εικοσπενταράδες, κοσπενταράδες = χωροφύλακες

Palavra

Mod Almighty
Staff member
Τα ελληνικά σου είναι πάρα πολύ καλά πάντως :) Καλώς όρισες κι από μένα!
 

LostVerse

Member
Θυμήθηκα ο Τσαρλ Σίμικ στα νειάτα του είχε υπηρετήσει σε αμερικάνικη μονάδα στρατονομίας που τότε έδρευε στην Γαλλία, και σε μια παρουσίασή του στην Αθήνα φέτος, ο κύριος που διάβαζε την βιογραφία του είχε κάνει το σχόλιο «Ο Σίμικ Εσατζής; Κι όμως!».

Πώς θα ήταν ο Εσατζής στα αγγλικά; Υποθέτω απλά παράγωγα του Military Police δεν θα ανταποκρίνονταν.
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Με αφορμή το «κυανούν πέλαγος εικοσιπενταδράχμων και εκατονταδράχμων» στο οποίο, κατά τον Γ. Δ. Φέξη «κολυμβά ο επίδοξος συγγραφέας», σκέφτηκα να ξαναψάξω λίγο καλύτερα τα εικοσιπεντάρικα που αναφέραμε εδώ. Και ορίστε: Μια περιήγηση στον ιδιαίτερα ενημερωμένο ιστότοπο Greek Banknotes δείχνει ότι το 25άρικο ήταν διαδεδομένο χαρτονόμισμα από το 1841 και μετά. Δυστυχώς, το 25άρικο με την πλησιέστερη έκδοση προς το 1900 (τυπωμένο στο Λονδίνο, από τους Waterlow & Sons, Ltd., προφανώς σε μία από τις πρώτες τους δουλειές) δεν απεικονίζεται για να δούμε πραγματικά το κυανό του χρώμα.

Ανεξάρτητα από αυτό, όμως, είναι φανερό ότι το 25άρικο ήταν σημαντικό χαρτονόμισμα και άρα, μπορεί να έπαιξε τον ρόλο του για την ονομασία των χωροφυλάκων.
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
[...]

Στρατούς από του 1832 μέχρι του 1843 η Ελλάς έσχε δύο ειδών, τον καθαρώς βαυαρικόν στρατόν, τον οποίον ανέλαβεν ο Λουδοβίκος να στείλη εις Ελλάδα, και τον μετέπειτα οργανωθέντα και κληθέντα Ελληνικόν. Ο πρώτος εκ 3,500 ανδρών συγκείμενος ήκιστα χρήσιμος εδείχθη, και εκτός των δαπανών της συντηρήσεως εστοίχισε και ουκ ολίγα διά κάθοδον εις Ελλάδα και επιστροφήν εις Βαυαρίαν, απορροφήσας εν συνόλω 4,748,000 δρ.. Μετά δε την αναχώρησίν του υπήρξε προς στιγμήν ελπίς σημαντικής βελτιώσεως της καταστάσεως, αποφασισθείσης της συγκροτήσεως στρατού εξ Ελλήνων απαρτιζομένου, ου την διοργάνωσιν έμελλον ν' αναλάβωσι Βαυαροί.

Δυστυχώς οι Βαυαροί, αντί να προσληφθώσι διά την διοργάνωσιν του στρατού, εκλήθησαν διά τον καταρτισμόν αυτού, και εν χώρα όπου δεν έλειπον βεβαίως οι στρατεύσιμοι άνδρες, επί στρατού 8,205 ανδρών, οίος ήτο ο ελληνικός κατά το θέρος του 1835, άπαντες σχεδόν οι 5,142 τακτικοί ήσαν Βαυαροί.

[...]

Αλλά δεν αρκεί τούτο, ο κατ' ουσίαν και πάλιν βαυαρικός στρατός υπέρ το δέον πολυάριθμος ήτο και υπέρ το δέον δαπανηρός. Οι Βαυαροί εθελονταί ελάμβανον 25 λεπτά την ημέραν, και οι Βαυαροί αξιωματικοί, οίτινες, κατά τον Finlay τουλάχιστον, ούτε πείραν ούτε ικανότητα είχον, προεβιβάζοντο αιφνιδίως εις τα ανώτατα αξιώματα.


Από: Ανδρέα Μιχ. Ανδρεάδου, Ιστορία των εθνικών δανείων, Αθήνα 1904

Επομένως, νομίζω ότι λύνεται οριστικά και αυτή η απορία. 25 λεπτά την ημέρα (ποσό όχι ευκαταφρόνητο) και Βαυαροί, μείγμα αρκετό για να περάσει υποτιμητικά στη γλώσσα ο χαρακτηρισμός «εικοσιπεντάρης».
 
Κι εγώ πιστεύω ότι το εύρημα λύνει σχεδόν οριστικά την απορία. Το μόνο που μένει (εξού και το 'σχεδόν') είναι να βρεθεί η λέξη σε πρώιμο κείμενο, π.χ. του 1840, αλλά το να μη βρεθεί δεν σημαίνει και πολλά. Μπράβο!
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Ίσως δεν είναι εύκολο να βρεθεί σε πρώιμο κείμενο η λέξη. Λαϊκή, υποτιμητική για τους Βαυαρούς και τα όργανα της εξουσίας, όλα τα εχέγγυα για να την φάει το μαύρο φίδι. Μόνο σε τίποτε αντικυβερνητικές μπροσούρες, ίσως.
 

Earion

Moderator
Staff member
... στα τέλη του 19ου αιώνα 25 δραχμές ήταν, νομίζω, πολλά λεφτά.

Βεβαίως ήταν πολλά λεφτά, όπως μαθαίνουμε από μια διήγηση για τις παλιές καλές εποχές (τέλη 19ου) της χρυσοφόρας σταφίδας:

Χαρακτηριστικόν ακόμη και παροιμιώδες της σπατάλης και των αγρίων ηδονικών φαντασιοπληξιών των γλεντζέδων του Πύργου και της Μεσσηνίας είναι ότι πολλάκις εικοσιπεντάδραχμα ή και εκατοντάδραχμα εχρησιμοποιούντο υπ’ αυτών αντί σιγαροχάρτου, μεταβαλλόμενα εις τέφραν μετά του καπνού του τσιγάρου. Τι μεγαλείον αλήθεια! Τι σημαίνει αν ο πλούτος αυτός μπορεί να μην ήτο παντοτινός, αν η κραιπάλη αυτή και μόνη ήρκει να τον κάμη άνομον και επισφαλή...​

Από αυτό το βιβλίο. Αλλά δυστυχώς χωρίς παραπομπή! :eek:
 
Στο μυθιστόρημα Πριμαρόλια της Κακούρη έχει σκηνές με παραγωγούς που ρίχνουν σμπάρα και βάζουν πεντακοσάρικο αντί για χαρτί στην κάννη του όπλου. Αλλά δεν νομίζω ότι το παράθεμα με τα τσιγάρα έχει άμεση σχέση με τους εικοσπενταράδες, που πρέπει να είναι παλιότερος όρος.
 

LostVerse

Member
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή που έμαθα πρόσφατα, το συγκεκριμένο προέρχεται ότι από τον μισθό αλλά από τα χρόνια υπηρεσίας, με 25 χρόνια υπηρεσίας μπορούσαν τότε να βγουν στην σύνταξη.
 

daeman

Administrator
Staff member
Βρηκα αυτο, σας φαινεται πιθανο ;
Επίσης τους αποκαλούσαν και «εικοσιπεντάρηδες» και αυτό οφείλεται είτε γιατί ο κατώτατος μισθός τους ήταν 25 δραχμές, είτε γιατί η ταρίφα για μικροπαραβάσεις που κατήγγελλαν ήταν 25 δραχμές

Κάτι σχετικό που βρήκα σήμερα παρεμπιπτόντως στην «Ιστορία του ελληνικού τσιγάρου» του ΕΛΙΑ (Β' έκδοση, 1998, σελ. 62), ψάχνοντας για την τόγκα, και το καταθέτω μήπως βοηθήσει:

Τα πρώτα χρόνια επιβολής του φόρου [στδ. στον καπνό, το 1883 επί Τρικούπη], ο λαθραίος καπνός κόβεται σε παράνομα καπνοκοπτήρια, πολλές φορές καλά οργανωμένα, και διατίθεται σε χαμηλές τιμές από ευκαιριακούς πωλητές. Τυλίγεται σε λεπτό επιστολόχαρτο ή σε επίσης λαθραία διακινούμενο σιγαρόχαρτο καπνοπαραγωγών. Το κράτος, παρ' όλες τις προσπάθειες, δεν κατόρθωσε ποτέ να συναγωνισθεί αποτελεσματικά, σε ευρηματικότητα, τους λαθρεμπόρους.
Οι Έλληνες χωροφύλακες επωμίσθηκαν τον έλεγχο της εφαρμογής του νόμου.
Έγιναν - πολλές φορές όχι άδικα - αντιπαθείς στο λαό, που τους έβλεπε εκπροσώπους ενός αυστηρού και απρόσωπου κράτους και τους βάφτισε αποδοκιμαστικά «εικοσιπεντάρηδες». Είκοσι πέντε δραχμές ήταν η αμοιβή τους για κάθε λαθραίο καπνιστή που συνελάμβαναν.
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Και καπάκι στα πιο πάνω του Daeman (Ακρόπολις 5/11/1883 -παλιό ημερολόγιο), άλλο ένα, άλλου είδους, εικοσιπενταράκι:

 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Και μια άλλη ιδέα, σε άλλη κατεύθυνση. Μήπως το εικοσιπεντάρης έχει σχέση με το διαβαλκανικό gospodar (που έχει περάσει και αλλιώς στα ελληνικά, ως σύμβολο εξουσίας: οσποδάρος);
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Ας το προσθέσω εδώ, ίσως είναι σχετικό (απόσπασμα από το mlp-blo-g-spot, το μπλογκ για τα πειραϊκά θέματα, διαβάστε ολόκληρο το άρθρο από τον σύνδεσμο στον τίτλο):

Βόλτα στο Γιαχνί σοκάκι

Η Τρούμπα υπήρξε ένα μικρό ανεξάρτητο κράτος στην καρδιά του λιμανιού του Πειραιά. Στην Τρούμπα έβρισκε καταφύγιο ολόκληρος ο υπόκοσμος της Μεσογείου και βάλε. Το σκηνικό χαρακτηριζόταν από ύποπτους μαγαζάτορες και παράξενα στέκια, πόρνες και προστάτες, χαρτοπαίκτες, κουτσαβάκηδες, παπατζήδες, μαχαιροβγάλτες, ναύτες από κάθε γωνιά της γης, απόκληρους και ακόλαστους αμφότερων των φύλων. [...]

Αν και το κεφαλόσκαλο της Τρούμπας υπήρξε πάντοτε η διασταύρωση της σημερινής λεωφόρου Δευτέρας Μεραρχίας με την οδό Φίλωνος, ακριβώς δίπλα στην εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα, υπήρξε ένα σοκάκι ονομαστό, που έμεινε στην ιστορία με την αναφορά του ως "γιαχνί σοκάκι". Το "γιαχνί σοκάκι" λοιπόν, η σημερινή οδός Αγίου Σπυρίδωνος αναφερόταν στο τμήμα εκείνο της οδού από την οδό Δημοσθένη Πουρή μέχρι την οδό Μπουμπουλίνας ή κατ' άλλους μέχρι την στοά Σπύρου Δουρούπη. Την ονομασία του το μικρό τμήμα αυτής της οδού το οφείλει κυρίως σε πρόσφυγες της Μικρασιατικής καταστροφής του 1922 οι οποίοι ερχόμενοι στον Πειραιά άνοιξαν μικρά μαγειρεία ή οινομαγειρεία στα οποία προσέφεραν τις πολίτικες συνταγές που "έφεραν" μαζί τους από τις "χαμένες πατρίδες. [...]

[...] Λίγα μέτρα παραπέρα ξεκινούσαν τα "σπίτια" της Τρούμπας με τις πόρνες που λιάζονταν σε παράθυρα και μπαλκόνια και τα ξενοδοχεία. Τα απογεύματα στο "γιαχνί σοκάκι" σύχναζαν οι "πενηνταράκηδες", οι αστυφύλακες εκείνοι οι οποίοι μετά τη βάρδιά τους αναλάμβαναν νόμιμες ή παράνομες ιδιωτικές υποθέσεις προς διεκπεραίωση, όπως λ.χ. εκβιασμοί, εκφοβισμοί, είσπραξη χρημάτων κλπ. Οι αστυφύλακες αυτοί οι οποίοι αναλάμβαναν τέτοιες υποθέσεις στα χρόνια λίγο πριν και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο έναντι αμοιβής 50 λεπτών (της δραχμής), το κοινώς λεγόμενο "πενηνταράκι", ονομάζονταν "πενηνταράκηδες".
 

Earion

Moderator
Staff member
Νομίζω πως η παρακάτω επιστολή επιβεβαιώνει ότι πρόκειται για την αμοιβή που έπαιρναν οι χωροφύλακες για τη σύλληψη των καταδιωκωμένων. Το ιστορικό πλαίσιο είναι Μάιος του 1921, όταν ετοιμαζόταν η μεγάλη επίθεση στη Μικρά Ασία.

ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΑΝΑΓΝΩΣΤΩΝ

Η ΠΡΟΣΕΛΕΥΣΙΣ ΤΩΝ ΕΦΕΔΡΩΝ

Τρίπολη 25-5-21

Αγαπητέ «Ριζοσπάστη»

Αν οι μακάριοι συγκλητικοί πατέρες αποφάσιζαν τώρα να κάμουν ένα είδος σαν εκλογική περιοδεία, αντί για το χαρμόσυνο κρωγμό «έρχεται» που άκουγαν πριν της πρώτης του Νοέμβρη θ’ ακούσουν από παντού την κατάρα. Ανάθεμα και τρισανάθεμα στους τυράννους που μας παίρνουν τα παιδιά μας. Μανάδες μαυροφορεμένες από τους άλλους πολέμους, γέροι σκελεθρωμένοι, προσπαθούν με τρεμουλιάρικα χέρια να κάμουν τις δουλειές στ’ αμπέλια και στα χωράφια, γιατί τα γερά και νέα παιδιά τους πήραν άλλα το στρατί του μετώπου και άλλα το μονοπάτι για τα λημέρια του Κολοκτρώνη. Κι αλήθεια σ’ όλον το Μωριά ξαναζωντάνεψαν τα κλέφτικα λημέρια. Ένας ένας κλεφτογυρίζουν οι λιποτάχτες στους βράχους και στα ρουμάνια και μπουλούκια τους κυνηγάνε τα καταδιωχτικά αποσπάσματα και οι χωροφυλάκοι, κεντρισμένοι από το «μπαξίσι» του εικοσιπεντάρικου κατά κεφαλήν.
Έξη αποσπάσματα γυρίζουν στη Μεσσηνία, τρία χωροφυλακής και τρία ταχτικού στρατού, κι ανάλογα τους άλλους νομούς. Κάθε μέρα κι ακούγονται νέες υπερβάσεις των αστυνομικών. Ξυλοκοπάνε τους γέρους γονιούς και τρωγοπίνουν από τα έρημα. Με λαχτάρα καρτερούνε να εφαρμοσθή ο νόμος «περί εκτοπίσεως». Στα ταχτικά αποσπάσματα βρίσκει κανείς επιείκεια, εκτός από τους επί κεφαλής γαλονάδες.
Χτες ήμουνα στην αναχώρησι ενός αποσπάσματος. 15 μισόγεροι του 1908 και 4 με ζαρωματιές φροντίδας για τις φαμελιές τους στο πρόσωπο είπαν μηχανικά «παρών» κι άκουσαν την πατριωτική θεωρία του συνταγματάρχη, σαν κατάδικοι που ακούνε την καταδίκη τους σε θάνατο, και φύγανε λυπημένοι σα να πέθανε ο αδερφός τους.
Σε λίγο φέραν έναν απ’ άλλο απόσπασμα που ειδοποίησε τους χωριανούς να κρυφτούνε! Τον κλείσανε με βουτιές στη φυλακή μα εκεί το κοπάδι από τους λιποτάχτες κι ανυπόταχτους έτοιμο για αποστολή τον υποδέχτηκε με την ευχή.

— Κατάρα κι ανάθεμα τους τυράννους

Κώστας Π. Μαρίνης



Ριζοσπάστης 30 Μαΐου 1921
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Όμως αν δείχνει κάτι με ασφάλεια αυτό το κείμενο είναι ότι τουλάχιστον μέχρι τότε το 25άρικο ήταν ένα συνηθισμένο στρογγυλό ποσό, όπως (στα κυβικά του) το αμερικάνικο τεταρτάκι (quarter), με δεδομένο ότι έχουμε ήδη ευρήματα για μισθό 25 λεπτών επί Όθωνα. Εκτός αν μπορούμε να τεκμηριώσουμε ότι το εικοσιπεντάρικο εδώ δεν είναι πραγματικό αλλά κάτι σαν το τρεις κι εξήντα των υπαλλήλων, που χρησιμοποιούσαμε ακόμη και όταν οι μισθοί ήταν πολύ μεγαλύτεροι.
 

Earion

Moderator
Staff member
Μνεία της λέξης στο μυθιστόρημα του Θέμου Κορνάρου Το ξεκίνημα μιας γενεάς (από τα βαλτονέρια της Μεγάλης Ιδέας) (Αθήνα: Νεοελληνικές Εκδόσεις, 1962), σ. 222. Το σκηνικό είναι η ζωή αγροτών και εργατών σε ένα καπνοχώρι την εποχή του Μεσοπολέμου (αρχές δεκαετίας του 1920) και μιλά κάποιος που τον αναζητά ο χωροφύλακας:

— Χθες εγώ θα του άλλαζα τα φώτα του "κοσιπενταράκια", αν δεν φοβόμουνα πως...
 
Top