετ Α΄ και τους βασιλείς Ιάκωβο ΣΤ΄ και Α΄.
Γραμματικό λάθος δεν είναι βέβαια αυτό το «εκπάγλου καλλονής». Θέμα ύφους είναι. Δεν μου είχε ως τώρα τύχει να δω την έκφραση να κοσμεί κάτι άψυχο όπως μια βάρκα! Σε έμψυχα, ναι, θα το περίμενα --και σε θηλυκά μάλλον παρά σε αρσενικά. Μήπως η βάρκα θα έχει και γοργόνα στην πλώρη με τη μορφή της Κίρας Νάιτλυ; Ε, τότε ανακαλώ ευθύς· εξάπαντος θα είναι εκπάγλου καλλονής.
Όσο για τους (δύο) βασιλείς Ιάκωβο Στ΄ και Α΄, που διακριτικά συνοδεύουν την Ελισάβετ σε ανώμαλη χρονολογική σειρά, εδώ έχουμε μια μικρή ιστορική παρανόηση. Το κείμενο στα αγγλικά λέει
the boat’s design will echo the richly-decorated royal barges of the late 16th and early 17th century used by Queen Elizabeth I and King James VI and I, και ο μεταφραστής θα μπορούσε με μια γκουγκλιά να μάθει τα καθέκαστα της διαδοχής της μεγάλης εκείνης Ελισάβετ από
έναν βασιλιά, τον μικρανιψιό της Ιάκωβο Στ΄ της Σκωτίας που πρόσθεσε στη βασιλική του κεφαλή και το στέμμα της Αγγλίας
αναγορευόμενος σε Ιάκωβο Α΄ της Αγγλίας, όλα αυτά επί εποχής Σαίξπηρ.
Και για να μην παρασυρθώ άλλο από το διδασκαλικό ύφος, ας κλείσω με μια μικρή επισήμανση. Κι εδώ πάλι δεν πρόκειται για λάθος· η παρατήρηση έχει μάλλον συναισθηματικό χαρακτήρα: όταν η εφημερίδα
θυμάται ότι
πριν από έναν αιώνα, σαν αύριο, ο Νορβηγός εξερευνητής Ρόαλ Άμουνσεν κατέκτησε τον Νότιο Πόλο
εγώ με κρυφή ανησυχία αντιλαμβάνομαι το χρονικό χάσμα που με χωρίζει από τη νέα γενιά που μεταγράφει αδίστακτα τα ξένα ονόματα όπως ακριβώς προφέρονται στη γλώσσα τους. Μα θα θυμόμαστε πώς λεγόταν ένας εξερευνητής έναν αιώνα πριν; Ε, τι να κάνω, αλλιώς τον είχα μάθει στο σχολείο, αλλιώς τον διαβάζαμε στις εγκυκλοπαίδειες και στα βιβλία παιδικής λογοτεχνίας.
Τρέχω γρήγορα στις εγκυκλοπαίδειες:
Άμουνδσεν λέει το Λεξικό του Ελευθερουδάκη,
Αμούνδσεν (με μεγαλοπρεπή περισπωμένη) τον έχει η
Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, το ίδιο (χωρίς περισπωμένη) η
Υδρία και η
Νέα Δομή (κι αν οι δύο πρώτες είναι παλιές και ξεπερασμένες, οι άλλες δύο είναι κοντινές). Μονάχα στις ακόμη πιο νέες πηγές, Πάπυρο και
Βιογραφικό Λεξικό της Εκδοτικής Αθηνών συναντώ το νεότερο υπόδειγμα: Άμουνσεν. Και σκέφτομαι, τι κρίμα, πάει χάθηκε ένας ωραίος γλωσσοδέτης της παιδικής ηλικίας, τότε που σκύβαμε πάνω από τη γήινη σφαίρα και συλλαβίζαμε ονόματα ηρώων που αψήφησαν τις δυνάμεις της φύσης.
Αυτά, και πάλι ζητώ τη συμπάθειά σας...
