kingmaker = ρυθμιστής, ρυθμιστικός παράγοντας, αυτός που ανεβοκατεβάζει βασιλιάδες

[nickel]

Να μια ωραία, γνωστή, συνηθισμένη, παμπάλαια λέξη, που όμως δύσκολα βρίσκεις στα αγγλοελληνικά λεξικά.

Το παρανόμι δόθηκε αρχικά στον Ρίτσαρντ Νέβιλ (Ριχάρδος Νέβιλ στο Πάπυρο, που κάνει λόγο για «κατασκευαστή βασιλέων»), 16ο κόμη του Γουόρικ, που έζησε τον 15ο αιώνα, ήταν ο πλουσιότερος και ισχυρότερος ευγενής της εποχής του, και ανεβοκατέβαζε βασιλιάδες.

Από τότε ο χαρακτηρισμός σχετίζεται με άτομα ή φορείς που κινούν τα νήματα και είναι ρυθμιστικοί παράγοντες σε μάχες διαδοχής. Βρήκα τη λέξη μόνο στο Αγγλοελληνικό του Ρίζου:

kingmaker κατασκευαστής βασιλέων, άτομο που μπορεί να επηρεάσει στην επιλογή των ατόμων για υψηλά πολιτικά πόστα.

Στο διαδίκτυο, μόνο στο Έθνος, σε εισαγωγικά:
Στον δημόσιο βίο της Βρετανίας η «Sun» είναι ταυτόχρονα «κατασκευαστής βασιλέων» αλλά και «αφουγκραστής του λαϊκού ρεύματος».

Έχετε δει να κυκλοφορεί κάτι που δεν θυμίζει βιομηχανία κεραμικών ειδών; Γιατί αλλιώς προτιμώ το γενικότερο ρυθμιστικός παράγοντας.

 

[azimuthios]

Με την ίδια λογική του "κατασκευαστής" θα μπορούσαμε ίσως καλύτερα να βάλουμε "δημιουργός βασιλέων".

Αλλιώς περιφραστικά "ήταν ο καθοριστικός παράγοντας" / έπαιξε καθοριστικό/ρυθμιστικό ρόλο στη διαδοχή" και ούτω καθεξής.

 

[Rogerios]

Ο όρος έχει περάσει και στα γαλλικά (δεν έχω πρόχειρα στοιχεία για το πότε ακριβώς, αλλά υποψιάζομαι αρκετά παλιά, όχι αργότερα από τον 19ο αι.): faiseur de rois (http://www.google.lu/search?q=faise...&rls=org.mozilla:fr:official&client=firefox-a).

Μ' όλο το θάρρος, να δηλώσω ότι το "κατασκευαστής βασιλέων" μου φαίνεται άθλιο (τι στο καλό, κοτζάμ βασιλιάδες δεν γίνεται να είναι βιομηχανικό ή έστω βιοτεχνικό προϊόν), πλην όμως θαρρώ πως η τρισχιλιετής μας γλώσσα μονολεκτική ή σύντομη απόδοση μάλλον δεν έχει. Το "αυτός που ανεβοκατέβαζε βασιλιάδες" μου φαίνεται ό,τι πιο ικανοποιητικό. Μετά πάμε σε φλύαρα ("ρυθμιστής των δυναστικών εξελίξεων") που είναι καλά κι άγια, αλλά προδίδουν κάπως το ύφος της αγγλικής λέξης.

 

[drsiebenmal]

Ίσως δεν πρέπει να περιοριζόμαστε πια σε βασιλιάδες μόνο. Ορίστε, π.χ. Obama's kingmaker.

Όμως μου αρέσει ο «κατασκευαστής των βασιλιάδων» όπως μου αρέσει ο «κατασκευαστής των άστρων» για το Star Maker του Όλαφ Στέιπλεντον.

 

[Zazula]

ανακτοποιός

 

[nickel]

ανακτοποιός

Εννοείς «*ανακτοποιός :)»; Ή «ανακτοποιός™» (δηλαδή «ανακτοποιός TZ»).
Ήτοι: λεξιπλασία για να γελάσουμε; Ή πρωτολογισμός - σοβαρή πρόταση;

Τι ωραίες οι μέρες που έλεγε κάποιος γελωτοποιός και δεν έπρεπε να περάσει από την έγκριση φόρουμ και άλλα σαράντα κύματα. (Απορία: Γιατί είναι σαράντα τα κύματα; )

Σε επίπεδο πρωτολογισμού (και αφού είχα απορρίψει τον *ανακτοποιό) είχα σκεφτεί τον ενθρονιστή βασιλέων.

 

[Zazula]

Για να τα δούμε τα πράγματα με τη σειρά:

Πρώτον, εκμεταλλεύτηκα την ευκαιρία για να θυμίσω στην εκλεκτή ομήγυρη ότι έχουμε στην ελληνική γλώσσα ένα παραγωγικότατο επίθημα, το -ποιός, το οποίο αντιστοιχεί ιδανικά στο αγγλ. maker όταν αυτό χαρακτηρίζει πρόσωπα. Μου φαίνεται τρελό το να προτιμούμε το κατασκευαστής (το οποίο οδηγεί πράγματι σ' έναν άθλιο σχηματισμό, όπως προείπε ο Ρογήρος) και να παραβλέπουμε το -ποιός, που στο φινάλε μάς δίνει και μονολεκτικές συνθέσεις όπως ακριβώς και το αγγλ. -maker.

Δεύτερον, η ελληνική γλώσσα διαθέτει ένα παραγωγικό πρόθημα, το βασιλο-, το οποίο αναφέρεται στον βασιλιά ειδικά και στον βασιλικό θεσμό γενικά. Το ότι η χώρα μας δεν έχει βασιλιάδες εδώ και κάποιες δεκαετίες ίσως οδήγησε στο να μην δημιουργούνται πλέον νέες σχετικές με τη βασιλεία λέξεις (αφού δεν υφίστανται ανάγκες που θα καλύπτονταν από τη δημιουργία τους), αλλά τούτο κάθε άλλο παρά σημαίνει ότι το πρόθημα βασιλο- έχει χάσει την παραγωγική ή/και εκφραστική δυνατότητά του.

Τρίτον, άφησα ανοιχτό το παράθυρο ευκαιρίας που είδα μπροστά μου ώστε να μπει στην κουβέντα και το παραγωγικό πρόθημα ανακτο- (βλ. πχ ανακτοβούλιο), προκειμένου να θυμηθούν οι παλιοί και να μάθουν οι νεότεροι το ότι και η συνώνυμη λέξη άναξ διαθέτει παραγωγική δύναμη, και μάλιστα με δύο πλεονεκτήματα στη συγκεκριμένη περίπτωση: Δεν συγχέεται με το ομόγραφο πρόθημα βασιλο- τού Αϊβασίλη, και δίνει μια πατίνα μεγαλοπρέπειας και παλαιποτισμού σ' έναν τίτλο που δημιουργήθηκε για να χαρακτηρίσει ένα ιστορικό πρόσωπο του 15ου αι.

Τέταρτον, όπως πολύ σωστά ειπώθηκε, εάν το ζητούμενο από εμάς είναι μια στρωτή απόδοση κατά τις μεταφράσεις μας, τότε το φυσιολογικότερο είναι να στραφούμε στο ρήμα (ανεβοκατεβάζω βασιλιάδες — και σήμερα κυβερνήσεις κλπ) και, επειδή το συγκεκριμένο ρήμα δεν μας προσφέρει (έστω και στα όρια της λογιοτατοσύνης) μια εύχρηστη μετοχή (άντε τώρα να πεις «ο ανεβοκατεβάζων βασιλείς» χωρίς να σε πάρουν με τι πέτρες), θα τροποποιούμε δεόντως τη σύνταξη του ΚΣ ώστε να κυριαρχεί το ρήμα ή θα λέμε και «αυτός που ανεβοκατεβάζει βασιλιάδες» όπου χρειάζεται. Ωστόσο, εάν πούμε «ο ρυθμιστικός παράγοντας στη βασιλική διαδοχή (ή στην ανάδειξη νέου βασιλιά)» τότε δεν αποδίδουμε το kingmaker — αλλά το ορίζουμε / επεξηγούμε (κι αυτό είναι και άλλο πράμα και, αρκετά συχνά, λάθος). Κι αν κάποιος σαν κι εμένα τον άσχετο διαβάσει «ο ενθρονιστής βασιλέων» το μυαλό του θα πάει μάλλον στον αρχιεπίσκοπο στην τελετή ενθρόνισης, κι όχι σ' αυτόν που κινεί τα νήματα για το ποιο κεφάλι θα ανακηρυχθεί στεμματοδρόμιο.

Τέλος, το kingmaker είναι προϊόν μηχανίκευσης προκειμένου να χαρακτηριστεί ένα συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο, και κατόπιν πέρασε και στη γενική γλώσσα με διευρυμένη σημασία. Τι εμποδίζει εμάς να κάνουμε το ίδιο με τον ανακτοποιό; Διότι είναι εθελοτυφλία το να σπεύδουμε να αυτοοικτιρόμαστε που η τρισχιλιετής μας δεν έχει πάντα έτοιμες λέξεις σε πρώτη ζήτηση για να αποδώσει ξένους όρους, κι απ' την άλλη να αρνούμαστε πεισματικά να κάνουμε αυτό που κι ένα παιδί τού δημοτικού γνωρίζει πώς να κάνει: να παίρνει, δηλαδή, δύο συνθετικά και να σχηματίζει μια νέα λέξη με βάση τους κανόνες τής παραγωγής λέξεων.

 

[nickel]

Εννοείς «*ανακτοποιός :)»; Ή «ανακτοποιός™» (δηλαδή «ανακτοποιός TZ»).
Ήτοι: λεξιπλασία για να γελάσουμε; Ή πρωτολογισμός - σοβαρή πρόταση;

Άρα η απάντησή σου είναι Β. Με τεκμηρίωση!

 

[Zazula]

Προς τη συντονίστρια της διακαναλικής του Ποταμιού, να θυμίσουμε ότι το kingmaker έχει και ελληνική απόδοση (βλ. τίτλο παρόντος νήματος).