...
I would never have gone to Greece had it not been for a girl named Betty Ryan who lived in the same house with me in Paris. One evening, over a glass of white wine, she began to talk of her experiences in roaming about the world. I always listened to her with great attention, not only because her experiences were strange but because when she talked about her wanderings she seemed to paint them: everything she described remained in my head like finished canvases by a master. It was a peculiar conversation that evening: we began by talking about China and the Chinese language which she had begun to study. Soon we were in North Africa, in the desert, among peoples I had never heard of before. And then suddenly she was all alone, walking beside a river, and the light was intense and I was following her as best I could in the blinding sun but she got lost and I found myself wandering about in a strange land listening to a language I had never heard before. She is not exactly a storyteller, this girl, but she is an artist of some sort because nobody has ever given me the ambiance of a place so thoroughly as she did Greece. Long afterwards I discovered that it was near Olympia that she had gone astray and I with her, but at the time it was just Greece to me, a world of light such as I had never dreamed of and never hoped to see.
Η πρώτη παράγραφος από τον «Κολοσσό του Μαρουσιού» του Χένρι Μίλερ.
Ποια είναι αυτή η Μπέτι Ράιαν που ενέπνευσε τον Μίλερ να έρθει στην Ελλάδα, και τελικά να γράψει αυτό που τόσο ο ίδιος όσο και η πλειονότητα των κριτικών θεωρούσαν το καλύτερο έργο του; Πού βρίσκεται; Τι κάνει; Τι χρόνος ταιριάζει σ' αυτά τα ρήματα; Είναι ή ήταν; Βρίσκεται ή βρισκόταν; Κάνει ή έκανε; Ένα σύντομο βιογραφικό προς το παρόν και περισσότερα αργότερα:
Η Μπέτι Ράιαν γεννιέται το 1914 στη Νέα Υόρκη από παλιά και εύπορη οικογένεια και ζει από πολύ μικρή σε κοσμοπολίτικο περιβάλλον, ταξιδεύοντας στο εξωτερικό. Στα δεκαέξι της παρακολουθεί μαθήματα ζωγραφικής στην πρωτοποριακή Σχολή Καλών Τεχνών του Χανς Χόφμαν (Hans Hofmann) στη Νέα Υόρκη και στα δεκαοχτώ εγγράφεται στην Ακαδημία Ozenfant στο Παρίσι.
Στο Παρίσι θα συναντήσει προσωπικότητες όπως οι Χένρι Μίλερ (Henry Miller), Λόρενς Ντάρελ (Lawrence Durrell), Τζέιμς Τζόις (James Joyce), Πάουλ Κλέε (Paul Klee), Χανς Ράιχελ (Hans Reichel), Βασίλι Καντίνσκι (Wassily Kandinsky), Σαλβαδόρ Νταλί (Salvador Dali), Μαρκ Σαγκάλ (Marc Chagall), Ζαν Λουρσά (Jean Lurçat), Σαΐμ Σουτίν (Chaim Soutine), Μάικλ Φρένκελ (Michael Fraenkel), Αλμπέρτο Τζιακομέτι (Alberto Giacometti) και Μαρσέλ Ντισάν (Marcel Duchamp) που θα επηρεάσουν τη ζωή της.
ΕΛΛΑΔΑ - ΑΝΔΡΟΣ
Η Μπέτι Ράιαν επισκέπτεται την Ελλάδα το 1933, όπου μαγεύεται από το ελληνικό φως. Παραμένει έξι μήνες παραπάνω από ό,τι είχε προγραμματίσει και φεύγει με σκοπό να ξαναγυρίσει.
Κάποια στιγμή τη δεκαετία του ’60 αποφασίζει να επιστρέψει στην Ελλάδα και να αφοσιωθεί στη ζωγραφική. Πρώτα πηγαίνει στην Αθήνα και μετά στα Χανιά. Αποφασίζει να ακούσει τη συμβουλή κάποιων φίλων (στδ. του Φίλιπ Τάρλοου και της τότε συζύγου του, Μαρίνας Καραγάτση) και κάνει ένα ταξίδι στην Άνδρο. Αργότερα θα ομολογήσει: «Ήταν ζήτημα χρόνου να βρω το μέρος που ταιριάζει στην εικόνα που είχα για το πού πρέπει να ζήσω. Το βρήκα. Ήταν έρωτας με την πρώτη ματιά. [...] Αυτά τα τελευταία χρόνια ήταν τα καλύτερα». Παραμένει στην Άνδρο τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια της ζωής της και αφιερώνεται αποκλειστικά στη ζωγραφική. Ζει όλα αυτά τα χρόνια σ’ ένα σπίτι στα Απατούρια, που της έχει παραχωρήσει ο Δημήτρης Πολέμης, ο οποίος δεν θα πάψει να τη φροντίζει όσο μένει στην Άνδρο.
Για να ανταποδώσει τη φιλοξενία που της προσφέρει η οικογένεια Πολέμη, δωρίζει —καθώς πλησιάζει το τέλος της— πολλά από τα έργα της, την αλληλογραφία της και άλλα πολύτιμα προσωπικά της αντικείμενα στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη, όπου τώρα φυλάσσονται σ’ ένα δωμάτιο αφιερωμένο σε αυτήν. «Τώρα στην Άνδρο, στη θαυμάσια Βιβλιοθήκη, υπάρχει το Δωμάτιο Betty Ryan. Έχει τα βιβλία μου, τους πίνακές μου, ακόμη κι ένα-δυο κομμάτια από τα έπιπλά μου. Έτσι, είναι ο τόπος που αναπαύομαι, που αισθάνομαι σπίτι μου».
Η Μπέτι Ράιαν επιστρέφει στην Αμερική το 2002, όπου πεθαίνει τον Ιανουάριο του 2003.
ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ
Τα περισσότερα από τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση ανήκουν στην περίοδο που έζησε στην Άνδρο. Πρόκειται για ελαιογραφίες, ακουαρέλες και σχέδια. Τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι το χρώμα, οι καθαρές φόρμες, η μουσικότητα, η λυρικότητα, μια ονειρική πραγματικότητα και η σιωπή.
Οι ελαιογραφίες είναι εμπνευσμένες από την κοιλάδα στα Απατούρια και τα σπίτια στον Άγιο Πέτρο. Απεικονίζουν το πραγματικό τοπίο με μια αίσθηση τάξης και αξιοπρέπειας, και τα ζώα που τόσο αγαπά, σκύλοι, γάτες, γάιδαροι, έχουν τη δική τους οντότητα που συχνά αντικαθιστά την ανάγκη της ανθρώπινης παρουσίας. Το φως της δεν είναι το εκτυφλωτικό φως που διαλύει τα πάντα στο πέρασμά του, αλλά το φως που «βγαίνει μέσα από τη γη» και χαρίζει ηρεμία με τις γήινες αποχρώσεις του.
Το κείμενο προέρχεται από την ιστοσελίδα: Η ζωγράφος Betty Ryan και η Άνδρος (μονοτονισμένο και με τα αρχικώς λατινογραμμένα ονόματα μεταγραμμένα από τον υποφαινόμενο).
Επίσης, από την Εφημερίδα των Συντακτών, 28-3-2014:
Η Αμερικανίδα που λάτρεψε την Άνδρο
Ο Χένρι Μίλερ της αφιέρωσε τον «Κολοσσό του Μαρουσιού». Το καλλιτεχνικό Παρίσι του '30 ήταν το σπίτι της. Κι αυτή ερωτεύτηκε την Ελλάδα, που την πρωτοεπισκέφτηκε το 1933, επηρεάστηκε από το φως της και δώρισε έργα της στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη.
Της Βασιλικής Τζεβελέκου
Η Μπέτι Ράιαν γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη πριν από 100 χρόνια (19/8/1914). Κόρη εύπορης οικογένειας, λάτρεψε τα ταξίδια, την τέχνη και την Ελλάδα από την πρώτη επίσκεψή της, το 1933. Ερωτεύτηκε το ελληνικό φως και την Άνδρο, όπου έζησε τα τελευταία 25 χρόνια της ζωής της. Γαλουχήθηκε καλλιτεχνικά στο Παρίσι του ’30 και ήρθε σε επαφή με όλα τα μυθικά πρόσωπα της τέχνης: Κλέε, Καντίνσκι, Νταλί, Σαγκάλ, Τζακομέτι, Ντισάν… Όλοι προσωπικοί της φίλοι, όπως και ο συμπατριώτης της Χένρι Μίλερ, που της αφιέρωσε τον «Κολοσσό του Μαρουσιού». Σε γράμμα του τη δεκαετία του ’70 της έγραφε «… συνέχισε (δεν χρειάζεται να σ' το πω) τη ζωγραφική και τη δική σου εξωτική ζωή. Είσαι ανάμεσα στους ευλογημένους».
Η παθιασμένη Μπέτι Ράιαν (1914-2003) αναζήτησε την περιπέτεια των χρωμάτων στο ταξίδι της τέχνης, ως εσωτερική ανάγκη και προσωπική απόλαυση. Οι φίλοι της την περιγράφουν αξιαγάπητη, ανεξάρτητη, με ευρεία μόρφωση -μιλούσε γαλλικά, ρωσικά και κινεζικά- αλλά και μοναχική γυναίκα που ζωγράφιζε διαρκώς. «Μια μέρα δεν είναι μέρα για μένα αν δεν περάσω κάποιες ώρες στο ατελιέ. Όπου μπορώ, αρνούμαι τις προσκλήσεις και κλείνομαι στο ατελιέ μου».
Λίγοι ωστόσο γνωρίζουν την ίδια και το έργο της. Ακόμα και οι ειδικοί της τέχνης. Γι' αυτό κι έρχεται σαν ευλογία η έκθεση «Το Χρώμα της Σιωπής. Η ζωγράφος Betty Ryan και η Άνδρος». Διοργανώνεται φυσικά στην Ανδρο υπό την αιγίδα του δήμου και με πρωτοβουλία ανθρώπων που τη γνώρισαν. Θα φιλοξενηθεί στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή (6 Απριλίου-26 Μαΐου) και στη συνέχεια στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη στη Χώρα (4 Ιουλίου-13 Αυγούστου). Εκεί όπου η ίδια δώρισε το 1998, όταν έφυγε μόνιμα πλέον για την Αμερική, περίπου 40 έργα της, προσωπικά της αντικείμενα, έργα του Hans Reichel, την αλληλογραφία της με τον Χένρι Μίλερ, τον Λόρενς Ντάρελ, κ.ά.
«Ανταποκρίθηκα αμέσως στην πρόταση, καθώς αυτή η γυναίκα είναι σημαντικό πνευματικό απόκτημα για το νησί και πρέπει να ενισχυθεί με κάθε τρόπο. Αισθάνθηκε αυτό που η Ελλάδα προσέφερε σε όλους τους καλλιτέχνες, το φως» είπε ο Κυριάκος Κουτσομάλλης, διευθυντής του Μουσείου Γουλανδρή.
Στην έκθεση θα φιλοξενηθούν 80 έργα, προσωπικά αντικείμενα, σπάνιες φωτογραφίες, αλλά και απόσπασμα από ένα χαμένο ντοκιμαντέρ [στδ.: βλ. παρακάτω]. «Έχουμε την τύχη να διαθέτουμε αυτό το σπάνιο απόσπασμα που γυρίστηκε πριν αναχωρήσει για την Αμερική και τη μουσική έχει γράψει η Ελένη Καραΐνδρου. Έγινε από μια γερμανική εταιρεία παραγωγής που πτώχευσε» είπε ο Δημοσθένης Κονάρης, πρώην πρόεδρος των Ανδρίων Επιστημόνων και μέλος του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Betty Ryan».
Κυκλοφόρησε λεύκωμα-κατάλογος από τις εκδόσεις «Gutenberg» σε επιμέλεια του Γιάννη Μάμαη με χορηγία του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή. Περιλαμβάνει αναπαραγωγές των έργων και κείμενα των Ελεάνας Μαργαρίτη, Μαρίνας Καραγάτση (προσωπική φίλη της και η γυναίκα που της γνώρισε την Άνδρο), Σουζάνα Πράισμεν κ.ά.
Ο Χανς Χόφμαν ήταν ο πρώτος δάσκαλός της στη ζωγραφική. Ο πίνακας του El Greco «Άποψη του Τολέδου» (1599) που βλέπει το 1928 στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης την επηρεάζει. «Για πρώτη φορά ένιωσα βαθιά μέσα μου ότι στην τέχνη εμπεριέχεται το στοιχείο του θαύματος». Στο Παρίσι του ’30 γράφεται στην Academie Ozenfant των Amedee Ozenfant και Le Corbusier. Το 1933 ταξιδεύει στην Ελλάδα κι αντί για τρεις εβδομάδες μένει 6 μήνες. «Ποτέ δεν συνήλθα από τη λάμψη που με χτύπησε σε εκείνο το πρώτο μου ταξίδι στην Ελλάδα», θα πει. Επιστρέφει στο Παρίσι και μετακομίζει στη Villa Seurat, όπου μεταξύ άλλων γνωρίζει τον Γερμανό Hans Reichel, τον οποίο θεωρεί καταλύτη για το έργο της. Με το ξέσπασμα του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου φεύγει για την Αμερική κι επιστρέφει στην Ευρώπη το ’60. Το ’70 θα γνωρίσει τον Δημήτρη Πολέμη και θα ζήσει για σχεδόν 30 χρόνια σ' ένα από τα σπίτια του στα Απατούρια, που θα γίνει και δικό της.
[...]
Το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε από δύο Γερμανίδες φίλες της Μπέτι Ράιαν, την Άρλιντ Σμιντ (Arlind Schmidt) και τη Χάιντρουν Μπραντ (Heidrun Brandt, πρώην σύζυγο του σκηνοθέτη Νίκου Περάκη) έχει τίτλο Catching Lines: An Unfinished Conversation with Betty Ryan και θα προβάλλεται στη διάρκεια της έκθεσης (και από μια απίθανη σύμπτωση, είχα την τύχη να βοηθήσω αφιλοκερδώς στον υποτιτλισμό του πέρυσι). Περιλαμβάνει αποσπάσματα από συνεντεύξεις της Ράιαν λίγο πριν φύγει από την Άνδρο το 1998 και στιγμιότυπα από το τελευταίο ταξίδι που έκανε στο Παρίσι —στις αγριοφράουλες της νιότης της— καθ’ οδόν προς την τελευταία κατοικία της στις ΗΠΑ. Καταλήγει με την Μπέτι Ράιαν, διαισθανόμενη ότι πλησίαζε το τέλος, να διαβάζει από ένα άρθρο που είχε γράψει το 1993 στη μνήμη του Άλφρεντ Περλέ* (Alfred Perlès), στο λογοτεχνικό περιοδικό Deus Loci το οποίο εξέδιδε η International Lawrence Durrell Society, το ερώτημα που του είχε απευθύνει τότε:
"Dear Fred, are you in Devachan with Henry or playing chess with your Paris friend Reichel in Paradise?
Let me have a message, so that I shall know how to pack."
(Devachan = pre-stage to Nirvana)
* Τσεχοεβραϊκής καταγωγής, γεννημένος στην Αυστρία, έζησε στο Παρίσι, στο Κλισί, στη Βρετανία και στις ΗΠΑ· άραγε πώς να προφέρεται -άρα και να μεταγράφεται κατάλληλα- το όνομά του;
I would never have gone to Greece had it not been for a girl named Betty Ryan who lived in the same house with me in Paris. One evening, over a glass of white wine, she began to talk of her experiences in roaming about the world. I always listened to her with great attention, not only because her experiences were strange but because when she talked about her wanderings she seemed to paint them: everything she described remained in my head like finished canvases by a master. It was a peculiar conversation that evening: we began by talking about China and the Chinese language which she had begun to study. Soon we were in North Africa, in the desert, among peoples I had never heard of before. And then suddenly she was all alone, walking beside a river, and the light was intense and I was following her as best I could in the blinding sun but she got lost and I found myself wandering about in a strange land listening to a language I had never heard before. She is not exactly a storyteller, this girl, but she is an artist of some sort because nobody has ever given me the ambiance of a place so thoroughly as she did Greece. Long afterwards I discovered that it was near Olympia that she had gone astray and I with her, but at the time it was just Greece to me, a world of light such as I had never dreamed of and never hoped to see.
Η πρώτη παράγραφος από τον «Κολοσσό του Μαρουσιού» του Χένρι Μίλερ.
Ποια είναι αυτή η Μπέτι Ράιαν που ενέπνευσε τον Μίλερ να έρθει στην Ελλάδα, και τελικά να γράψει αυτό που τόσο ο ίδιος όσο και η πλειονότητα των κριτικών θεωρούσαν το καλύτερο έργο του; Πού βρίσκεται; Τι κάνει; Τι χρόνος ταιριάζει σ' αυτά τα ρήματα; Είναι ή ήταν; Βρίσκεται ή βρισκόταν; Κάνει ή έκανε; Ένα σύντομο βιογραφικό προς το παρόν και περισσότερα αργότερα:
Η Μπέτι Ράιαν γεννιέται το 1914 στη Νέα Υόρκη από παλιά και εύπορη οικογένεια και ζει από πολύ μικρή σε κοσμοπολίτικο περιβάλλον, ταξιδεύοντας στο εξωτερικό. Στα δεκαέξι της παρακολουθεί μαθήματα ζωγραφικής στην πρωτοποριακή Σχολή Καλών Τεχνών του Χανς Χόφμαν (Hans Hofmann) στη Νέα Υόρκη και στα δεκαοχτώ εγγράφεται στην Ακαδημία Ozenfant στο Παρίσι.
Στο Παρίσι θα συναντήσει προσωπικότητες όπως οι Χένρι Μίλερ (Henry Miller), Λόρενς Ντάρελ (Lawrence Durrell), Τζέιμς Τζόις (James Joyce), Πάουλ Κλέε (Paul Klee), Χανς Ράιχελ (Hans Reichel), Βασίλι Καντίνσκι (Wassily Kandinsky), Σαλβαδόρ Νταλί (Salvador Dali), Μαρκ Σαγκάλ (Marc Chagall), Ζαν Λουρσά (Jean Lurçat), Σαΐμ Σουτίν (Chaim Soutine), Μάικλ Φρένκελ (Michael Fraenkel), Αλμπέρτο Τζιακομέτι (Alberto Giacometti) και Μαρσέλ Ντισάν (Marcel Duchamp) που θα επηρεάσουν τη ζωή της.
ΕΛΛΑΔΑ - ΑΝΔΡΟΣ
Η Μπέτι Ράιαν επισκέπτεται την Ελλάδα το 1933, όπου μαγεύεται από το ελληνικό φως. Παραμένει έξι μήνες παραπάνω από ό,τι είχε προγραμματίσει και φεύγει με σκοπό να ξαναγυρίσει.
Κάποια στιγμή τη δεκαετία του ’60 αποφασίζει να επιστρέψει στην Ελλάδα και να αφοσιωθεί στη ζωγραφική. Πρώτα πηγαίνει στην Αθήνα και μετά στα Χανιά. Αποφασίζει να ακούσει τη συμβουλή κάποιων φίλων (στδ. του Φίλιπ Τάρλοου και της τότε συζύγου του, Μαρίνας Καραγάτση) και κάνει ένα ταξίδι στην Άνδρο. Αργότερα θα ομολογήσει: «Ήταν ζήτημα χρόνου να βρω το μέρος που ταιριάζει στην εικόνα που είχα για το πού πρέπει να ζήσω. Το βρήκα. Ήταν έρωτας με την πρώτη ματιά. [...] Αυτά τα τελευταία χρόνια ήταν τα καλύτερα». Παραμένει στην Άνδρο τα τελευταία είκοσι πέντε χρόνια της ζωής της και αφιερώνεται αποκλειστικά στη ζωγραφική. Ζει όλα αυτά τα χρόνια σ’ ένα σπίτι στα Απατούρια, που της έχει παραχωρήσει ο Δημήτρης Πολέμης, ο οποίος δεν θα πάψει να τη φροντίζει όσο μένει στην Άνδρο.
Για να ανταποδώσει τη φιλοξενία που της προσφέρει η οικογένεια Πολέμη, δωρίζει —καθώς πλησιάζει το τέλος της— πολλά από τα έργα της, την αλληλογραφία της και άλλα πολύτιμα προσωπικά της αντικείμενα στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη, όπου τώρα φυλάσσονται σ’ ένα δωμάτιο αφιερωμένο σε αυτήν. «Τώρα στην Άνδρο, στη θαυμάσια Βιβλιοθήκη, υπάρχει το Δωμάτιο Betty Ryan. Έχει τα βιβλία μου, τους πίνακές μου, ακόμη κι ένα-δυο κομμάτια από τα έπιπλά μου. Έτσι, είναι ο τόπος που αναπαύομαι, που αισθάνομαι σπίτι μου».
Η Μπέτι Ράιαν επιστρέφει στην Αμερική το 2002, όπου πεθαίνει τον Ιανουάριο του 2003.
ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΗΣ
Τα περισσότερα από τα έργα που παρουσιάζονται στην έκθεση ανήκουν στην περίοδο που έζησε στην Άνδρο. Πρόκειται για ελαιογραφίες, ακουαρέλες και σχέδια. Τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι το χρώμα, οι καθαρές φόρμες, η μουσικότητα, η λυρικότητα, μια ονειρική πραγματικότητα και η σιωπή.
Οι ελαιογραφίες είναι εμπνευσμένες από την κοιλάδα στα Απατούρια και τα σπίτια στον Άγιο Πέτρο. Απεικονίζουν το πραγματικό τοπίο με μια αίσθηση τάξης και αξιοπρέπειας, και τα ζώα που τόσο αγαπά, σκύλοι, γάτες, γάιδαροι, έχουν τη δική τους οντότητα που συχνά αντικαθιστά την ανάγκη της ανθρώπινης παρουσίας. Το φως της δεν είναι το εκτυφλωτικό φως που διαλύει τα πάντα στο πέρασμά του, αλλά το φως που «βγαίνει μέσα από τη γη» και χαρίζει ηρεμία με τις γήινες αποχρώσεις του.
Το κείμενο προέρχεται από την ιστοσελίδα: Η ζωγράφος Betty Ryan και η Άνδρος (μονοτονισμένο και με τα αρχικώς λατινογραμμένα ονόματα μεταγραμμένα από τον υποφαινόμενο).
Επίσης, από την Εφημερίδα των Συντακτών, 28-3-2014:
Η Αμερικανίδα που λάτρεψε την Άνδρο
Ο Χένρι Μίλερ της αφιέρωσε τον «Κολοσσό του Μαρουσιού». Το καλλιτεχνικό Παρίσι του '30 ήταν το σπίτι της. Κι αυτή ερωτεύτηκε την Ελλάδα, που την πρωτοεπισκέφτηκε το 1933, επηρεάστηκε από το φως της και δώρισε έργα της στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη.
Της Βασιλικής Τζεβελέκου
Η Μπέτι Ράιαν γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη πριν από 100 χρόνια (19/8/1914). Κόρη εύπορης οικογένειας, λάτρεψε τα ταξίδια, την τέχνη και την Ελλάδα από την πρώτη επίσκεψή της, το 1933. Ερωτεύτηκε το ελληνικό φως και την Άνδρο, όπου έζησε τα τελευταία 25 χρόνια της ζωής της. Γαλουχήθηκε καλλιτεχνικά στο Παρίσι του ’30 και ήρθε σε επαφή με όλα τα μυθικά πρόσωπα της τέχνης: Κλέε, Καντίνσκι, Νταλί, Σαγκάλ, Τζακομέτι, Ντισάν… Όλοι προσωπικοί της φίλοι, όπως και ο συμπατριώτης της Χένρι Μίλερ, που της αφιέρωσε τον «Κολοσσό του Μαρουσιού». Σε γράμμα του τη δεκαετία του ’70 της έγραφε «… συνέχισε (δεν χρειάζεται να σ' το πω) τη ζωγραφική και τη δική σου εξωτική ζωή. Είσαι ανάμεσα στους ευλογημένους».
Η παθιασμένη Μπέτι Ράιαν (1914-2003) αναζήτησε την περιπέτεια των χρωμάτων στο ταξίδι της τέχνης, ως εσωτερική ανάγκη και προσωπική απόλαυση. Οι φίλοι της την περιγράφουν αξιαγάπητη, ανεξάρτητη, με ευρεία μόρφωση -μιλούσε γαλλικά, ρωσικά και κινεζικά- αλλά και μοναχική γυναίκα που ζωγράφιζε διαρκώς. «Μια μέρα δεν είναι μέρα για μένα αν δεν περάσω κάποιες ώρες στο ατελιέ. Όπου μπορώ, αρνούμαι τις προσκλήσεις και κλείνομαι στο ατελιέ μου».
Λίγοι ωστόσο γνωρίζουν την ίδια και το έργο της. Ακόμα και οι ειδικοί της τέχνης. Γι' αυτό κι έρχεται σαν ευλογία η έκθεση «Το Χρώμα της Σιωπής. Η ζωγράφος Betty Ryan και η Άνδρος». Διοργανώνεται φυσικά στην Ανδρο υπό την αιγίδα του δήμου και με πρωτοβουλία ανθρώπων που τη γνώρισαν. Θα φιλοξενηθεί στο Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή (6 Απριλίου-26 Μαΐου) και στη συνέχεια στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη στη Χώρα (4 Ιουλίου-13 Αυγούστου). Εκεί όπου η ίδια δώρισε το 1998, όταν έφυγε μόνιμα πλέον για την Αμερική, περίπου 40 έργα της, προσωπικά της αντικείμενα, έργα του Hans Reichel, την αλληλογραφία της με τον Χένρι Μίλερ, τον Λόρενς Ντάρελ, κ.ά.
«Ανταποκρίθηκα αμέσως στην πρόταση, καθώς αυτή η γυναίκα είναι σημαντικό πνευματικό απόκτημα για το νησί και πρέπει να ενισχυθεί με κάθε τρόπο. Αισθάνθηκε αυτό που η Ελλάδα προσέφερε σε όλους τους καλλιτέχνες, το φως» είπε ο Κυριάκος Κουτσομάλλης, διευθυντής του Μουσείου Γουλανδρή.
Στην έκθεση θα φιλοξενηθούν 80 έργα, προσωπικά αντικείμενα, σπάνιες φωτογραφίες, αλλά και απόσπασμα από ένα χαμένο ντοκιμαντέρ [στδ.: βλ. παρακάτω]. «Έχουμε την τύχη να διαθέτουμε αυτό το σπάνιο απόσπασμα που γυρίστηκε πριν αναχωρήσει για την Αμερική και τη μουσική έχει γράψει η Ελένη Καραΐνδρου. Έγινε από μια γερμανική εταιρεία παραγωγής που πτώχευσε» είπε ο Δημοσθένης Κονάρης, πρώην πρόεδρος των Ανδρίων Επιστημόνων και μέλος του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Betty Ryan».
Κυκλοφόρησε λεύκωμα-κατάλογος από τις εκδόσεις «Gutenberg» σε επιμέλεια του Γιάννη Μάμαη με χορηγία του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή. Περιλαμβάνει αναπαραγωγές των έργων και κείμενα των Ελεάνας Μαργαρίτη, Μαρίνας Καραγάτση (προσωπική φίλη της και η γυναίκα που της γνώρισε την Άνδρο), Σουζάνα Πράισμεν κ.ά.
Ο Χανς Χόφμαν ήταν ο πρώτος δάσκαλός της στη ζωγραφική. Ο πίνακας του El Greco «Άποψη του Τολέδου» (1599) που βλέπει το 1928 στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης την επηρεάζει. «Για πρώτη φορά ένιωσα βαθιά μέσα μου ότι στην τέχνη εμπεριέχεται το στοιχείο του θαύματος». Στο Παρίσι του ’30 γράφεται στην Academie Ozenfant των Amedee Ozenfant και Le Corbusier. Το 1933 ταξιδεύει στην Ελλάδα κι αντί για τρεις εβδομάδες μένει 6 μήνες. «Ποτέ δεν συνήλθα από τη λάμψη που με χτύπησε σε εκείνο το πρώτο μου ταξίδι στην Ελλάδα», θα πει. Επιστρέφει στο Παρίσι και μετακομίζει στη Villa Seurat, όπου μεταξύ άλλων γνωρίζει τον Γερμανό Hans Reichel, τον οποίο θεωρεί καταλύτη για το έργο της. Με το ξέσπασμα του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου φεύγει για την Αμερική κι επιστρέφει στην Ευρώπη το ’60. Το ’70 θα γνωρίσει τον Δημήτρη Πολέμη και θα ζήσει για σχεδόν 30 χρόνια σ' ένα από τα σπίτια του στα Απατούρια, που θα γίνει και δικό της.
[...]
Το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ που γυρίστηκε από δύο Γερμανίδες φίλες της Μπέτι Ράιαν, την Άρλιντ Σμιντ (Arlind Schmidt) και τη Χάιντρουν Μπραντ (Heidrun Brandt, πρώην σύζυγο του σκηνοθέτη Νίκου Περάκη) έχει τίτλο Catching Lines: An Unfinished Conversation with Betty Ryan και θα προβάλλεται στη διάρκεια της έκθεσης (και από μια απίθανη σύμπτωση, είχα την τύχη να βοηθήσω αφιλοκερδώς στον υποτιτλισμό του πέρυσι). Περιλαμβάνει αποσπάσματα από συνεντεύξεις της Ράιαν λίγο πριν φύγει από την Άνδρο το 1998 και στιγμιότυπα από το τελευταίο ταξίδι που έκανε στο Παρίσι —στις αγριοφράουλες της νιότης της— καθ’ οδόν προς την τελευταία κατοικία της στις ΗΠΑ. Καταλήγει με την Μπέτι Ράιαν, διαισθανόμενη ότι πλησίαζε το τέλος, να διαβάζει από ένα άρθρο που είχε γράψει το 1993 στη μνήμη του Άλφρεντ Περλέ* (Alfred Perlès), στο λογοτεχνικό περιοδικό Deus Loci το οποίο εξέδιδε η International Lawrence Durrell Society, το ερώτημα που του είχε απευθύνει τότε:
"Dear Fred, are you in Devachan with Henry or playing chess with your Paris friend Reichel in Paradise?
Let me have a message, so that I shall know how to pack."
(Devachan = pre-stage to Nirvana)
* Τσεχοεβραϊκής καταγωγής, γεννημένος στην Αυστρία, έζησε στο Παρίσι, στο Κλισί, στη Βρετανία και στις ΗΠΑ· άραγε πώς να προφέρεται -άρα και να μεταγράφεται κατάλληλα- το όνομά του;
Last edited:
