«Το αντίπαλο δέος, πληθυντικός; Τα αντίπαλα, τι;» με ρώτησε ο φίλος μου, ο γνωστός σας κυρ Στέλιος, από το τηλέφωνο.
«Ξέρω 'γω;» του απάντησα αιφνιδιασμένος. «Τα αντίπαλα δέατα;»
«Τι δέατα και κέρατα, μου λες, μωρέ; Κοίτα τα λεξικά σου και πάρε να μου πεις. Άντε, δόκτορα της εφτάρας· μπα, ούτε: της πεντάρας!»
«Το δέος, τα δέη, κυρ Στέλιο», του τηλεφώνησα μετά από λίγα λεπτά. «Το βρήκα στο Λεξισκόπιο, στο ΛΚΝ, στον Δημητράκο, παντού. Μάλλον μπλέχτηκα με το δέλεαρ, τα δελέατα. Αν και...»
«Τι αν και...;»
«Αν και ο Δημητράκος δίνει τα δελέατα ως σπάνιο τύπο. Λες να το σώζω με έναν καλό δικηγόρο, που λέει κι ο Σαραντάκος;»
«Χμμ... και δεν μου λες, αφού έψαξες τα λεξικά σου, από πού έχουμε αυτή τη φράση με το αντίπαλο δέος, αυτήν που είναι σαν συνώνυμη με την παροιμία με τον, πώς τον λες, μεγάλο δείκτη μπλα μπλα, φοβάται ο Γιάννης το θεριό και το θεριό τον Γιάννη;»
«Το ήξερα ότι θα ρώταγες και κοίταξα. Λοιπόν:
Το αντίπαλο(ν) δέος το έχουμε από τον Θουκυδίδη. Είναι από το 3ο βιβλίο, στην ομιλία των Μυτιληναίων προς τους Λακεδαιμόνιους, στην Ολυμπία. Οι Μυτιληναίοι ήθελαν να σπάσουν τη συμμαχία τους με τους Αθηναίους, αλλά παρά τη συμμαχία των Σπαρτιατών, οι Αθηναίοι τελικά εισέβαλαν στη Μυτιλήνη και την κατέλαβαν. Στο χωρίο 11 γράφει λοιπόν:
Αν και μας ενδιαφέρει μόνο η επισημασμένη φράση, διάλεξα ολόκληρο το απόσπασμα για χάρη της υψηλής πολιτικής που παρουσιάζει. Δεν είναι εύπεπτο· ορίστε το και σε δύο αποδόσεις, σε καθαρεύουσα των αρχών και σε προσεκτική δημοτική των μέσων του 20ου αιώνα:
Επίσης, σύμφωνα με το ΛΝΕΓ06, ο Ελευθ. Βενιζέλος έχει αποδώσει την επίμαχη πρόταση ως ίσος και αμοιβαίος τωόντι φόβος είναι η μόνη ασφαλής βάσις μιας συμμαχίας, αλλά δεν βρήκα και τη δική του συνολική μετάφραση για αντιπαραβολή (κάπου χωμένη είναι...).
Και μια και έπιασα τα λεξικά, το ΛΝΕΓ06 (που έχει το πληρέστερο λήμμα, στο αντίπαλος) ορίζει το αντίπαλο δέος ως γνωστή φράση από τον Θουκυδίδη (3, 11), που χρησιμοποιείται σήμερα στον προσεγμένο λόγο, για να δηλώσει καταστάσεις ισορροπίας στις ανθρώπινες σχέσεις (εθνών, ομάδων, ατόμων), απότοκες αμοιβαίου φόβου.
Το Μείζον είναι πιο λιτό: αντίπαλο δέος, λέει, είναι ο αμοιβαίος φόβος που προέρχεται από την ισότητα των δυνάμεων των αντιπάλων μερών. Ανάλογα λέει και το ΛΚΝ· αντίπαλο δέος: φόβος που προέρχεται από την επίγνωση ότι ο αντίπαλος είναι το ίδιο ισχυρός.
Συνοψίζω: αμοιβαίος φόβος, φόβος του ενός για τη δύναμη του άλλου, ίσος και αμοιβαίος τωόντι φόβος, ισορροπία απότοκη αμοιβαίου φόβου, επίγνωση ότι ο αντίπαλος είναι το ίδιο ισχυρός
Αντίπαλος; Αμοιβαίος φόβος; Κάτι σαν την ισορροπία των δυνάμεων και την πυρηνική αποτροπή των ημερών μας; Ας προσέξουμε μια λεπτομέρεια στη συγκεκριμένη φράση, αρχίζοντας από μια παλιά αγγλική μετάφραση του Richard Crawley:
Now the only sure basis of an alliance is for each party to be equally afraid of the other;
Of an alliance. Ες συμμαχίαν. «Για να είναι γερή μια συμμαχία», λέει ο Θουκυδίδης, «πρέπει ο ένας να φοβάται τον άλλο.» Δεν περιγράφει λοιπόν τον κόσμο μιας πυρηνικής αποτροπής, αλλά τον κόσμο της αέναης δυναμικής αντιπαράθεσης μεταξύ συμμάχων, που την θεωρεί αυτονόητη. Κάτι σαν την ευρωζώνη, ένα πράγμα, δηλαδή...
«....»
«Έλα, κυρ Στέλιο; Βαρέθηκες; Καλά, θα τα βρεις να τα διαβάσεις στη Λεξιλογία...»
«Ξέρω 'γω;» του απάντησα αιφνιδιασμένος. «Τα αντίπαλα δέατα;»
«Τι δέατα και κέρατα, μου λες, μωρέ; Κοίτα τα λεξικά σου και πάρε να μου πεις. Άντε, δόκτορα της εφτάρας· μπα, ούτε: της πεντάρας!»
«Το δέος, τα δέη, κυρ Στέλιο», του τηλεφώνησα μετά από λίγα λεπτά. «Το βρήκα στο Λεξισκόπιο, στο ΛΚΝ, στον Δημητράκο, παντού. Μάλλον μπλέχτηκα με το δέλεαρ, τα δελέατα. Αν και...»
«Τι αν και...;»
«Αν και ο Δημητράκος δίνει τα δ
«Χμμ... και δεν μου λες, αφού έψαξες τα λεξικά σου, από πού έχουμε αυτή τη φράση με το αντίπαλο δέος, αυτήν που είναι σαν συνώνυμη με την παροιμία με τον, πώς τον λες, μεγάλο δείκτη μπλα μπλα, φοβάται ο Γιάννης το θεριό και το θεριό τον Γιάννη;»
«Το ήξερα ότι θα ρώταγες και κοίταξα. Λοιπόν:
Το αντίπαλο(ν) δέος το έχουμε από τον Θουκυδίδη. Είναι από το 3ο βιβλίο, στην ομιλία των Μυτιληναίων προς τους Λακεδαιμόνιους, στην Ολυμπία. Οι Μυτιληναίοι ήθελαν να σπάσουν τη συμμαχία τους με τους Αθηναίους, αλλά παρά τη συμμαχία των Σπαρτιατών, οι Αθηναίοι τελικά εισέβαλαν στη Μυτιλήνη και την κατέλαβαν. Στο χωρίο 11 γράφει λοιπόν:
[11.] καὶ εἰ μὲν αὐτόνομοι ἔτι ἦμεν ἅπαντες, βεβαιότεροι ἂν ἡμῖν ἦσαν μηδὲν νεωτεριεῖν· ὑποχειρίους δὲ ἔχοντες τοὺς πλείους, ἡμῖν δὲ ἀπὸ τοῦ ἴσου ὁμιλοῦντες, χαλεπώτερον εἰκότως ἔμελλον οἴσειν καὶ πρὸς τὸ πλέον ἤδη εἶκον τοῦ ἡμετέρου ἔτι μόνου ἀντιθουμένου, ἄλλως τε καὶ ὅσῳ δυνατώτεροι αὐτοὶ αὑτῶν ἐγίγνοντο καὶ ἡμεῖς ἐρημότεροι. τὸ δὲ ἀντίπαλον δέος μόνον πιστὸν ἐς ξυμμαχίαν· ὁ γὰρ παραβαίνειν τι βουλόμενος τῷ μὴ προύχων ἂν ἐπελθεῖν ἀποτρέπεται.
Αν και μας ενδιαφέρει μόνο η επισημασμένη φράση, διάλεξα ολόκληρο το απόσπασμα για χάρη της υψηλής πολιτικής που παρουσιάζει. Δεν είναι εύπεπτο· ορίστε το και σε δύο αποδόσεις, σε καθαρεύουσα των αρχών και σε προσεκτική δημοτική των μέσων του 20ου αιώνα:
11. » Εάν διετηρούμεν όλοι την αυτονομίαν μας, θα ήμεθα οπωσδήποτε βεβαιότεροι ότι δεν ήθελαν εις βάρος μας νεωτερίση εις τίποτε. Αλλ' επειδή είχαν ήδη υποχειρίους τους πλείστους συμμάχους, και ημείς ήμεθα οι μόνοι προς τους οποίους ωμίλουν ισοτίμως, ήτο φυσικόν ότι εν μέσω της γενικής υποταγής μετά φθόνου θα έβλεπαν την εξαιρετικήν ημών ισότητα, καθ' όσον μάλιστα αυτοί μεν εγίνοντο οσημέραι δυνατώτεροι, ημείς δε εμένομεν πλέον απομονωμένοι. Ο αμοιβαίος φόβος είναι ο μόνος όστις παρέχει ασφαλή εγγύησιν εις συμμαχίαν· διότι ο θέλων να παραβή καθήκον τι προς τους συμμάχους αποτρέπεται συλλογιζόμενος ότι ισοδύναμος ων ίσως δεν ήθελεν υπερισχύσει.
Μετάφραση Ιωάνν. Ζερβού, εκδόσεις Γ. Φέξη, Αθήνα 1911 (από το ηλεκτρονικό αρχείο του Project Gutenberg)
11. »Και εάν μεν ήμαστε αυτόνομοι όλοι οι σύμμαχοι θα είχαμε μεγαλύτερη βεβαιότητα ότι δεν πρόκειται σε μας ν’ αλλάξουν τακτική. Όχι όμως και τώρα που, ενώ έχουν υποδουλώσει τους περισσότερους συμμάχους, θα τους έρχεται φυσικά άσχημα να μας συμπεριφέρονται σαν ίσοι προς ίσους· κι ακόμα περισσότερο γιατί βλέπουν ότι οι δυνάμεις μας ισοδυναμούν με τις δυνάμεις όλων των άλλων συμμάχων τους, κι ακόμα γιατί, ενώ αυτοί γίνονται καθημερινώς πιο ισχυροί, εμείς εξασθενίζουμε. Το μόνο δε μέσο για να μείνουν πιστοί οι σύμμαχοι στις υποχρεώσεις τους είναι ο φόβος του ενός για τη δύναμη του άλλου. Γιατί κι αν ήθελε ο ένας από τους δυο να παραβή μια συμφωνία, δεν το κάνει γιατί υπολογίζει ότι δεν έχει μεγαλύτερη δύναμη, με την οποία, αν χρειαστή, να του επιτεθή.
Μετάφραση-σχόλια: Φίλ. Παππά-Νίκ. Φίλιππα, Πάπυρος, Αθήνα 1953
Μετάφραση Ιωάνν. Ζερβού, εκδόσεις Γ. Φέξη, Αθήνα 1911 (από το ηλεκτρονικό αρχείο του Project Gutenberg)
11. »Και εάν μεν ήμαστε αυτόνομοι όλοι οι σύμμαχοι θα είχαμε μεγαλύτερη βεβαιότητα ότι δεν πρόκειται σε μας ν’ αλλάξουν τακτική. Όχι όμως και τώρα που, ενώ έχουν υποδουλώσει τους περισσότερους συμμάχους, θα τους έρχεται φυσικά άσχημα να μας συμπεριφέρονται σαν ίσοι προς ίσους· κι ακόμα περισσότερο γιατί βλέπουν ότι οι δυνάμεις μας ισοδυναμούν με τις δυνάμεις όλων των άλλων συμμάχων τους, κι ακόμα γιατί, ενώ αυτοί γίνονται καθημερινώς πιο ισχυροί, εμείς εξασθενίζουμε. Το μόνο δε μέσο για να μείνουν πιστοί οι σύμμαχοι στις υποχρεώσεις τους είναι ο φόβος του ενός για τη δύναμη του άλλου. Γιατί κι αν ήθελε ο ένας από τους δυο να παραβή μια συμφωνία, δεν το κάνει γιατί υπολογίζει ότι δεν έχει μεγαλύτερη δύναμη, με την οποία, αν χρειαστή, να του επιτεθή.
Μετάφραση-σχόλια: Φίλ. Παππά-Νίκ. Φίλιππα, Πάπυρος, Αθήνα 1953
Επίσης, σύμφωνα με το ΛΝΕΓ06, ο Ελευθ. Βενιζέλος έχει αποδώσει την επίμαχη πρόταση ως ίσος και αμοιβαίος τωόντι φόβος είναι η μόνη ασφαλής βάσις μιας συμμαχίας, αλλά δεν βρήκα και τη δική του συνολική μετάφραση για αντιπαραβολή (κάπου χωμένη είναι...).
Και μια και έπιασα τα λεξικά, το ΛΝΕΓ06 (που έχει το πληρέστερο λήμμα, στο αντίπαλος) ορίζει το αντίπαλο δέος ως γνωστή φράση από τον Θουκυδίδη (3, 11), που χρησιμοποιείται σήμερα στον προσεγμένο λόγο, για να δηλώσει καταστάσεις ισορροπίας στις ανθρώπινες σχέσεις (εθνών, ομάδων, ατόμων), απότοκες αμοιβαίου φόβου.
Το Μείζον είναι πιο λιτό: αντίπαλο δέος, λέει, είναι ο αμοιβαίος φόβος που προέρχεται από την ισότητα των δυνάμεων των αντιπάλων μερών. Ανάλογα λέει και το ΛΚΝ· αντίπαλο δέος: φόβος που προέρχεται από την επίγνωση ότι ο αντίπαλος είναι το ίδιο ισχυρός.
Συνοψίζω: αμοιβαίος φόβος, φόβος του ενός για τη δύναμη του άλλου, ίσος και αμοιβαίος τωόντι φόβος, ισορροπία απότοκη αμοιβαίου φόβου, επίγνωση ότι ο αντίπαλος είναι το ίδιο ισχυρός
Αντίπαλος; Αμοιβαίος φόβος; Κάτι σαν την ισορροπία των δυνάμεων και την πυρηνική αποτροπή των ημερών μας; Ας προσέξουμε μια λεπτομέρεια στη συγκεκριμένη φράση, αρχίζοντας από μια παλιά αγγλική μετάφραση του Richard Crawley:
Now the only sure basis of an alliance is for each party to be equally afraid of the other;
Of an alliance. Ες συμμαχίαν. «Για να είναι γερή μια συμμαχία», λέει ο Θουκυδίδης, «πρέπει ο ένας να φοβάται τον άλλο.» Δεν περιγράφει λοιπόν τον κόσμο μιας πυρηνικής αποτροπής, αλλά τον κόσμο της αέναης δυναμικής αντιπαράθεσης μεταξύ συμμάχων, που την θεωρεί αυτονόητη. Κάτι σαν την ευρωζώνη, ένα πράγμα, δηλαδή...
«....»
«Έλα, κυρ Στέλιο; Βαρέθηκες; Καλά, θα τα βρεις να τα διαβάσεις στη Λεξιλογία...»
