Υπάρχει ένα μικρό μπέρδεμα στα λεξικά σε σχέση με την ταυτότητα του ξεφτεριού. Το ΛΚΝ δεν αναφέρει καν ότι είναι γεράκι.
Το ΛΝΕΓ και το λεξικό του Παπύρου λένε ότι είναι το ίδιο με το κιρκινέζι (lesser kestrel & (common) kestrel ή rock kestrel, Falco naumanni & Falco tinnunculus).
Η εγκυκλοπαίδεια, ωστόσο, το διορθώνει και λέει ότι το ξεφτέρι είναι το Accipiter nisus.
http://en.wikipedia.org/wiki/Eurasian_Sparrowhawk
Το σωστό (sparrowhawk) δίνει το Ε-Α του Ρίζου, ενώ ο Κοραής περιέχει μόνο τη μεταφορική σημασία:
sharp as a tack, expert at: Είναι ξεφτέρι στα μαστορέματα. = He's expert at fixing things.
Από άλλα λεξικά: ace, past master κ.ά.
Ξεφτέρια λένε και τα εξαπτέρυγα:
Ήταν μαζί και τ’ αγόρια με τα φανάρια και τα ξεφτέρια, ντυμένα με τ’ άσπρα άμφια, ζωσμένα σταυρωτά με το κόκκινο ωμοφόρι.
(Από το μυθιστόρημα Η Παναγιά η Γοργόνα του Μυριβήλη.)
Παλιότερα θεωρούσαν ότι το ξεφτέρι μπορεί να προέρχεται από το λατινικό accipiter, αλλά πλέον υπερισχύει η άποψη ότι είναι από το ελληνιστικό οξύπτερον (=γρήγορο στα φτερά). Γράφει στο ΕΛΝΕΓ (δεν πολυτόνισα):
ξεφτέρι το : (οικ.) άνθρωπος εξαιρετικά ικανός και γρήγορος σε κτ.: Eίναι ξεφτέρι στα μαθηματικά. Tον έκανα ξεφτέρι. [μσν. ξεφτέρι < ξεπτέριον (ανομ. τρόπου άρθρ. [pt > ft], αποφυγή της χασμ. και αποβ. τελικού συμφ.) < εξυπτέριν, εξυπτέριον < ελνστ. ὀξυπτέριον (παρετυμ. εξ- πτερ(ό) -ιον) υποκορ. του ελνστ. ὀξύπτερος ‘με γρήγορα φτερά’]
Το ΛΝΕΓ και το λεξικό του Παπύρου λένε ότι είναι το ίδιο με το κιρκινέζι (lesser kestrel & (common) kestrel ή rock kestrel, Falco naumanni & Falco tinnunculus).
Η εγκυκλοπαίδεια, ωστόσο, το διορθώνει και λέει ότι το ξεφτέρι είναι το Accipiter nisus.
http://en.wikipedia.org/wiki/Eurasian_Sparrowhawk
Το σωστό (sparrowhawk) δίνει το Ε-Α του Ρίζου, ενώ ο Κοραής περιέχει μόνο τη μεταφορική σημασία:
sharp as a tack, expert at: Είναι ξεφτέρι στα μαστορέματα. = He's expert at fixing things.
Από άλλα λεξικά: ace, past master κ.ά.
Ξεφτέρια λένε και τα εξαπτέρυγα:
Ήταν μαζί και τ’ αγόρια με τα φανάρια και τα ξεφτέρια, ντυμένα με τ’ άσπρα άμφια, ζωσμένα σταυρωτά με το κόκκινο ωμοφόρι.
(Από το μυθιστόρημα Η Παναγιά η Γοργόνα του Μυριβήλη.)
Παλιότερα θεωρούσαν ότι το ξεφτέρι μπορεί να προέρχεται από το λατινικό accipiter, αλλά πλέον υπερισχύει η άποψη ότι είναι από το ελληνιστικό οξύπτερον (=γρήγορο στα φτερά). Γράφει στο ΕΛΝΕΓ (δεν πολυτόνισα):
Η κοινότατη νεοελληνική λέξη ξεφτέρι «έξυπνος» (που και σήμερα αναφέρεται κυριολεκτικά σε είδος αρπακτικού πουλιού) ανάγεται στο αρχ. επίθετο όξύπτερος (οξύς + πτερόν), το οποίο δήλωνε πουλί «που έχει οξείες πτέρυγες», δηλαδή πετάει γρήγορα. Η συσχέτιση τού πουλιού που πετάει γρήγορα με αυτόν που αποφεύγει τις παγίδες φαίνεται σε χαρακτηριστικό κείμενο τού Ψευδομακαρίου, όπου παρομοιάζεται ο άνθρωπος που αποφεύγει τις παγίδες τού διαβόλου με «οξύπτερο» πτηνό: τά οξύπτερα των ορνέων κούφω τω πτερώ χρώμενα επάνω γίνονται των παγίδων καταγελώντα της επιβουλής των θηρευόντων (δηλ. τα «οξύπτερα» πουλιά με τα ελαφριά φτερά τους πετούν πάνω από τις παγίδες και γελοιοποιούν τα σχέδια αυτών που τα κυνηγούν). Αργότερα η λέξη ουσιαστικοποιήθηκε. Έτσι, στην Επιστολή τού Βαρνάβα (1ος /2ος αι.), καθώς και στον Κλήμεντα τον Αλεξανδρέα, αναφέρεται ότι ο Μωυσής έδωσε την εντολή «ού φάγεσθε χοίρον ούτε αετόν ούτε όξύπτερον». Φαίνεται ότι η σημασία της εξειδικεύτηκε σε είδος αρπακτικού γερακιού και από φράσεις όπως οξυπτέριον γεράκι έμεινε το οξυπτέριον ως «γεράκι» με παράλειψη τού ουσιαστικού. Ας σημειωθεί ότι ο τύπος ξυφτέρι(ν) απαντά και σήμερα στην ποντιακή διάλεκτο.
Ο συσχετισμός τού γρήγορου πουλιού με την εξυπνάδα (ίσως αρχικά λόγω τού ότι το γρήγορο πουλί αποφεύγει τις παγίδες ή τις βολές τού κυνηγός άρα φαίνεται εξυπνότερο) αποτυπώνεται και στη σύγχρονη μεταφορική σημασία τής λέξης αετός για έξυπνο άνθρωπο. Επίσης, χρησιμοποιούμε για έξυπνο άνθρωπο τις λέξεις ξυπνοπούλι και τσίφτης (Σnickel: να προσθέσω και το σαΐνι), ενώ άλλα πτηνά έχουν συσχετιστεί μεταφορικά με την ανοησία (πβ. κουττός < κόττος «πετεινός», κοκορόμυαλος, κουττορνίθι, όρνιο, μπούφος κ.ά.). Χαρακτηριστική είναι επίσης η παροιμία «το έξυπνο πουλί από τη μύτη πιάνεται».
Τέλος, λιγότερο πιθανός φαίνεται ο συσχετισμός με το λατινικό accipiter «γεράκι», που απαντά και στη σύγχρονη επιστημονική ονομασία τού πτηνού (λατ. Accipiter nisus), αλλά χωρίς ετυμολογική σύνδεση.
Ο συσχετισμός τού γρήγορου πουλιού με την εξυπνάδα (ίσως αρχικά λόγω τού ότι το γρήγορο πουλί αποφεύγει τις παγίδες ή τις βολές τού κυνηγός άρα φαίνεται εξυπνότερο) αποτυπώνεται και στη σύγχρονη μεταφορική σημασία τής λέξης αετός για έξυπνο άνθρωπο. Επίσης, χρησιμοποιούμε για έξυπνο άνθρωπο τις λέξεις ξυπνοπούλι και τσίφτης (Σnickel: να προσθέσω και το σαΐνι), ενώ άλλα πτηνά έχουν συσχετιστεί μεταφορικά με την ανοησία (πβ. κουττός < κόττος «πετεινός», κοκορόμυαλος, κουττορνίθι, όρνιο, μπούφος κ.ά.). Χαρακτηριστική είναι επίσης η παροιμία «το έξυπνο πουλί από τη μύτη πιάνεται».
Τέλος, λιγότερο πιθανός φαίνεται ο συσχετισμός με το λατινικό accipiter «γεράκι», που απαντά και στη σύγχρονη επιστημονική ονομασία τού πτηνού (λατ. Accipiter nisus), αλλά χωρίς ετυμολογική σύνδεση.
Last edited:
