αβγό ή αυγό;
- Thread starter lexoulis
- Start date
Από Σαραντάκο:
Ειδικά το αβγό και το αφτί έχουν προκαλέσει μέγιστον ηθικό πανικό και δεν είναι λίγοι οι εκπρόσωποι της καφενειακής «γλωσσολογίας» που φέρνουν σαν παράδειγμα της γλωσσικής μας παρακμής το γεγονός ότι στο σχολείο διδάσκονται τα παιδιά να γράφουν αφτί και αβγό — να σημειωθεί ότι η επίσημη σχολική ορθογραφία δεν δέχεται τους τύπους αυτούς και εξακολουθεί να γράφει αυτί, αυγό, όσο κι αν οι προτάσεις για αφτί, αβγό είναι παλιές (από τον Χατζιδάκι). Ο Τριανταφυλλίδης, μπροστά στην κατακραυγή, υποχώρησε και δέχτηκε να διατηρηθεί το αυγό/αυτί και ο Μπαμπινιώτης που επαναπρότεινε το αβγό, αφτί έκανε μαζί και τόσες άλλες τερατώδεις προτάσεις για αλλαγές που μάλλον τα έκαψε για δεκαετίες. Έτσι κι αλλιώς, όπως και να το γράψεις το αυγό, ο σκοπός είναι να μην έχει σαλμονέλα — και ο μόνος, αλλά όχι αμελητέος, λόγος για να γράφουμε αβγό είναι για να μπορούμε μετά να γράφουμε και Χρυσαβγίτες, όπως πρότεινε ο φίλτατος Earion.
Για την ετυμολογία:
[αρχ. ᾠόν 'αυγό' πληθ. τά ᾠά > *ταωγά με ανάπτ. μεσοφ. [γ] για αποφυγή της χασμ. > * [tawγa] (τροπή του [o] σε ημίφ. για αποφυγή της χασμ.) > μσν. ταυγά (τροπή του ημιφ. σε [v] πριν από ηχηρό σύμφ.), ανασυλλ. [t-avγa] και νέος εν. το αυγό· αυγούλ(ι < αυγ(ό) -ούλι) -άκι· αυγούλ(ι) -άρα]
http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?lq=αυγό&sin=all
Περισσότερα αργότερα, αν χρειάζεται.
Ειδικά το αβγό και το αφτί έχουν προκαλέσει μέγιστον ηθικό πανικό και δεν είναι λίγοι οι εκπρόσωποι της καφενειακής «γλωσσολογίας» που φέρνουν σαν παράδειγμα της γλωσσικής μας παρακμής το γεγονός ότι στο σχολείο διδάσκονται τα παιδιά να γράφουν αφτί και αβγό — να σημειωθεί ότι η επίσημη σχολική ορθογραφία δεν δέχεται τους τύπους αυτούς και εξακολουθεί να γράφει αυτί, αυγό, όσο κι αν οι προτάσεις για αφτί, αβγό είναι παλιές (από τον Χατζιδάκι). Ο Τριανταφυλλίδης, μπροστά στην κατακραυγή, υποχώρησε και δέχτηκε να διατηρηθεί το αυγό/αυτί και ο Μπαμπινιώτης που επαναπρότεινε το αβγό, αφτί έκανε μαζί και τόσες άλλες τερατώδεις προτάσεις για αλλαγές που μάλλον τα έκαψε για δεκαετίες. Έτσι κι αλλιώς, όπως και να το γράψεις το αυγό, ο σκοπός είναι να μην έχει σαλμονέλα — και ο μόνος, αλλά όχι αμελητέος, λόγος για να γράφουμε αβγό είναι για να μπορούμε μετά να γράφουμε και Χρυσαβγίτες, όπως πρότεινε ο φίλτατος Earion.
Για την ετυμολογία:
[αρχ. ᾠόν 'αυγό' πληθ. τά ᾠά > *ταωγά με ανάπτ. μεσοφ. [γ] για αποφυγή της χασμ. > * [tawγa] (τροπή του [o] σε ημίφ. για αποφυγή της χασμ.) > μσν. ταυγά (τροπή του ημιφ. σε [v] πριν από ηχηρό σύμφ.), ανασυλλ. [t-avγa] και νέος εν. το αυγό· αυγούλ(ι < αυγ(ό) -ούλι) -άκι· αυγούλ(ι) -άρα]
http://www.greek-language.gr/greekLang/modern_greek/tools/lexica/search.html?lq=αυγό&sin=all
Περισσότερα αργότερα, αν χρειάζεται.
Costas
¥
Είδα με έκπληξή μου ότι το ΛΚΝ υιοθετεί τη γραφή αυγό (και αυτί). Στο σημείωμα του ΛΝΕΓ διαβάζω:
αβγό ή αυγό; Όπως φαίνεται από τον σχηματισμό τού νεότερου τ. αβγό (έναντι τού αρχ. ωόν, από όπου και προέρχεται) και όπως δί δαξαν οι μεγάλοι γλωσσολόγοι Γ. Χατζιδάκις (ΜΝE 2, σ. 322 κ.εξ.), Μ. Τριανταφυλλίδης (Άπαντα 7, σ 325 κ. εξ.), Κ. Foy, Ρ. Kretschmer κ.ά., η ορθή γραφή τής λ. είναι με -β- αβγό (όπως και αφτί με -φ- , βλ. λ. αφτί). Συγκεκριμένα, η λ. προήλθε ως εξής: τά ωά> ταωά (συνεκφορά) > ταuά (τροπή τού ω /o/ σε ου /u/) > ταγuά > ταuγά (ημιφωνική προφορά τού /u/ ως /γu/ και μετάθεση τού ημι φωνικού στοιχείου -γ-) > τανγά (συμφωνική προφορά τού u ως /ν/ προ τού ηχηρού συμφώνου γ) > τ' αβγό (υποχωρητικός σχηματισμός του ενικού από τον τύπο τού πληθυντικού). Άρα το - β- στη λ. προήλθε από φωνητική εξέλιξη και δεν δικαιολογείται να γραφεί με δίφθογγο - αυ- , σαν να υπήρχε εξαρχής στη λέξη. Για την ιστo ρία, αξίζει να σημειωθεί ότι, όταν ο Τριανταφυλλίδης πρωτόγραψε τις λ. αβγό και αφτί με - β- και - φ- αντιστοίχως, δέχτηκε δριμείες επιθέσεις, γιατί θεωρήθηκε ότι η ορθογράφηση των λέξεων ήταν αποτέλεσμα φωνητικής γραφής τού δημοτικισμού κατά τα ψυχα ρικά πρότυπα! Προ τής γενικής κατακραυγής ο Τριανταφυλλίδης ομολογεί ότι αναγκάστηκε να επιστρέψει (στη Γραμματική τής Δη μοτικής) στις γραφές αυγό και αυτί. Αργότερα, οι σωστές γραφές (αβγό, αφτί) άρχισαν να περνούν και να καθιερώνονται βαθμηδόν στην προσεγμένη ορθογραφία.
Γνωρίζει κανείς τι θα απαντούσε το ΛΚΝ στα παραπάνω;
αβγό ή αυγό; Όπως φαίνεται από τον σχηματισμό τού νεότερου τ. αβγό (έναντι τού αρχ. ωόν, από όπου και προέρχεται) και όπως δί δαξαν οι μεγάλοι γλωσσολόγοι Γ. Χατζιδάκις (ΜΝE 2, σ. 322 κ.εξ.), Μ. Τριανταφυλλίδης (Άπαντα 7, σ 325 κ. εξ.), Κ. Foy, Ρ. Kretschmer κ.ά., η ορθή γραφή τής λ. είναι με -β- αβγό (όπως και αφτί με -φ- , βλ. λ. αφτί). Συγκεκριμένα, η λ. προήλθε ως εξής: τά ωά> ταωά (συνεκφορά) > ταuά (τροπή τού ω /o/ σε ου /u/) > ταγuά > ταuγά (ημιφωνική προφορά τού /u/ ως /γu/ και μετάθεση τού ημι φωνικού στοιχείου -γ-) > τανγά (συμφωνική προφορά τού u ως /ν/ προ τού ηχηρού συμφώνου γ) > τ' αβγό (υποχωρητικός σχηματισμός του ενικού από τον τύπο τού πληθυντικού). Άρα το - β- στη λ. προήλθε από φωνητική εξέλιξη και δεν δικαιολογείται να γραφεί με δίφθογγο - αυ- , σαν να υπήρχε εξαρχής στη λέξη. Για την ιστo ρία, αξίζει να σημειωθεί ότι, όταν ο Τριανταφυλλίδης πρωτόγραψε τις λ. αβγό και αφτί με - β- και - φ- αντιστοίχως, δέχτηκε δριμείες επιθέσεις, γιατί θεωρήθηκε ότι η ορθογράφηση των λέξεων ήταν αποτέλεσμα φωνητικής γραφής τού δημοτικισμού κατά τα ψυχα ρικά πρότυπα! Προ τής γενικής κατακραυγής ο Τριανταφυλλίδης ομολογεί ότι αναγκάστηκε να επιστρέψει (στη Γραμματική τής Δη μοτικής) στις γραφές αυγό και αυτί. Αργότερα, οι σωστές γραφές (αβγό, αφτί) άρχισαν να περνούν και να καθιερώνονται βαθμηδόν στην προσεγμένη ορθογραφία.
Γνωρίζει κανείς τι θα απαντούσε το ΛΚΝ στα παραπάνω;
Να προσθέσω και τι γράφει ο Γιώργος Παπαναστασίου στη Νεοελληνική ορθογραφία (σελ. 17-18):
Κύριο άξονα του βιβλίου αποτελεί η παραδοχή ότι η ορθογραφία είναι ένα πεδίο γεμάτο ιδεολογικές φορτίσεις, οι οποίες συχνά όχι μόνο διαστρεβλώνουν τη σχέση γλώσσας και γραφής αλλά και παραβλέπουν τις στοιχειώδεις γνώσεις μας για το γλωσσικό φαινόμενο. Στα αβγά με ‘β’, στα αφτιά με ‘φ’ και στα τρένα με ‘ε’ έχουν συμπυκνωθεί οι βασικοί μύθοι που στοιχειώνουν τη νεοελληνική ορθογραφία, κουβαλώντας μέσα τους όλο το βάρος της παρανόησης της σχέσης ανάμεσα στη γλώσσα και στη γραφή. Σπάνια, νομίζω, γραφές έχουν λάβει τόσο συμβολικό περιεχόμενο όσο αυτές οι τρεις — και αυτό όχι μόνο στην ελληνική γλώσσα. Ο ίδιος ο Μ. Τριανταφυλλίδης αναφέρει ότι η —περιορισμένη στο δημοτικό— γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1917 κινδύνεψε να ακυρωθεί εξαιτίας τους. Σήμερα σε μεγάλο αριθμό ομιλητών είναι συνδεδεμένες με κάτι παντελώς άσχετο: την υποτιθέμενη φθορά που επέφερε στην ελληνική γλώσσα η δημοτική. Πόσοι όμως γνωρίζουν ότι τις γραφές αβγό και αφτί τις πρότεινε δικαιολογημένα ως ετυμολογικά ορθές ένας από τους βασικότερους υποστηρικτές της καθαρεύουσας, ο Γ. Χατζιδάκις; Αλλά και ότι ο κυριότερος εκπρόσωπος του εκπαιδευτικού δημοτικισμού, ο Μ. Τριανταφυλλίδης, ενώ τις θεωρούσε σωστές, αναγκάστηκε να τις αποσύρει από τη Γραμματική του; Κυρίως όμως πόσοι έχουν μάθει στα 12 μαθητικά τους χρόνια ότι η γραφή δεν μπορεί να φθείρει τη γλώσσα, αφενός γιατί αποτελεί απλώς την οπτική της αναπαράσταση και αφετέρου γιατί οι γλώσσες δεν φθείρονται· αλλάζουν — και αλίμονο στην ιστορία του πολιτισμού εάν δεν άλλαζαν.
Κύριο άξονα του βιβλίου αποτελεί η παραδοχή ότι η ορθογραφία είναι ένα πεδίο γεμάτο ιδεολογικές φορτίσεις, οι οποίες συχνά όχι μόνο διαστρεβλώνουν τη σχέση γλώσσας και γραφής αλλά και παραβλέπουν τις στοιχειώδεις γνώσεις μας για το γλωσσικό φαινόμενο. Στα αβγά με ‘β’, στα αφτιά με ‘φ’ και στα τρένα με ‘ε’ έχουν συμπυκνωθεί οι βασικοί μύθοι που στοιχειώνουν τη νεοελληνική ορθογραφία, κουβαλώντας μέσα τους όλο το βάρος της παρανόησης της σχέσης ανάμεσα στη γλώσσα και στη γραφή. Σπάνια, νομίζω, γραφές έχουν λάβει τόσο συμβολικό περιεχόμενο όσο αυτές οι τρεις — και αυτό όχι μόνο στην ελληνική γλώσσα. Ο ίδιος ο Μ. Τριανταφυλλίδης αναφέρει ότι η —περιορισμένη στο δημοτικό— γλωσσοεκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1917 κινδύνεψε να ακυρωθεί εξαιτίας τους. Σήμερα σε μεγάλο αριθμό ομιλητών είναι συνδεδεμένες με κάτι παντελώς άσχετο: την υποτιθέμενη φθορά που επέφερε στην ελληνική γλώσσα η δημοτική. Πόσοι όμως γνωρίζουν ότι τις γραφές αβγό και αφτί τις πρότεινε δικαιολογημένα ως ετυμολογικά ορθές ένας από τους βασικότερους υποστηρικτές της καθαρεύουσας, ο Γ. Χατζιδάκις; Αλλά και ότι ο κυριότερος εκπρόσωπος του εκπαιδευτικού δημοτικισμού, ο Μ. Τριανταφυλλίδης, ενώ τις θεωρούσε σωστές, αναγκάστηκε να τις αποσύρει από τη Γραμματική του; Κυρίως όμως πόσοι έχουν μάθει στα 12 μαθητικά τους χρόνια ότι η γραφή δεν μπορεί να φθείρει τη γλώσσα, αφενός γιατί αποτελεί απλώς την οπτική της αναπαράσταση και αφετέρου γιατί οι γλώσσες δεν φθείρονται· αλλάζουν — και αλίμονο στην ιστορία του πολιτισμού εάν δεν άλλαζαν.
Themis†
¥
Νομίζω ότι η απάντηση του ΛΚΝ βρίσκεται στην παρατιθέμενη ετυμολογία:
[αρχ. ᾠόν `αυγό΄ πληθ. τά ᾠά > *ταωγά με ανάπτ. μεσοφ. [γ] για αποφυγή της χασμ. > * [tawγa] (τροπή του [o] σε ημίφ. για αποφυγή της χασμ.) > μσν. ταυγά (τροπή του ημιφ. σε [v] πριν από ηχηρό σύμφ.), ανασυλλ. [t-avγa] και νέος εν. το αυγό· αυγούλ(ι < αυγ(ό) -ούλι) -άκι· αυγούλ(ι) -άρα]
Με άλλα λόγια, η γραφή με ύψιλον εμφανίστηκε στη μεσαιωνική ελληνική και μετέπειτα καθιερώθηκε πλήρως. Λογικό είναι ότι, βάσει της ιστορικής ορθογραφίας (και όχι ενός υπεριστορικού "σωστού"/ "λάθους"), δεν υπήρχε σοβαρός λόγος να αλλάξει.
Ας αναφέρουμε πάντως και ότι τα άλλα δύο λεξικά της Πύλης δεν καταλήγουν στο ίδιο συμπέρασμα, καθώς αναφέρουν μεσαιωνικό τύπο αβγό:
Κριαράς: αβγόν [...] [συνεκφ. τα ωά (>ταουά >ταουγά >ταβγά >τ’ αβγόν). H λ. το 12. αι. (βλ. και LBG, λ. αυγόν), στο Meursius (αυ‑) και σήμ. (‑ό)]
Γεωργακάς: αβγό [...] [late MG fr MG αβγόν fr pl tawγά ← *τa ὠγά ← anc τa ὠά (cf Doric Argive ὢ_εον, Hesych.); cf Bova and Otranto avge, agve etc]
Κριαράς: αβγόν [...] [συνεκφ. τα ωά (>ταουά >ταουγά >ταβγά >τ’ αβγόν). H λ. το 12. αι. (βλ. και LBG, λ. αυγόν), στο Meursius (αυ‑) και σήμ. (‑ό)]
Γεωργακάς: αβγό [...] [late MG fr MG αβγόν fr pl tawγά ← *τa ὠγά ← anc τa ὠά (cf Doric Argive ὢ_εον, Hesych.); cf Bova and Otranto avge, agve etc]
Themis†
¥
Αδυνατώ να ελέγξω την ακρίβεια της ετυμολογίας που δίνει το ΛΚΝ, νομίζω όμως ότι το σκεπτικό του δεν μπορεί να είναι άλλο από αυτό που ανέφερα. Κατά τα άλλα, βρίσκω στο Μεσαιωνικό:
αβγοτάριχον το· αβγοτάραχον. [<μτγν. ουσ. ωοτάριχον (Georgacas 1978: 170-78). Ο τ. και σήμ. (‑ο). H λ. και στο LBG (αυγο‑)]
Ίσως να εμφανίζονται και οι δύο γραφές, αλλά σίγουρα η γραφή με ύψιλον επικράτησε στη συνέχεια.
αβγοτάριχον το· αβγοτάραχον. [<μτγν. ουσ. ωοτάριχον (Georgacas 1978: 170-78). Ο τ. και σήμ. (‑ο). H λ. και στο LBG (αυγο‑)]
Ίσως να εμφανίζονται και οι δύο γραφές, αλλά σίγουρα η γραφή με ύψιλον επικράτησε στη συνέχεια.
Costas
¥
Με κίνδυνο να θεωρηθώ κολλημένο γραμμόφωνο, αδυνατώ να καταλάβω πώς είναι δυνατόν οι συνεχιστές του Τριανταφυλλίδη να "εγκατέλειψαν τον αγώνα μπροστά στις υπέρτερες δυνάμεις", να σήκωσαν τα χέρια ψηλά και να παρέδωσαν την υπεράσπιση της γραφής του Τριανταφυλλίδη στα μπράτσα του Μπαμπινιώτη, χωρίς μάλιστα την παραμικρή μνεία, μέσα στο λήμμα, του λόγου που το έκαναν αυτό (σε αντίστροφες, ας πούμε, περιπτώσεις, όπου αναγνωρίζουν την ύπαρξη ασυνέπειας ως προς τη γραφή που υιοθετούν, γράφουν: ορθογρ. απλοπ.)· δεν έχουν μάλιστα καν εναλλακτική γραφή αβγό που να παραπέμπει στη γραφή αυγό. Ώστε για μένα το λιτό ορθογραφικό τους σημείωμα υποδηλώνει ότι η γραφή με -υ- είναι, απλά, η σωστή κατ' αυτούς γραφή (ίσως για το λόγο που λέει ο Θέμης). Το παραθέτω εδώ για ευκολία:
[αρχ. ᾠόν `αυγό΄ πληθ. τά ᾠά > *ταωγά με ανάπτ. μεσοφ. [γ] για αποφυγή της χασμ. > * [tawγa] (τροπή του [o] σε ημίφ. για αποφυγή της χασμ.) > μσν. ταυγά (τροπή του ημιφ. σε [v] πριν από ηχηρό σύμφ.), ανασυλλ. [t-avγa] και νέος εν. το αυγό· αυγούλ(ι < αυγ(ό) -ούλι) -άκι· αυγούλ(ι) -άρα]
Προσωπικά δεν με πείθει, οπότε θα συνεχίσω να το γράφω με βήτα.
[αρχ. ᾠόν `αυγό΄ πληθ. τά ᾠά > *ταωγά με ανάπτ. μεσοφ. [γ] για αποφυγή της χασμ. > * [tawγa] (τροπή του [o] σε ημίφ. για αποφυγή της χασμ.) > μσν. ταυγά (τροπή του ημιφ. σε [v] πριν από ηχηρό σύμφ.), ανασυλλ. [t-avγa] και νέος εν. το αυγό· αυγούλ(ι < αυγ(ό) -ούλι) -άκι· αυγούλ(ι) -άρα]
Προσωπικά δεν με πείθει, οπότε θα συνεχίσω να το γράφω με βήτα.
Εξήγηση δεν έχω, αλλά θα συμφωνήσω 100% ότι είναι μια περίεργη μορφή εθελοτυφλίας ένα λεξικό που έχει δεχτεί αρκετά πράγματα λόγω χρήσης να μην αναφέρει καν την εναλλακτική ορθογραφία αβγό τη στιγμή που αυτή κυκλοφορούσε ελεύθερα και ακομπλεξάριστα σε λογής λογής κείμενα, βιβλία και λογοτεχνήματα προτού κυκλοφορήσει το λεξικό του Μπαμπινιώτη.
Αναζήτηση: αβγό ή αβγού ή αβγά σε βιβλία με έτος έκδοσης μεταξύ 1970 και 1990
https://www.google.com/search?tbo=p...min:Jan+1_2+1970,cd_max:Dec+31_2+1990&num=100
Θα έλεγα ότι το ΛΚΝ παίρνει σαν δεδομένο την συχνότητα της γραφής με ύψιλον, αλλά αυτό δεν εξηγεί την γγαστρωμένη. Προσωπικά θεωρώ ότι είναι ασυνέπεια στην μεθοδολογία, τίποτα άλλο.
...
Ομελέτα. Αυγό το έμαθα, τώρα όπως βγει, προσπαθώ να κάνω αβγά παρά αυγά.
Έχω κι αποφώλι. *Γγαστρωμένη *'Υαγγελίστρα μου, ο Κολόμβος πώς θα το 'γραφε; :huh:
Έχω κι αποφώλι. *Γγαστρωμένη *'Υαγγελίστρα μου, ο Κολόμβος πώς θα το 'γραφε; :huh:
Κι εγώ σαν τον nickel.