Καλησπέρα. Να προσθέσω ότι η λέξη
ευρετικός προέρχεται από το ουσιαστικό
ευρετής (κι αυτό από την
εύρεση). Να μη μας παρασύρει ο
εφευρέτης σε παρατονισμό. Ο
ευρετής υπάρχει και στο λεξικό του Μπαμπινιώτη:
ευρετής (ο) [αρχ.] 1. αυτός που πρώτος επινόησε κάτι: ο Ερμής ο Τρισμέγιστος θεωρείται ευρετής της γραφής, των τεχνών και των γραμμάτων • 2. αυτός που βρήκε χαμένο αντικείμενο: ο ευρετής απαιτεί από τον δικαιούχο τα εύρετρα.
Και το
ευρετήριο από τον
ευρετή σχηματίστηκε, όπως και τα
ευρετίκια ή, καλύτερα,
βρετίκια για τα εύρετρα. Στα αρχαία
ευρετικός ήταν ο εφευρετικός, ο επινοητικός. Υπήρχε και ο
ευρετικός λόγος, που είχε να κάνει με την έρευνα και την αναζήτηση. Από αυτή τη λέξη οι Άγγλοι έφτιαξα το
heuretic (του 1838. OED: the branch of logic which treats of the art of discovery or invention). Αγνοήστε τα πολλά ευρήματα στο διαδίκτυο. Με αυτή τη σημασία (κλάδος της λογικής) σπανιότατα χρησιμοποιείται. Έχω την εντύπωση ότι τα πολλά ευρήματα είναι από... τύψεις, επειδή ο σχηματισμός
heuristics είναι λανθασμένος. Πήραν, δηλαδή το
heur- τού
ευρίσκω και του κότσαραν το -
istics που το είχαν σε άλλες λέξεις αλλά το οποίο βγήκε από τα ρήματα σε -
ίζω!
Να 'ναι η πατάτα του Κόλεριτζ; Το ωραίο είναι ότι στα τρία πρώτα παραδείγματα του OED, κάθε φορά κάποιος προτείνει για καινούργια τη λέξη και κάθε φορά κάνει το ίδιο λάθος:
- 1821 Coleridge Let. 8 Jan. (1971) V. 133, I am‥getting regularly on with my Logic—in 3 parts—‥3. Organic or Heuristic (εὑριστικόν).
- 1853 N. & Q. i. Ser. VII. 320 Heuristic,‥as an English scholar would write it, or Heuristisch, as it would be written by a German.
- 1860 Whewell in Todhunter's Acc. W.'s Wks. (1876) II. 418 If you will not let me treat the Art of Discovery as a kind of Logic, I must take a new name for it, Heuristic, for example.
Δεν ξέρω πόσο επηρέασαν τα γερμανικά, εδώ θα μας τα πουν άλλοι:
http://de.wikipedia.org/wiki/Heuristik
Το βέβαιο είναι ότι και στις άλλες δυτικές γλώσσες έχουν επαναλάβει το λάθος (σε όλες με -
ist-) αλλά στη λούμπα έχουν πέσει και πολλοί εδώ: ένας στους εφτά στο διαδίκτυο λέει *
ευριστική, αλλά πιστεύω ότι στην Ελλάδα δεν πρέπει να κάνουμε το λάθος. Το σωστό,
ευρετική, υπάρχει και στον Οδυσσέα και στο Penguin, εδώ και αρκετές δεκαετίες.
Έρευνα, λοιπόν. Να μη μένουμε στη θεωρία και να μην κολλάμε στα γνωστά. Αυτό σημαίνει.