Είχε ρωτήσει ο Νίκελ:
.
Ένα άλλο πρόβλημα είναι τα απολιθώματα και ένα απολίθωμα είναι το «διά». Στα λεξικά και σε κείμενα θα το βρούμε με τόνο, που σημαίνει ότι παραμένει το αρχαϊκό δισύλλαβο και (πρέπει να) διαβάζεται [δι-ά]. Αναρωτήθηκα πόσες φορές το προφέρω δια και πόσες δι-ά. Φοβάμαι ότι λέω «δια πυρός και σιδήρου», «δια ροπάλου», «άπαξ δια παντός».
Το προφέρω δηλαδή όπως τα πια, για, μια, νια (κι ομορφονιά), όπως τις περισσότερες λέξεις που λήγουν σε ιά (ελάχιστες, τρεις-τέσσερις, χωρίζουν σε ι-ά, π.χ. Αποκριά, σκιά), όπως το δια- στις περισσότερες λέξεις που αρχίζουν από δια- (π.χ. διαβάζω).
Σκόνταψα λίγο στο «διά ταύτα», έπειτα όμως αντιλήφθηκα ότι χωρίζω τις συλλαβές αλλά λέω «διαταύτα», δηλαδή και πάλι δεν υπάρχει τόνος πάνω στο «α» του «δια».
Και σας ρωτάω στα σοβαρά: Ακόμα κι εσείς που χωρίζετε τις συλλαβές στο «δια» (δηλαδή δεν το λέτε όπως το «για» αλλά όπως το «σκιά»), το τονίζετε κιόλας; Λέτε «δι-ά ροπάλου»; Ή λέτε «διαροπάλου»; Αν το δεύτερο, όπως φαντάζομαι, να είστε βέβαιοι ότι σε λίγα χρόνια δεν θα μπορούμε να ξεχωρίσουμε το δια από το για.
Και για κάποιο λόγο έχω την εντύπωση ότι ο ορθογράφος του Word συμφωνεί από τώρα [ή: αποτώρα] μαζί μου και μου έχει κοκκινίσει τα «διά» αλλά όχι το «δια».
.
Έγραφα λοιπόν τότε:
.
Το "διά" ως λέξη ΔΕΝ είναι απολίθωμα. Μπορεί να συμμετέχει σε φράσεις-απολιθώματα, αλλά παραμένει η μόνη λέξη που χρησιμοποιείται στην αριθμητική πράξη της διαίρεσης. επομένως είναι αναπόφευκτο πως πρόκειται για μια λεξούλα που όλα τα παιδάκια θα μάθουν το αργότερο μέχρι την τρίτη δημοτικού - πολύ νωρίτερα από πλήθος άλλες, πιο καθημερινές. Το παιδί θα μάθει να λέει "έξι διά δύο", και θα πρέπει επίσης να του διδάξουμε και πώς να το γράφει αυτό σωστά.
Για αναρωτηθείτε, λοιπόν, τώρα: Μπορείτε να προφέρετε με συνίζηση το "δια" (sic) στην ανωτέρω πράξη 6÷2; Ενδεχομένως μπορείτε (αν και βάζω στοίχημα ότι με τίποτα δεν μπορείτε να πείτε με συνίζηση το "δύο" της πράξης αυτής). Θέλετε να εφαρμόσουμε σχήμα μία/μια και για το διά (μ' άλλα λόγια, γράψτ' το όπως το λες); Δεν θα είχα πρόβλημα με κάτι τέτοιο — αν και ποτέ δεν θα έγραφα "δια" (sic), δεδομένου ότι ποτέ δεν το λέω έτσι. (Και, παρεμπιπτόντως, θα το διόρθωνα όπου το έβλεπα, διότι μου είναι αφύσικα αδύνατο να το εκφέρω μονοσύλλαβα — ενώ δεν κάνω το ίδιο στο "μια"). Όσο όμως ο κανόνας υπαγορεύει τα δισύλλαβα να τονίζονται, και δεδομένου ότι η λέξη αυτή είναι δισύλλαβη και λεξικογραφικά και για το δικό μου γλωσσικό αισθητήριο, την τονίζω (και τη συλλαβίζω).
Δεν είναι η πρώτη φορά που πιάνουμε τον ορθογράφο του Word να σφάλλει·
απλώς ίσως στη συγκεκριμένη λέξη να μην ήταν η αντίδραση τόσο έντονη... το κακόμοιρο το "διά" είναι ένα αδικημένο λήμμα δεύτερης κατηγορίας... ένας παρίας της ελληνικής... που πάνω του θέλουμε να ξεσπάσουμε χωρίς λόγο. 
Νίκο, το "από δω κι από κει" (sic) εγώ το γράφω "από 'δώ κι από 'κεί" και το τονίζω (ενώ, για το ομόηχό του, γράφω "να δω")·
οι λέξεις κατ' εμέ είναι "εδώ" κι "εκεί", και δηλώνω την αποβολή του αρχικού τους φωνήεντος, η οποία όμως δεν τις καθιστά και άτονες.
Τέλος, Νίκο, είναι αναμενόμενο ότι οι περισσότερες απολιθωμένες εκφράσεις οδεύουν αργά αλλά σταθερά σε σχηματισμό μίας λέξης - όπως λ.χ. το "εντωμεταξύ". Πιστεύω ότι αυτό το φαινόμενο το επιταχύνει το να είναι κάποια από τις συνθετικές λέξεις απολίθωμα (όπως το "τω" — αν και λέμε "δόξα τω Θεώ), γι' αυτό το "διά ταύτα" μάλλον δεν τη γλυτώνει τη μονολεκτοποίηση (λόγω του "ταύτα", όμως) — ενώ το "διά βοής" περιλαμβάνει δύο ολοζώντανες λέξεις (διά και βοή), οπότε δεν συντρέχουν οι αντίστοιχοι λόγοι. Θα δούμε.
.
Ο ίδιος ο Νίκελ πάντως, στο δικό μας νήμα που λινκάρισα πιο πάνω, το τονίζει πλέον το
διά κανονικά.
