Γράφει ο Αριστοτέλης στην Ιστορία των ζώων.
Τοῖς μὲν οὖν ἄλλοις τοιαύτη ἡ ἔξοδος τῆς περιττώσεως, τῇ δ' ἀγρίᾳ λεπάδι, ἥν τινες καλοῦσι θαλάττιον οὖς, ὑποκάτω τοῦ ὀστράκου ἡ περίττωσις ἐξέρχεται· τετρύπηται γὰρ τὸ ὄστρακον.
Δεν ξέρω ποια είναι η άγρια λεπάς (=πεταλίδα) που περιγράφει ο Αριστοτέλης, αλλά μου άρεσε που υπάρχει από τότε το θαλάττιον ους, δηλαδή το αφτί της θάλασσας. Αφτί της θάλασσας (στα λατινικά auris marina) είναι το όνομα που έδωσε ο Λινναίος το 1758 σ’ αυτό το μονόθυρο μαλάκιο: Haliotis, αλιώτις, από αλι– (αλς, «θάλασσα, αλάτι», συνθετικό που έχει δώσει αρκετές δεκάδες λέξεις) και ους, ωτός.
«Αφτί της θάλασσας» το λένε και στις άλλες γλώσσες: ormeau στα γαλλικά (από oreille-de-mer), oreja de mar στα ισπανικά, orecchia di mare στα ιταλικά. Στα αγγλικά της Αγγλίας ormer και ear-shell ή sea-ear. Βόλτα στο OED:
sea-ear
1.1 A univalve mollusc of the genus Haliotis; an ormer or ear-shell.
1681 Grew Musæum i. §vi. i. 139 [Of Shells] The Sea-Ear. Auris marina. It hath its Name from its Figure. 1755 Gentl. Mag. XXV. 32 Univalves.‥ Sea Ears, Planæ. These are very flat, resembling a man's-ear. 1772–84 Cook's Voy. (1790) IV. 1326 Muscles and sea-ears supply the place of other fish. 1883 N. Okoshi Fisheries Japan (Fish. Exhib. Catal.) 16 The shells of sea-ear are now exported to Europe for the manufacture of buttons and other purposes.
Αλλού για το ear-shell, από παλιές εγκυκλοπαίδειες:1.1 A univalve mollusc of the genus Haliotis; an ormer or ear-shell.
1681 Grew Musæum i. §vi. i. 139 [Of Shells] The Sea-Ear. Auris marina. It hath its Name from its Figure. 1755 Gentl. Mag. XXV. 32 Univalves.‥ Sea Ears, Planæ. These are very flat, resembling a man's-ear. 1772–84 Cook's Voy. (1790) IV. 1326 Muscles and sea-ears supply the place of other fish. 1883 N. Okoshi Fisheries Japan (Fish. Exhib. Catal.) 16 The shells of sea-ear are now exported to Europe for the manufacture of buttons and other purposes.
1753 Chambers Cycl. Supp., Ear Shell, auris marina, in natural history, the name of a genus of shell-fish. 1838 Penny Cycl. XII. 14/2 This section of Gastropods [Haliotidæ] commonly called ‘Ear-shells’ or ‘Sea-ears’.
Αλλά και από το γαλλικό:ormer, n.
[Jersey and Guernsey Fr., = F. ormier, contracted from oreille-de-mer, or ad. L. auris maris sea-ear, from its resemblance to the ear (Littré).]
The Sea-ear; a species of univalve mollusc, Haliotis tuberculata, specially abundant in Guernsey, where it is used as food. Hence extended to all species of Haliotis.
1672 Sir C. Lyttelton in Hatton Corr. (Camden) 81 Ye ormers were thought most excellent meate. 1694 Falle Jersey ii. 74 We have also the Ormer, which is a Fish scarce known out of these Islands. Ormer.. is a Contraction of Oreille de Mer… It has no Under-shell like the Oyster, but the Fish clingeth to the Rock with the Back, and the Shell covers the Belly. 1837 M. Donovan Dom. Econ. II. 169 The ormer, a shell-fish, has been compared to veal-cutlet. 1856 Woodward Mollusca iii. 425 Ormers.. may be removed from the rocks to which they adhere by throwing a little warm water over them. 1873 M. Collins Squire Silchester II. xvi. 201 The ormer is the most delicious of univalves.
[Jersey and Guernsey Fr., = F. ormier, contracted from oreille-de-mer, or ad. L. auris maris sea-ear, from its resemblance to the ear (Littré).]
The Sea-ear; a species of univalve mollusc, Haliotis tuberculata, specially abundant in Guernsey, where it is used as food. Hence extended to all species of Haliotis.
1672 Sir C. Lyttelton in Hatton Corr. (Camden) 81 Ye ormers were thought most excellent meate. 1694 Falle Jersey ii. 74 We have also the Ormer, which is a Fish scarce known out of these Islands. Ormer.. is a Contraction of Oreille de Mer… It has no Under-shell like the Oyster, but the Fish clingeth to the Rock with the Back, and the Shell covers the Belly. 1837 M. Donovan Dom. Econ. II. 169 The ormer, a shell-fish, has been compared to veal-cutlet. 1856 Woodward Mollusca iii. 425 Ormers.. may be removed from the rocks to which they adhere by throwing a little warm water over them. 1873 M. Collins Squire Silchester II. xvi. 201 The ormer is the most delicious of univalves.
Με τη λογική ετυμολόγηση του Littré συμφωνεί και ο Θησαυρός, οπότε υποθέτω ότι υπάρχει λάθος στο Robert, ormeau (2), που γράφει:
xvie var. de l'ancien français ormier « or pur », du latin aurum «or» et merus «pur», la nacre de ce coquillage étant précieuse.
Στα μέσα του 19ου αιώνα, μπήκε στα αμερικάνικα αγγλικά από γλώσσα των Ινδιάνων της Καλιφόρνιας και μέσω ισπανικών της Δυτικής Αμερικής (abulón) το avelone (The avelone, which is a univalve, found clinging to the sides of rocks, furnishes the finest mother-of-pearl) ή abelone, avalone κ.ά., που καταστάλαξε σε abalone (προφέρεται «αμπαλόνι»).
Αυτό το abalone έχει μεταγραφεί και εξελληνιστεί σε διάφορες μορφές: αμπαλόνε στον Πάπυρο (λήμμα Αλιώτις), αμπαλόνι στο Eur-Lex και εξευγενισμένο αβαλόνη σε μεταφραστικά φόρουμ και κοσμηματοπώλες.
Στην Ελλάδα το λέμε αλιώτιδα και αφτί της θάλασσας. Το αμπαλόνε είναι καλό για το Haliotis rufescens της Καλιφόρνιας.
Πρόσθετες πηγές:
http://en.wikipedia.org/wiki/Abalone
http://www.marinespecies.org/aphia.php?p=taxdetails&id=138050
http://www.answers.com/topic/abalone
http://www.encyclo.co.uk/define/abalone
http://en.wikipedia.org/wiki/Ormer
