Μιλούσαμε τις προάλλες με τον nickel για τον Χιούελ και, με το που ήρθε στην κουβέντα το όνομά του, αμέσως θυμηθήκαμε ότι χαρακτηρίζεται polymath. Όταν πέφτει στο τραπέζι το polymath, βέβαια, λίγο κοντοστέκεσαι (τουλάχιστον αυτό έπαθα εγώ) για το πώς να το αποδώσεις καλύτερα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση χρησιμοποιείται με την έννοια του ατόμου που κατέχει ευρείες γνώσεις σε πολλά γνωστικά πεδία, σε πολλές επιστήμες παράλληλα. Η σημασία που αναφέρουν τα λεξικά για το polymath είναι: a person of great learning in several fields of study; a person of much or varied learning; a person acquainted with various subjects of study; a great scholar.
Λόγω του ελληνικού ετύμου τής λέξης, το πρώτο που έρχεται στο μυαλό είναι ο πολυμαθής — είναι όμως ακριβές μετάφρασμα για έναν επιστήμονα που κατέχει πολλά γνωστικά πεδία; Έχω την αίσθηση πως όχι (διότι ο αγγλόφωνος λέει «Whewell was an English polymath», ωστόσο το «ο Χιούελ ήταν Άγγλος πολυμαθής» δεν ακούγεται ταυτόσημα), αλλά θα 'θελα να το συζητήσουμε κι αυτό παράλληλα. Άλλοι χαρακτηρισμοί (κυρίως λόγιοι) στην ελληνική γλώσσα είναι: ευρυμαθής, πολυειδήμων, πολυΐδμων, πολυΐστωρ. Και όχι μόνο — υπάρχει άλλη μία ομάδα χαρακτηρισμών που, ενώ έχουν αφετηρία την ίδια σημασία (του πολυμαθούς), στην πορεία απέκτησαν και ειρωνική διάσταση, με αποτέλεσμα να είναι συχνά μειωτικές (αρνητικοί χαρακτηρισμοί): πολύξερος, φωστήρας. Οι λόγιες λέξεις κατά κανόνα γλιτώνουν από αυτή την εννοιολογική τροπή.
Επειδή η εδώ ζητούμενη χρήση αναφέρεται σε επιστήμες και επιστήμονες, το μυαλό μου πήγε στη λέξη πανεπιστήμων. Ανοίγω λοιπόν τα λεξικά για να τα συμβουλευτώ σχετικά, και διαπιστώνω ότι το μεν ΛΝΕΓ δίνει και τη σημασία που εγώ αναζητούσα (αυτός που κατέχει πολλές επιστήμες, που γνωρίζει διάφορους τομείς τού επιστητού), το δε ΛΚΝ ξεκαθαρίζει πως πρόκειται για, λόγιο μεν, ειρωνικό δε, χαρακτηρισμό για αυτόν που γνωρίζει όλες τις επιστήμες. Το ΛΝΕΓ δεν αφήνει καν να υπονοηθεί ειρωνική χρήση στη συγκεκριμένη σημασία, το ΛΚΝ είναι απόλυτο.
Η ερώτηση (πέρα από την πλέον δόκιμη εδώ απόδοση του polymath) είναι: Ποιος έχει δίκιο; Μπορούμε εδώ να χρησιμοποιήσουμε τον όρο πανεπιστήμων;
Λόγω του ελληνικού ετύμου τής λέξης, το πρώτο που έρχεται στο μυαλό είναι ο πολυμαθής — είναι όμως ακριβές μετάφρασμα για έναν επιστήμονα που κατέχει πολλά γνωστικά πεδία; Έχω την αίσθηση πως όχι (διότι ο αγγλόφωνος λέει «Whewell was an English polymath», ωστόσο το «ο Χιούελ ήταν Άγγλος πολυμαθής» δεν ακούγεται ταυτόσημα), αλλά θα 'θελα να το συζητήσουμε κι αυτό παράλληλα. Άλλοι χαρακτηρισμοί (κυρίως λόγιοι) στην ελληνική γλώσσα είναι: ευρυμαθής, πολυειδήμων, πολυΐδμων, πολυΐστωρ. Και όχι μόνο — υπάρχει άλλη μία ομάδα χαρακτηρισμών που, ενώ έχουν αφετηρία την ίδια σημασία (του πολυμαθούς), στην πορεία απέκτησαν και ειρωνική διάσταση, με αποτέλεσμα να είναι συχνά μειωτικές (αρνητικοί χαρακτηρισμοί): πολύξερος, φωστήρας. Οι λόγιες λέξεις κατά κανόνα γλιτώνουν από αυτή την εννοιολογική τροπή.
Επειδή η εδώ ζητούμενη χρήση αναφέρεται σε επιστήμες και επιστήμονες, το μυαλό μου πήγε στη λέξη πανεπιστήμων. Ανοίγω λοιπόν τα λεξικά για να τα συμβουλευτώ σχετικά, και διαπιστώνω ότι το μεν ΛΝΕΓ δίνει και τη σημασία που εγώ αναζητούσα (αυτός που κατέχει πολλές επιστήμες, που γνωρίζει διάφορους τομείς τού επιστητού), το δε ΛΚΝ ξεκαθαρίζει πως πρόκειται για, λόγιο μεν, ειρωνικό δε, χαρακτηρισμό για αυτόν που γνωρίζει όλες τις επιστήμες. Το ΛΝΕΓ δεν αφήνει καν να υπονοηθεί ειρωνική χρήση στη συγκεκριμένη σημασία, το ΛΚΝ είναι απόλυτο.
Η ερώτηση (πέρα από την πλέον δόκιμη εδώ απόδοση του polymath) είναι: Ποιος έχει δίκιο; Μπορούμε εδώ να χρησιμοποιήσουμε τον όρο πανεπιστήμων;
