Καλό είναι να πιάνουμε πότε πότε θέματα που τα είχαμε συζητήσει σε νήματα άλλης θεματολογίας, χωρίς να επεκταθούμε, χωρίς να καταθέσουμε μια πιο εμπεριστατωμένη άποψη. Χρήσιμο είναι να επικαιροποιούμε τις απόψεις μας για τα πράγματα που αλλάζουν στη γλώσσα, ιδίως αν έρχεται και η απαραίτητη τεκμηρίωση σε νεότερες εκδόσεις λεξικών. Θυμίζω ότι πρωτίστως μας ενδιαφέρει να έχει έναν μπούσουλα ο μεταφραστής, να μπορεί να διαλέξει κάτι χωρίς να φοβάται ότι θα του το κοκκινίσει ένας συντηρητικός ή ιδιόρρυθμος ή ανασφαλής επιμελητής.
Διάβασα σε κάποιον τοίχο (του Facebook, όχι από εκείνους όπου ασκούν την τέχνη τους οι καλλιτέχνες γκράφιτι) απορία σχετικά με τη σημασία με την οποία χρησιμοποιούνται τα «κατά αρχάς» και «κατά αρχήν». Πρώτα απ’ όλα, σήμερα διαλέγουμε από τις εξής γραφές:
κατ’ αρχάς, κατ’ αρχήν, καταρχάς, καταρχήν
Τα «κατά αρχάς» και «κατά αρχήν» είναι ξεπερασμένη καθαρεύουσα και δεν θα τα βρούμε σε κανένα σύγχρονο λεξικό.
Είχα γράψει εδώ μέσα το 2008:
κατ’ αρχήν = in principle [στα βασικά σημεία]. Π.χ. Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε κατ’ αρχήν και κατ’ άρθρο.
καταρχάς, καταρχήν = first of all, to begin with [πρώτα απ’ όλα, στην αρχή].
Δεν έχουν αλλάξει ουσιωδώς τα πράγματα από τότε. Ακόμα και σήμερα, ένα μόνο είναι σίγουρο:
Δεν μπορούμε να πούμε κατ’ αρχάς ή καταρχάς και να εννοούμε «στα βασικά σημεία», in principle.
Οι εκφράσεις είναι απολιθώματα (δείτε κι εκείνο το τελικό ν) και είναι θεμιτό να γίνουν μία λέξη, καταρχάς και καταρχήν, σαν το κατευθείαν.
Ας έρθουμε τώρα στις λεπτομέρειες.
Πείτε άνετα καταρχήν εκεί που οι συντηρητικοί θέλουν κατ’ αρχάς (ή καταρχάς)
Πρώτα και κύρια, η γκρίνια που διατυπώνεται κάθε τόσο από διάφορους ότι δεν πρέπει να λέμε «καταρχήν» όταν εννοούμε «πρώτα απ’ όλα», αλλά να λέμε «καταρχάς», είναι ξεπερασμένη. Πάει αυτή η διαφορά, κάηκε ανεπανόρθωτα. Τα λεξικά εξακολουθούν να γράφουν «(καταχρ.)» δίπλα σ’ αυτή τη σημασία (ΛΝΕΓ5, ΧΛΝΓ, ΜΗΛΝΕΓ). Ωστόσο, μην αφήσετε επιμελητή να σας κάνει καταρχάς το καταρχήν στην πρόταση π.χ. «Καταρχήν να συμφωνήσουμε για το οικονομικό». (Για να ακριβολογούμε: Αφήστε τον να το κάνει, αρκεί να μην το μαρκάρει σαν λάθος, όπως διαβάζω ότι κάνουν κάποιοι επιμελητές υποτιτλισμού. Από την άλλη, αν φοβάστε τον επιμελητή, γράψτε «πρώτα απ’ όλα».)
Κερδίζει έδαφος η γραφή καταρχήν στη θέση του παλιού καλού κατ’ αρχήν
Προτιμώ, όπως έγραψα πιο πάνω, να γράφω «κατ’ αρχήν» όταν η σημασία είναι «στη γενική φιλοσοφία, στα βασικά σημεία». Έδωσα κι ένα παράδειγμα όπου η μια απόστροφος εξισορροπεί την άλλη: «Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε κατ’ αρχήν και κατ’ άρθρο». (Μπορούμε να γράψουμε: «Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε επί της αρχής και κατ’ άρθρο» και να μη μετράμε αποστρόφους.) Ήδη πάντως θα βρούμε αρκετές έγκυρες πηγές να γράφουν π.χ. «συμφώνησαν καταρχήν» (agreed in principle).
https://www.google.com/search?&q="συμφώνησε+"καταρχήν""+OR+"συμφώνησαν+"καταρχήν""
Στα λεξικά το ψάχνουν ακόμα:
Στο ΛΝΕΓ5 η φράση δίνεται σαν κατ’ αρχήν / καταρχήν στο κύριο σώμα του λήμματος, αλλά μόνο κατ’ αρχήν στο συνοδευτικό σημείωμα.
Στο ΧΛΝΓ τα καταρχάς και καταρχήν γράφονται πρώτα σαν μία λέξη:
καταρχήν & (λογ.) κατ’ αρχήν
Ενδιαφέρον έχουν τα παραδείγματα:
Δεν διαφωνώ κατ’ αρχήν, αλλά σε επιμέρους θέματα. | (ως επίθ.) Η καταρχήν συμφωνία.
Στο ΜΗΛΝΕΓ δεν βλέπω ακόμα λήμματα ή παραδείγματα με καταρχάς και καταρχήν σαν μία λέξη, αλλά το λεξικό γράφεται ακόμα.
Συμπέρασμα:
Στο τέλος, κι αν δεν αρχίσουμε να γυρνάμε προς τα πίσω κι ο ήλιος να κινείται από τη δύση προς την ανατολή, θα λέμε και θα γράφουμε καταρχήν για όλες τις σημασίες.
Αν πάλι φοβάστε τον επιμελητή σας, γράψτε στην αρχή και επί της αρχής. Ή κάτι που να μη μας χωρίζει.
Διάβασα σε κάποιον τοίχο (του Facebook, όχι από εκείνους όπου ασκούν την τέχνη τους οι καλλιτέχνες γκράφιτι) απορία σχετικά με τη σημασία με την οποία χρησιμοποιούνται τα «κατά αρχάς» και «κατά αρχήν». Πρώτα απ’ όλα, σήμερα διαλέγουμε από τις εξής γραφές:
κατ’ αρχάς, κατ’ αρχήν, καταρχάς, καταρχήν
Τα «κατά αρχάς» και «κατά αρχήν» είναι ξεπερασμένη καθαρεύουσα και δεν θα τα βρούμε σε κανένα σύγχρονο λεξικό.
Είχα γράψει εδώ μέσα το 2008:
κατ’ αρχήν = in principle [στα βασικά σημεία]. Π.χ. Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε κατ’ αρχήν και κατ’ άρθρο.
καταρχάς, καταρχήν = first of all, to begin with [πρώτα απ’ όλα, στην αρχή].
Δεν έχουν αλλάξει ουσιωδώς τα πράγματα από τότε. Ακόμα και σήμερα, ένα μόνο είναι σίγουρο:
Δεν μπορούμε να πούμε κατ’ αρχάς ή καταρχάς και να εννοούμε «στα βασικά σημεία», in principle.
Οι εκφράσεις είναι απολιθώματα (δείτε κι εκείνο το τελικό ν) και είναι θεμιτό να γίνουν μία λέξη, καταρχάς και καταρχήν, σαν το κατευθείαν.
Ας έρθουμε τώρα στις λεπτομέρειες.
Πείτε άνετα καταρχήν εκεί που οι συντηρητικοί θέλουν κατ’ αρχάς (ή καταρχάς)
Πρώτα και κύρια, η γκρίνια που διατυπώνεται κάθε τόσο από διάφορους ότι δεν πρέπει να λέμε «καταρχήν» όταν εννοούμε «πρώτα απ’ όλα», αλλά να λέμε «καταρχάς», είναι ξεπερασμένη. Πάει αυτή η διαφορά, κάηκε ανεπανόρθωτα. Τα λεξικά εξακολουθούν να γράφουν «(καταχρ.)» δίπλα σ’ αυτή τη σημασία (ΛΝΕΓ5, ΧΛΝΓ, ΜΗΛΝΕΓ). Ωστόσο, μην αφήσετε επιμελητή να σας κάνει καταρχάς το καταρχήν στην πρόταση π.χ. «Καταρχήν να συμφωνήσουμε για το οικονομικό». (Για να ακριβολογούμε: Αφήστε τον να το κάνει, αρκεί να μην το μαρκάρει σαν λάθος, όπως διαβάζω ότι κάνουν κάποιοι επιμελητές υποτιτλισμού. Από την άλλη, αν φοβάστε τον επιμελητή, γράψτε «πρώτα απ’ όλα».)
Κερδίζει έδαφος η γραφή καταρχήν στη θέση του παλιού καλού κατ’ αρχήν
Προτιμώ, όπως έγραψα πιο πάνω, να γράφω «κατ’ αρχήν» όταν η σημασία είναι «στη γενική φιλοσοφία, στα βασικά σημεία». Έδωσα κι ένα παράδειγμα όπου η μια απόστροφος εξισορροπεί την άλλη: «Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε κατ’ αρχήν και κατ’ άρθρο». (Μπορούμε να γράψουμε: «Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε επί της αρχής και κατ’ άρθρο» και να μη μετράμε αποστρόφους.) Ήδη πάντως θα βρούμε αρκετές έγκυρες πηγές να γράφουν π.χ. «συμφώνησαν καταρχήν» (agreed in principle).
https://www.google.com/search?&q="συμφώνησε+"καταρχήν""+OR+"συμφώνησαν+"καταρχήν""
Στα λεξικά το ψάχνουν ακόμα:
Στο ΛΝΕΓ5 η φράση δίνεται σαν κατ’ αρχήν / καταρχήν στο κύριο σώμα του λήμματος, αλλά μόνο κατ’ αρχήν στο συνοδευτικό σημείωμα.
Στο ΧΛΝΓ τα καταρχάς και καταρχήν γράφονται πρώτα σαν μία λέξη:
καταρχήν & (λογ.) κατ’ αρχήν
Ενδιαφέρον έχουν τα παραδείγματα:
Δεν διαφωνώ κατ’ αρχήν, αλλά σε επιμέρους θέματα. | (ως επίθ.) Η καταρχήν συμφωνία.
Στο ΜΗΛΝΕΓ δεν βλέπω ακόμα λήμματα ή παραδείγματα με καταρχάς και καταρχήν σαν μία λέξη, αλλά το λεξικό γράφεται ακόμα.
Συμπέρασμα:
Στο τέλος, κι αν δεν αρχίσουμε να γυρνάμε προς τα πίσω κι ο ήλιος να κινείται από τη δύση προς την ανατολή, θα λέμε και θα γράφουμε καταρχήν για όλες τις σημασίες.
Αν πάλι φοβάστε τον επιμελητή σας, γράψτε στην αρχή και επί της αρχής. Ή κάτι που να μη μας χωρίζει.
