Η φεμινιστική γλωσσολογία

nickel

Administrator
Staff member
Η φεμινιστική γλωσσολογία
(Αναδημοσίευση από την Καθημερινή της 10/8/2010)

Του Μιχάλη Πιτσιλίδη (διευθυντή του περιοδικού Popular Medicine)

Δεν είναι ευρέως γνωστό, αλλά υπάρχει κλάδος της γλωσσολογίας με τον τίτλο φεμινιστική γλωσσολογία (feministische Linguistik). Ο επιστημονικός αυτός κλάδος εξετάζει, γενικώς ειπείν, τις σχέσεις ανάμεσα στο φύλο και τη γλώσσα, για να ανακαλύψει βεβαίως ότι και η γλώσσα έχει φύλο, και μάλιστα αρσενικό! Θα δούμε παρακάτω παραδείγματα της «αρσενικής» γλώσσας, αφού πρώτα σημειώσουμε ότι έχουν υπάρξει στην ιστορία της επιστήμης σημαντικοί γλωσσολόγοι, οι οποίοι κατέληξαν σε αφοπλιστικού μισογυνισμού «επιστημονικά» πορίσματα. Για παράδειγμα, ο Edward Sapir (1884-1939), σπουδαίος και διάσημος Αμερικανός γλωσσολόγος, μελετώντας ως παράδειγμα τη γλώσσα nootka, κατέταξε την ομιλία των γυναικών στους... ανώμαλους τύπους ομιλίας που εμφανίζονται σε «χοντρούς, νάνους, καμπούρηδες, κουτσούς, μωρά και γυναίκες»!

Στη γλώσσα μας, έχουμε αρσενικό και θηλυκό γένος, τόσο γραμματικό όσο και φυσικό. Η διάκριση του γένους γίνεται είτε με λεξιλογικό τρόπο (πατέρας-μητέρα), είτε με τις καταλήξεις (κομμωτής-κομμώτρια), είτε με το άρθρο (ο/η γιατρός). Βέβαια, η σχέση ανάμεσα στο φυσικό και στο γραμματικό γένος είναι εν πολλοίς αυθαίρετη: το φεγγάρι είναι ουδέτερο στην ελληνική γλώσσα, αρσενικό στη γερμανική (der Mond), θηλυκό στη γαλλική (la lune) κ.ο.κ. Όμως, από την άλλη πλευρά, μάλλον δεν είναι τυχαίο ότι η γη είναι θηλυκού γένους σχεδόν σε όλες τις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, αφού συμβολίζει πάντα τη Μητέρα Γη, η οποία γεννά και παράγει. Ωστόσο, ο ήλιος είναι σχεδόν πάντα αρσενικού γένους...

Ας ρίξουμε, όμως, μερικές ματιές σε γλωσσικά σημάδια που υποδηλώνουν υπεροχή του αρσενικού, από την καθημερινή χρήση της γλώσσας. Ζώα δυνατά και επιβλητικά είναι συχνότερα αρσενικού γένους (ο λέων, ο ελέφαντας, ο καρχαρίας, ο αετός, ο βόας), ενώ τα πιο μικρά και θεωρούμενα απεχθή, πονηρά ή μοχθηρά είναι συχνότερα θηλυκά (η αλεπού, η ύαινα, η σουπιά, η αράχνη, η κατσαρίδα, η οχιά). Αρσενικοί, επίσης, είναι οι περισσότεροι ισχυροί άνεμοι (βοριάς, νοτιάς, σιρόκος) αλλά και οι ποταμοί (Αλιάκμονας, Πηνειός, Αξιός, Αχελώος), ενώ τα δέντρα που γεννούν καρπούς είναι συνήθως θηλυκά (λεμονιά, πορτοκαλιά) όπως και τα περισσότερα λουλούδια. Ως «σκύλος» προσδιορίζεται ο σκληρός, εργατικός άντρας, ενώ η «σκύλα» αποτελεί βρισιά για κάθε γυναίκα.

Πολλά επαγγέλματα θεωρούνται εκ φύσεως αρσενικά κι επομένως υπάρχουν μεγάλες γλωσσικές δυσκολίες στον προσδιορισμό τους, όταν ασκούνται από γυναίκες. Έτσι, ενώ λέμε πλέον η γιατρίνα, η δικαστίνα, η βουλευτίνα, η στρατιωτίνα, ακόμα δεν έχουν ωριμάσει γλωσσικά η φιλολογίνα, η υπαλληλίνα, η πιλοτίνα και πάρα πολλά άλλα. Θα χρειαστεί ακόμα χρόνος για να καταλήξει η γλωσσική ζύμωση σε μία από τις μορφές: η συγγραφέας, η συγγράφισσα (πρόταση Κριαρά), η συγγραφέας, η συγγραφίνα. Προς το παρόν, τα τρία τελευταία μάς φαίνονται αστεία ή γλωσσικοί βαρβαρισμοί.

Λεξιλογικά, τώρα, έχουμε πολλά και εντυπωσιακά παραδείγματα όπου γυναίκες… δεν υπάρχουν. Π.χ. λέγοντας «όλοι οι Ελληνες είναι στο πλευρό σας» εννοούμε τους Έλληνες και τις Ελληνίδες, ομολογώντας ότι είναι περιττή η ρητή αναφορά —με το θηλυκό γένος— στις γυναίκες. Τη διάκριση κάνουν μόνον οι πολιτικοί, στις δημόσιες ομιλίες τους, για ψηφοθηρικούς λόγους. Ένα πλοίο βυθίζεται πάντα «αύτανδρο», έστω κι αν οι μισοί επιβάτες είναι γυναίκες. Μια δημόσια υπηρεσία «επανδρώνεται» ακόμα κι όταν προσλαμβάνει γυναίκες. Εξ άλλου, μια εφεύρεση, μια ιδέα ή μια θεωρία, έχουν πάντα «πατρότητα», έστω κι αν προέρχονται από γυναίκα, ενώ στα πανεπιστήμια «οι φοιτητές αγωνίζονται...» ωσάν οι φοιτήτριες να έχουν εξαφανιστεί. Όταν χτυπά το τηλέφωνο, ρωτάμε «ποιος είναι στο τηλέφωνο;» είτε είναι άντρας είτε γυναίκα. Αν ρωτήσουμε «ποια είναι στο τηλέφωνο;», υπονοείται ότι γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι είναι γυναίκα, διαφορετικά ελλοχεύει η παρεξήγηση. Λέμε «ο Γιάννης και η Άννα ήταν πολύ ευτυχισμένοι» και ποτέ «ο Γιάννης και η Άννα ήταν πολύ ευτυχισμένες» γιατί το δεύτερο είναι επιβαρυντικό για τον Γιάννη.

Μελετώντας διάφορα ζεύγη λέξεων (με εξαίρεση το «κυρίες και κύριοι»), διαπιστώνουμε ότι πάντα προηγείται το αρσενικό: Αδάμ-Εύα, γιος-κόρη, αδελφός-αδελφή, ως ισχυρότερο και σημαντικότερο. Πράγματι στα ζεύγη αντιθέτων συνηθίζουμε να βάζουμε πρώτο το θετικό: φως-σκοτάδι, πλούσιος-φτωχός, άσπρο-μαύρο. Όταν ο σύζυγος πεθάνει, η σύζυγος ονομάζεται «Χ, χήρα του Ψ» ενώ, στην αντίθετη περίπτωση, βεβαίως δεν λέμε «ο Χ, χήρος της Ψ».

Τα παραπάνω δεν συνιστούν βεβαίως κάποιας μορφής ιδιαιτερότητα της ελληνικής γλώσσας. Όπως προκύπτει από ένα πρόσφατο, μνημειώδες έργο (Hellinger, M. & Bussmann, H. Gender across Languages. Amsterdam: John Benjamins 2001-2003), τα δεδομένα από 30 γλώσσες αποκαλύπτουν ότι σε όλες η γυναικεία παρουσία δεν βαραίνει όσο η αντρική. Η γυναίκα προσδιορίζεται από την οπτική γωνία του άντρα και σε σχέση με αυτόν, ενώ, παράλληλα, οι γυναικείες ιδιότητες και δραστηριότητες προβάλλονται συνήθως ως κατώτερες των αντρικών.



Δείτε και:
Wikipedia: Gender neutrality in English
 
΄Ολοι οι ποταμοί της Ελλάδος είναι αρσενικοί εκτός από έναν που βρίσκεται στην Πελοπόννησο και είναι η Νέδα.
Επίσης όλα σχεδόν τα νησιά είναι θηλυκά εκτός από μερικά αρσενικά (Αγ.Ευστράτιος, Πόρος, Καστός, Κάλαμος) και μερικά ουδέτερα (τα Ψαρά, το Αγκίστρι, τα Κουφονήσια).
 

tsiros

New member
επίσης πάντα ρωτάμε :
ποιός πέθανε;

και ποτέ ποιά πέθανε;
 
Επίσης, Έβρος ο μόνος ελληνικός νομός αρσενικού γένους.

Άσχετο παράδοξο. Έχετε παρατηρήσει οτι όλες τις ξένες ομάδες τις αποκαλούν σε θηλυκό γένος (η Τσέλσι, η Μίλαν, η Λοκομοτίβ κ.ο.κ εκτός απο τον Άγιαξ και ενίοτε τους Ρέιντζερς Γλασκώβης) ? :p
 
Yπάρχει και άλλος θηλυκός ποταμός, όχι ελληνικός όμως. Είναι η Λένα στη Σιβηρία, αν δεν κάνω λάθος.

Επίσης, μια διάκριση που δεν γίνεται πια στα αγγλικά γιατί θεωρείται υποτιμητικό είναι το poet-poetess. Αντίθετα λέμε poet και για τα δύο φύλα και αν πρέπει οπωσδήποτε να το ξεχωρίσουμε (σπάνια) λέμε female poet.
 
azimuthios said:
Yπάρχει και άλλος θηλυκός ποταμός, όχι ελληνικός όμως. Είναι η Λένα στη Σιβηρία, αν δεν κάνω λάθος.

Απ' όσο γνωρίζω (και θυμάμαι από τη γεωγραφία), ο ποταμός λέγεται "Λένας" ή "Λένα", στα ελληνικά είναι σίγουρα αρσενικού γένους.
(Edit: "Ο" Λένας είναι. Τσέκαρα μια σκονισμένη Υδρόγειο.)
 

Attachments

  • Λένας.jpg
    Λένας.jpg
    106.6 KB · Views: 212
Yπάρχει και άλλος θηλυκός ποταμός, όχι ελληνικός όμως. Είναι η Λένα στη Σιβηρία, αν δεν κάνω λάθος.

Νομίζω ότι στα ελληνικά λέμε "ο Λένας" ή "ο Λένα". Κατά τα λοιπά έχω την εντύπωση ότι στα ρωσικά όλοι οι ποταμοί είναι θηλυκοί (τώρα κάποια εξαίρεση μπορεί να υπάρχει, αλλά προς το παρόν μου διαφεύγει).
 
Εξ ου και το ψευδώνυμο του Βλαντιμίρ Ίλιτς Ουλιάνοφ. Και μια και λέμε για αρσενικοθήλυκα, θυμήθηκα μια ιστοριούλα του Λουντέμη για τον περιοδεύοντα πολυτεχνίτη που έδειχνε τρισδιάστατες φωτογραφίες στα χωριά: Ιδέτε τον άνθρωπο που έριξε τον τσάρο στη Ρωσία, παράξενο μεγάλο: άντρας με γένια και γυναικείο όνομα, Ελένιν τ' όνομά του (ή κάπως έτσι).
 
Νομίζω ότι στα ελληνικά λέμε "ο Λένας" ή "ο Λένα". Κατά τα λοιπά έχω την εντύπωση ότι στα ρωσικά όλοι οι ποταμοί είναι θηλυκοί (τώρα κάποια εξαίρεση μπορεί να υπάρχει, αλλά προς το παρόν μου διαφεύγει).

Χμ, λίγο μυαλό και σκέψη να υπήρχε την ώρα που έπρεπε:) !

Και τον Γενισέι πώς τον ξέχασα που είναι αρσενικός (http://ru.wikipedia.org/wiki/Енисей);

ΥΓ: Και να προσθέσω τον Ομπ και τον Ιρτίς; Αχ, αυτή η Σιβηρία με έβγαλε εντελώς αδιάβαστο.
 
Αυτό μού θυμίζει την ιστορία που 'χα διαβάσει κάποτε για τον Κορδάτο που βάφτισε το γιο του Λένιν: όταν οι χωροφυλάκοι ρώτησαν τον υπέργηρο παπά πώς δεν ντράπηκε να δώσει τέτοιο όνομα, μη χριστιανικό, εκείνος απάντησε ότι πέρασε το παιδί για κορίτσι κι ότι Ελέν' άκουσε, Ελέν' είπε. :)
 

SBE

¥
Τελικά ο Λένιν κι η Ελένη είναι προβληματικός συνδιασμός.
Στο αυτοβιογραφικό βιβλίο της Ρούλας Καρακατσάνη Φεγγαριαστήκανε στα Ταμπάχανα αναφέρεται ότι κάποιοι γονείς (με προφορά ρουμελιώτικη προφανώς) βάφτισαν το κορίτσι τους (Ε)λένη κι ο χωροφύλακας της περιοχής το άκουσε Λένιν και τους κυνηγούσε.
 
Επίσης, μια διάκριση που δεν γίνεται πια στα αγγλικά γιατί θεωρείται υποτιμητικό είναι το poet-poetess. Αντίθετα λέμε poet και για τα δύο φύλα και αν πρέπει οπωσδήποτε να το ξεχωρίσουμε (σπάνια) λέμε female poet.
Να και δυο σχετικά άρθρα από το Language Log:

Language has a way of turning pundits into fools
kαι
The twilight of -ess

Όπως επισημαίνει το πρώτο απ' αυτά τα άρθρα, κάθε γλώσσα ακολουθεί το δικό της δρόμο σ' αυτό το θέμα.
 

nickel

Administrator
Staff member
Σε συνέχεια των μηνυμάτων εδώ:

Η νομική σύμβουλος ή η νομικός σύμβουλος; Πληθυντικός;
Η πολιτική μηχανικός ή η πολιτικός μηχανικός; Πληθυντικός;

Επισυνάπτω αρχείο από το isotita.gr. Θα το σχολιάσω άμα θα βρω χρόνο να το κοιτάξω. :eek:
 

Attachments

  • OCCUPATIONS.doc
    92.5 KB · Views: 196
Το Ισότητα λέει αφενός Γυναίκες Πολιτικοί Μηχανικοί και Γυναίκες Τραπεζικοί Υπάλληλοι και αφετέρου Οικιακές Βοηθοί (χωρίς το Γυναίκες). Εννοείται ότι, άπαξ και βάλεις το Γυναίκες, θα συνεχίσεις με αρσενικό. Το θέμα είναι αν παίζει να φας το Γυναίκες (όπως στο Οικιακές Βοηθοί, που το αρσενικό του θα είναι Οικιακοί Βοηθοί) και να πεις Πολιτικές Μηχανικοί και Τραπεζικές Υπάλληλοι. Νοηματικά νομίζω ναι, και εμένα προσωπικά μου αρέσει, αλλά το βλέπω χλομό να επικρατήσει, τόσο με δεδομένο το ρεύμα που υπάρχει ήδη (η διεκδίκηση ίσου στάτους περνά μέσα από τη διεκδίκηση απαράλλαχτου του αντρικού όρου), όσο και για λόγους γλωσσικής απλότητας και εξομάλυνσης, δηλ. να έχουν και τα δυο την ίδια κατάληξη, για να μην είναι μπερδεμένο, όπως 'της Σάσα Μπάστα' ένα πράμα, ή 'της Μαντώ Μαυρογένους'.
 

Basileios

New member
Η δήθεν πολιτική ορθότητα καταστρέφει την ιστορικότητα της γλώσσας. Δηλαδή ας μας πει μια έχουσα σώας τας φρένας, προσβάλλεται από την δομή της γλώσσας; Λόγω της βιολογικής εξέλιξης (η οποία οδήγησε στην δημιουργία πατριαρχικών κοινωνιών) δημιουργήθηκε η γλώσσα με κυρίως ανδρικά χαρακτηριστικά.
 
Βασίλειε, καλώς ήρθες -βλέπω ότι είναι το πρώτο σου μήνυμα.

Σε διαβεβαιώνω ότι εδώ όλες και όλοι έχουμε σώας τας φρένας. Το θέμα δεν είναι να αλλάξουμε τη δομή της γλώσσας (κομμάτι δύσκολο μου φαίνεται, έτσι κι αλλιώς) αλλά να δούμε π.χ. ποιοι τύποι χρησιμοποιούνται στα επαγγελματικά θηλυκά. Αλλά αυτό με την ιστορικότητα της γλώσσας δεν το καταλαβαίνω -θυμάμαι πως οι γυναίκες επί Βυζαντίου είχαν επίθετο σε ονομαστική πτώση, π.χ. Άννα Κομνηνή, ή Μακρεμβολίτισσα ή Παλαιολογίνα, επομένως η "πολιτική ορθότητα" που θα αμφισβητούσε το σημερινό "Άννα Κομνηνού" μάλλον αποβλέπει να αποκαταστήσει τη χαμένη ιστορικότητα.
 

nickel

Administrator
Staff member
Γεια σας και καλωσήρθατε.

Εγώ, επειδή δεν ανήκω στο φύλο, δεν μπορώ και να απαντήσω (αν προσβάλλομαι από τις δομές της γλώσσας). Ξέρω για τις Αμερικάνες, που μαζεύονται σε κάτι γιορτές του κινηματογράφου και λένε «I'm an actor» — και τότε νιώθω να προσβάλλουν τις αγγλικές δομές που μου δίδαξαν, αλλά αυτή είναι άλλη κουβέντα. Έχουμε πάντως ένα μικρό πρόβλημα με τον πληθυντικό, τουλάχιστον, που πρέπει να προσθέτουμε λέξη. Π.χ. οι γυναίκες δικαστές αντί να πούμε δικάστριες ή δικαστίνες. Στις δομές της γλώσσας ανήκουν κι αυτά, γι' αυτό τα συζητάμε.
 
Top