metafrasi banner

Ο πονοκέφαλος του pre- και του pro-

nickel

Administrator
Staff member
Τι πονοκέφαλος κι αυτός:

Το αγγλικό πρόθημα pre- είναι λατινικής προέλευσης, σημαίνει «προ», δηλαδή πριν από αυτό που δηλώνει το δεύτερο συνθετικό (π.χ. premarital = προγαμιαίος) και, όταν μας έρχονται καινούργιοι όροι, το pre- το κάνουμε pro-, π.χ. previtamin -> προβιταμίνη, prealbumin -> προαλβουμίνη, Precambrian -> Προκάμβριο, prephenic acid -> προφαινικό οξύ.
Θα το δούμε σαν πρε- μόνο αν μεταγραμματίζουμε, όπως στο πρελούδιο (από το ιταλικό preludio < υστερολατινικό praeludium, πλασμένο στο πρότυπο του ελληνικού προοιμίου).

Το αγγλικό πρόθημα pro- είναι το ιστορικό της λατινικής ή της ελληνικής που το κληρονόμησε η αγγλική σε λέξεις από τα γαλλικά ή από τα λατινικά και ελληνικά (π.χ. promise, propose, prophet, proscenium < προσκήνιο, proconsul -> ανθύπατος) και παραμένει ενεργό στη δημιουργία νέων λέξεων, συνήθως με τις σημασίες:
(α) προ- (από τα ελληνικά, συνήθως σε επιστημονική ορολογία): proenzyme -> προένζυμο, prolactin -> προλακτίνη.
(β) φιλο-. Αυτή η δεύτερη είναι καινούργια (στη μόδα από το 1896), δεν υπήρχε στα λατινικά. Π.χ. pro-Arab -> φιλοαραβικός, pro-choice -> υπέρ της επιλογής.

Επανάληψη:
Έχουμε pre- που γίνεται προ- και pro- που γίνεται προ- ή φιλο-υπέρ). Μπόνους: Συνδυάζει και τα δύο (με την ίδια σημασία, του προδρόμου) η preproprotein -> προπροπρωτεΐνη.

Έχουμε δύο πονοκεφάλους:

(α) στο αντίστροφο, από τα ελληνικά προς τον ξένο όρο, να προσέξουμε να βρούμε το σωστό πρόθημα, pre- ή pro-. Αν βρούμε 1.200 *preenzyme στο διαδίκτυο, δεν σημαίνει ότι είναι σωστό. (Ευτυχώς ο καλός μας ο Γκούγκλης χτυπάει το καμπανάκι: Did you mean proenzyme?)

(β) στην περίπτωση που έχουμε την ίδια λέξη και με pre- και με pro- μπροστά της. Αν είναι η περίπτωση pre-Soviet Russia -> προσοβιετική Ρωσία και pro-Soviet activities -> φιλοσοβιετική δράση, δεν έχουμε πρόβλημα (αρκεί να μην κάνουμε και το δεύτερο προ-· κάπου το ’χει πάρει κι αυτό το μάτι μας). Σε περίπτωση όμως όπως των prebiotic και probiotic έχουμε πρόβλημα.

Εν αρχή ην (1953) το probiotic (γαλλ. probiotique) = (OED) «promoting the growth of organisms, esp. microorganisms» (Robert: «Qui contient des micro-organismes vivants (bactéries, levures…) qui exercent un effet bénéfique sur l'organisme qui les ingère»). Για το ουσιαστικό probiotics (1959), «live microorganisms thought to be healthy for the host organism» (Wikipedia), παρότι ήταν σαφής η σημασία («για τη ζωή») και η ετυμολογία, επικράτησε η μετάφραση προβιοτικά (αντί του ακριβούς *φιλοβιοτικά). Π.χ.
Ο όρος «προβιοτικά» έχει ελληνικές ρίζες και σημαίνει «για τη ζωή». Το 1991 ορίστηκε ως «ζώντες μικροοργανισμοί που συμβάλλουν στην ισορροπία της εντερικής μικροχλωρίδας και έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν την υγεία του ανθρώπου».
http://www.crohnhellas.gr/content/view/34/32/

Στη συνέχεια (1958) είχαμε το prebiotic με τη σημασία «existing or occurring before the appearance of life; prebiological» (OED). Είναι γνωστή η prebiotic soup, που τη βλέπω να μεταφράζεται «προβιοτική σούπα», αλλά δεν είναι… σούπα με προβιοτικά. Μήπως θα πρέπει να το λέμε αυτό προβιολογική ή καλύτερα προζωική; (Προς το παρόν, κυριαρχεί η αρχέγονη σούπα <- primordial soup.)

Πρόσφατα (1995) ήρθαν στη ζωή μας τα prebiotics. Σύμφωνα με το OED: «A non-digestible food ingredient that selectively promotes the growth of beneficial intestinal microorganisms (probiotics)». Περισσότερα στη Wikipedia.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι *φιλοπροβιοτικά (ή, αν είχαμε κάνει *φιλοβιοτικά τα probiotics, *φιλοφιλοβιοτικά) ή, αν πατήσουμε στο pre-, *προπροβιοτικά (ή *προφιλοβιοτικά). Ή, προφανώς, προβιοτικά — αλλά πόσα πια από δαύτα θα υπήρχαν; Αντί για οποιαδήποτε από τις προηγούμενες επιλογές, το έκαναν πρεβιοτικά και ησυχάσαμε (ησυχάσανε).

Στο διαδίκτυο θα βρείτε αρκετές πληροφορίες για προβιοτικά και πρεβιοτικά, π.χ. στην «Ε».

Και μην μπείτε στο πειρασμό να μεταφράσετε το prebiotics -> προβιοτικά, θα κάνετε λάθος, παρά τις καλές σας προθέσεις (ή τα καλά σας προθήματα).

Η προδοσία που έγινε στο pro- = φιλο- στα προβιοτικά, με αποτέλεσμα το εκτρωματικό πρεβιοτικά, έχει γίνει και στην προγεστίνη (από την οποία πλάστηκε και η προγεστερόνη). Η progestin δεν σημαίνει «πριν από την κυοφορία» (gestation) αλλά που «προάγει την κυοφορία». Έχουμε όμως και στην προγεστίνη μεταγραμματισμό και όχι μεταφραστική απόδοση.

Να υποθέσουμε ότι θα πρέπει να προσθέσουμε το προ- με τη σημασία «φιλικό» στη φαρέτρα μας; Σίγουρα, θα πρέπει να προστεθεί στις σημασίες του προ- στα λεξικά.

Ξέρετε άλλες τέτοιες τρικλοποδιές σ’ αυτή την παρέα; Για παράδειγμα, οι pro-life είναι «υπέρ της ζωής» και «κατά των αμβλώσεων» (έχουμε μονολεκτική απόδοση;) και όχι ζωόφιλοι ή φιλόζωοι.
 

bl00m

New member
Πολύ ωραίο :-)

Το pro μπορεί να σημαίνει και επαγγελματίας/επαγγελματικός όταν είναι με ενωτικό ή μόνο του. Όπως: pro wrestling, pro-domme, κ.α
 

nickel

Administrator
Staff member
Σωστά, ένα πλήρες νήμα πρέπει να περιλαμβάνει και αυτό το pro. Θα το πάω ακόμα παρακάτω. Μια υπόθεση για την προέλευση της σημασίας του pro- = φιλο- μας πηγαίνει στο pros and cons, τα υπέρ και τα κατά (από το λατινικό pro et contra). Δεδομένου ότι στα αργκοτικά pro μπορεί να είναι και η πόρνη (λίγο professional και λίγο prostitute) ενώ con μπορεί να είναι ο con man (con artist, confidence trickster), αναρωτιέμαι πώς το the pros and the cons δεν έχει αποκτήσει μια εντελώς διαφορετική σημασία — εκτός αν ήδη χρησιμοποιείται και έτσι σε κύκλους που δεν καταθέτουν τα λεγόμενά τους στο ίντερνετ.
 

nikosl

Member
Νίκο, μιας και "ομίλησα" (που είπες σε άλλο νήμα), να πω μόνο για την ιστορία, ότι ο μεταγραμματισμός του pre στην λατινική του εκδοχή, prae, έδωσε λέξεις που ξεκινούσαν με πραι-, οι περισσότερες βέβαια έχουν εξαφανιστεί. Στον Μπαμπινιωτη βλέπω μόνο τον πραίτορα και τα παράγωγά του (ανάμεσα στα οποία θα μπορούσε να βάλει κανείς και την Πρετόρια, αλλά ευτυχώς τη γράφουμε με έψιλον. Εκτός και αν κανας αθλητικός συντάκτης ανακαλύψει την παλιά γραφή αυτές τις μέρες), όμως στο Δημητράκο εκτός από ρωμαϊκούς τίτλους πχ πραίφεκτος, πραιπόσιτος, πραίσεντος, βλέπω και το ρήμα πραιδεύω (λεηλατώ) και την πραίδα (λεία), τα οποία συνδέονται με το σημερινό αγγλικό predator. Ο Δημητράκος δεν έχει το πραικόκκιον/πραικόκιον που είναι αρχαίο και μέσω αραβικών έγινε βερίκοκο. Είδα όμως ότι στη λέξη βερίκοκκο έχει αναφορά από τα "Γεωπονικά" όπου αναφέρεται πρεκόκκιο με έψιλον.

Επίσης, το pré- ως γαλλικό παράγωγο του prae, μεταγραμματισμένο σε πρε-, από πρόχειρη ανάγνωση νομίζω το χρησιμοποιούμε στην πρέφα και στο πρεστίζ.
 

Researcher

New member
Επανάληψη:
Έχουμε pre- που γίνεται προ- και pro- που γίνεται προ- ή φιλο-υπέρ). Μπόνους: Συνδυάζει και τα δύο (με την ίδια σημασία, του προδρόμου) η preproprotein -> προπροπρωτεΐνη.

Με όλο το θάρρος και τον δισταγμό, πιστεύω πως στο συγκεκριμένο παράδειγμα που αναφέρετε το pre και το pro δεν έχουν καθόλου την ίδια σημασία, αυτή του προδρόμου δηλαδή. Αλλιώς γιατί να μην το ονόμαζαν proproprotein;

Το pro έχει την έννοια αυτή του προδρόμου όντως, όχι όμως και το pre. Δείτε το preprocollagen. Το κάθε πρόθεμα υποδηλώνει χαρακτηριστική κατάσταση του μορίου, στην διαδικασία πριν την τελική μορφή.
 
Βιάζομαι, αλλά για να μην το ξεχάσω: nickel, αυτή η prebiotic soup, έτσι όπως την όρισες, δεν θα μπορούσε να είναι προέμβια σούπα;
 

nickel

Administrator
Staff member
Με όλο το θάρρος και τον δισταγμό, πιστεύω πως στο συγκεκριμένο παράδειγμα που αναφέρετε το pre και το pro δεν έχουν καθόλου την ίδια σημασία, αυτή του προδρόμου δηλαδή. Αλλιώς γιατί να μην το ονόμαζαν proproprotein;
Πρωτίστως, καλωσήρθες. Κατά τ' άλλα, μου βάζεις δύσκολα, γιατί από αυτά τα χημικά δεν καταλαβαίνω και δεν πρόκειται και να καταλάβω ποτέ, το έχω πάρει απόφαση. Ωστόσο, το όλο νόημα του νήματος —άντε, το μισό— είναι ότι και το pre- και το pro- τα μεταφράζουμε προ-, εκτός αν το pro- σημαίνει φιλο-. Ξέρω ότι η preproprotein μεταφράζεται προπροπρωτεΐνη (πηγή: Λεξικό Βιολογίας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων). Δηλώνουν κάτι «προηγούμενο» και τα δύο προθήματα; Σύμφωνα με το λεξικό που κοίταξα:
proprotein = a protein which is cleaved to form a smaller protein, e.g. proinsulin, the precursor of insulin.
preproprotein = any precursor of a proprotein.

Αν αληθεύουν αυτά, δεν έχω κάνει γκάφα. Αλλά αν κάνω γκάφα στη χημεία, δεν χάνω ούτε λεπτό ύπνου! :)

@Κώστα: Φαντάζομαι ότι ούτε το προέμβιος είναι κακός σχηματισμός, αλλά στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κανένα ζόρι να αλλάξουμε αυτό το προβιοτικός. Είναι το μοναδικό που είναι σωστός σχηματισμός και στο γλωσσικό περιβάλλον του δεν υπάρχει κανένας φόβος να το μπερδέψουμε με τα διατροφικά.
 
Με το proactive, τι κάνουμε; Προδραστικός; (συγγενεύει με το προληπτικός = preventively active ή actively preventive).
 
Μια επίκαιρη πονεμένη ιστορία με το pre- και το pro- είναι ο οικονομικός όρος procyclical (που κάνει ζευγάρι με το countercyclical) και που συχνά-πυκνά μεταφράζεται "προκυκλικός"...
 
Last edited by a moderator:
Το procyclical αξίζει ένα μικρό δικό του αυτοτελές νήμα -Θέμη, you are volunteered να το γράψεις :)
 

nickel

Administrator
Staff member
Το procyclical αξίζει ένα μικρό δικό του αυτοτελές νήμα -Θέμη, you are volunteered να το γράψεις :)

Το τελειώνω και θα το αναρτήσω εντός λεπτών. :)

Et voilà!


(Και όχι, δε με λένε Θέμη, απλώς το είχα ήδη ξεκινήσει...)
 

Zazula

Administrator
Staff member
Το πρόβλημα των prebiotic και probiotic.

Εν αρχή ην (1953) το probiotic (γαλλ. probiotique) = (OED) «promoting the growth of organisms, esp. microorganisms» (Robert: «Qui contient des micro-organismes vivants (bactéries, levures…) qui exercent un effet bénéfique sur l'organisme qui les ingère»). Για το ουσιαστικό probiotics (1959), «live microorganisms thought to be healthy for the host organism» (Wikipedia), παρότι ήταν σαφής η σημασία («για τη ζωή») και η ετυμολογία, επικράτησε η μετάφραση προβιοτικά (αντί του ακριβούς *φιλοβιοτικά). Π.χ.
Ο όρος «προβιοτικά» έχει ελληνικές ρίζες και σημαίνει «για τη ζωή». Το 1991 ορίστηκε ως «ζώντες μικροοργανισμοί που συμβάλλουν στην ισορροπία της εντερικής μικροχλωρίδας και έχουν τη δυνατότητα να βελτιώσουν την υγεία του ανθρώπου».
http://www.crohnhellas.gr/content/view/34/32/
Στη συνέχεια (1958) είχαμε το prebiotic με τη σημασία «existing or occurring before the appearance of life; prebiological» (OED). Είναι γνωστή η prebiotic soup, που τη βλέπω να μεταφράζεται «προβιοτική σούπα», αλλά δεν είναι… σούπα με προβιοτικά. Μήπως θα πρέπει να το λέμε αυτό προβιολογική ή καλύτερα προζωική; (Προς το παρόν, κυριαρχεί η αρχέγονη σούπα <- primordial soup.)

Πρόσφατα (1995) ήρθαν στη ζωή μας τα prebiotics. Σύμφωνα με το OED: «A non-digestible food ingredient that selectively promotes the growth of beneficial intestinal microorganisms (probiotics)». Περισσότερα στη Wikipedia.
Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι *φιλοπροβιοτικά (ή, αν είχαμε κάνει *φιλοβιοτικά τα probiotics, *φιλοφιλοβιοτικά) ή, αν πατήσουμε στο pre-, *προπροβιοτικά (ή *προφιλοβιοτικά). Ή, προφανώς, προβιοτικά — αλλά πόσα πια από δαύτα θα υπήρχαν; Αντί για οποιαδήποτε από τις προηγούμενες επιλογές, το έκαναν πρεβιοτικά και ησυχάσαμε (ησυχάσανε).

Στο διαδίκτυο θα βρείτε αρκετές πληροφορίες για προβιοτικά και πρεβιοτικά, π.χ. στην «Ε».

Και μην μπείτε στο πειρασμό να μεταφράσετε το prebiotics -> προβιοτικά, θα κάνετε λάθος, παρά τις καλές σας προθέσεις (ή τα καλά σας προθήματα).

Η προδοσία που έγινε στο pro- = φιλο- στα προβιοτικά, με αποτέλεσμα το εκτρωματικό πρεβιοτικά, έχει γίνει και στην προγεστίνη (από την οποία πλάστηκε και η προγεστερόνη).
Κατ' αρχάς αντιγράφω από την τοποθέτηση στο 7ο Συνέδριο «Ελληνική Γλώσσα και Ορολογία» του Δρα Κώστα Ευσταθίου, Καθηγητή Αναλυτικής Χημείας ΕΚΠΑ, με τίτλο «Δυσκολίες στις ελληνικές αποδόσεις ονομασιών χημικών ουσιών», η οποία έγινε στα πλαίσια της ανοιχτής συζήτησης σχετικά με την «Αντιμετώπιση της ορολογίας στην ανώτατη εκπαίδευση: Διδάσκοντες - Διδακτικό υλικό - Διδασκόμενοι»:

Άλλο παράδειγμα αποτελεί το πρόβλημα της απόδοσης στην Ελληνική ουσιών με ονομασίες όπου γίνεται χρήση των λατινικών προθημάτων pre- και pro-. Τα pre-biotics (θρεπτικά υλικά που βοηθούν στην ανάπτυξη χρήσιμων για την πέψη μικροοργανισμών) θα έπρεπε να αποδοθούν ως «προ-βιοτικά» (πριν από τη ζωή). Και τα pro-biotics (ζώντες μικροοργανισμοί, όπως αυτοί που υπάρχουν στο γιαούρτι, που βοηθούν στην απορρόφηση θρεπτικών συστατικών) θα έπρεπε να αποδοθούν ως «υπερ-βιοτικά», δηλαδή άμεση μετάφραση θα οδηγούσε στα:
pre-biotics: προ-βιοτικά
pro-biotics: υπερ-βιοτικά (τελικά χρησιμοποιείται: ο όρος «ευ-βιοτικά»)
Εδώ βλέπουμε ότι υπάρχει ένα είδος διασταύρωσης στις αποδόσεις, που εύκολα μπορεί να οδηγήσει σε παρανοήσεις.

Ο Δρ. Ευσταθίου είναι ένας από τους υπευθύνος και για το αγγλοελληνικό-ελληνοαγγλικό λεξικό Χημείας του ΕΚΠΑ (http://www.chem.uoa.gr/vocabulary/login.asp), όπου και διαβάζουμε στα σχετικά λήμματα:

prebiotics: πρεβιοτικά (συμπληρώματα τροφίμων) (από το pre: προ + βίος, πριν από τη ζωή). Πρόσφατα έχει προταθεί και χρησιμοποιείται η απόδοση "προβιοτικά", ωστόσο, απαιτείται προσοχή με αυτήν την κατά τα άλλα ορθή απόδοση, διότι μπορεί να συγχυθεί εύκολα με τα probiotics. Αντίστοιχα, τα probiotics αποδίδονται ως "ευβιοτικά". Τροφές και θρεπτικά υλικά (φρουκτο- και γαλακτο-ολιγοσακχαρίτες, ινουλίνη, πολυόλες, ίνες) που βοηθούν στην ανάπτυξη βακτηρίων στο έντερο, χρήσιμων για τη λειτουργία της πέψης, σύγκρ. probiotics.

probiotics: προβιοτικά (συμπληρώματα τροφίμων) (από το pro: υπέρ + βίος, υπέρ της ζωής). Πρόσφατα έχει προταθεί και χρησιμοποιείται η απόδοση "ευβιοτικά", ενώ τα prebiotics αποδίδονται ως "προβιοτικά". Ζώντες μικροοργανισμοί που όταν χορηγηθούν στις σωστές ποσότητες επιφέρουν ευεργετικά αποτελέσματα στην υγεία του λήπτη (ορισμός κατά FAO/WHO, 2001). Οικογένειες βακτηρίων (κυρίως λακτοβάκιλλοι) που επιβιώνουν στο όξινο περιβάλλον του στομάχου και εισέρχονται στο έντερο, όπου πολλαπλασιάζονται και βελτιώνουν την απορρόφηση θρεπτικών συστατικών, καταπολεμούν παθογόνους οργανισμούς και ενισχύουν τους ανοσολογικούς μηχανισμούς του οργανισμού. Τυπικό τρόφιμο προβιοτικού χαρακτήρα είναι το γιαούρτι, σύγκρ. prebiotics (βλ. εκεί σχετική παρατήρηση για την απόδοση).

Έχω την αίσθηση ότι τα πράγματα μπερδεύονται περισσότερο. Άλλωστε θα πρέπει να στοιχειοθετήσουμε ατράνταχτα οποιαδήποτε οδηγία δώσουμε σε μεταφραστές να μην ακολουθήσουν κάτι που λέει το ΕΚΠΑ. Τις αντίστοιχες προθέσεις του ΑΠΘ δύσκολο να τις αποκωδικοποιήσουμε, καθότι το Lexicon λημματογραφεί μόνο το probiotic substance (ecol.), το οποίο αποδίδει «προβιοτικό υλικό», οπότε μάλλον θα χρειαστεί να ψάξω σε εργασίες και δημοσιεύσεις τους.
 

drsiebenmal

HandyMod
Staff member
Ο Δρ. Ευσταθίου είναι ένας από τους υπευθύνος και για το αγγλοελληνικό-ελληνοαγγλικό λεξικό Χημείας του ΕΚΠΑ (http://www.chem.uoa.gr/vocabulary/login.asp), όπου και διαβάζουμε [...]
Εσάς, σας λειτουργεί αυτός ο σύνδεσμος; Επειδή εμένα μου δίνει τη διεσική συναυλία: ################... :(
 

nickel

Administrator
Staff member
Στο Λεξικό της χημείας να μπαίνετε με Internet Explorer, όχι με Firefox.

Για το υπερ– τις είπα τις αντιρρήσεις μου. (Πού τις είπα, όμως;)

Με την ευβιοτική και τα ευβιοτικά έχουμε ένα μικρό πρόβλημα:

Eubiotics (Greek eu = good/healthy, bios = life) is often defined as the science of hygienic/healthy living.
The term is used more and more in the feed industry where it refers to a healthy balance of the micro-flora in the gastrointestinal tract.
Bacteritic preparations intended for correction of biocenosis of the mucous membranes may be referred to as eubiotics.
Feed additives such as probiotics, prebiotics, essential oils and organic acids are often referred to as eubiotics.
 
Probiotics δε θέλατε; Πάρτε να 'χετε! (και να τρομάξετε) :(

N. O. - Vous allez plus loin en vous demandant si les bactéries utilisées pour la transformation des produits laitiers ne seraient pas en partie responsables de l'obésité qui frappe les pays occidentaux.
D. Raoult. - Comment ne pas se poser la question ! Ni la génétique, ni la plus faible activité physique, ni la seule malbouffe ne suffisent pour expliquer cette pandémie. Sans parler de la croissance spectaculaire de la taille des nouvelles générations.
 
Top