Ρήματα σε -άω (β' και γ' πρόσωπο)

[Zazula]

Ο μεταπλασμός τού πληρώ είναι ασφαλώς κάποια λύση, λύση σεβαστή, αν και θα έχει να αντιμετρηθεί με τα δύστροπα αξιώ, απαξιώ, καθώς και με τα εξ ολοκλήρου ανυπότακτα μεσοπαθητικά ισούται, καρπούται, δικαιούται κ.ά.

Με όλο τον σεβασμό, φρονώ ότι το απαξιώ είναι ακόμη πιο έτοιμο να δεχθεί τον μεταπλασμό· απλώς δείτε τη γενικευμένη υιοθέτηση (ίσως και εν αγνοία, αλλά κι αυτό έχει τη σημασία του) των απαξιείς, απαξιεί και —ιδίως!— του απαξιείτε.

Όσον αφορά δε τα μεσοπαθητικά, αυτά κάλλιστα μπορούν να αντιμετωπιστούν ως ξεχωριστή —ενν. από τα ενεργητικά— περίπτωση (δεν θα είναι δα και η πρώτη φορά).

 

[Hellegennes]

Την ένταξη είχα προτείνει κι εγώ, σε μια παλιότερη συζήτηση, αλλού. Μου φαίνεται κουτό να λέμε πληροί-πληρούται. Δεν ανήκει στο κλιτικό σύστημα της δημοτικής και άρα είτε δεν θα κλίνεται είτε θα προσαρμοστεί. Οτιδήποτε άλλο είναι σχήμα-τραβεστί. Το ισούται δεν νομίζω να χρησιμοποιείται σε άλλα πρόσωπα. Απ' αυτά, μόνο το δικαιούμαι κλίνεται κανονικά.

 

[Thanasis_P]

Στην Κέρκυρα (και τα νησιά του Ιονίου γενικότερα) έχουν διατηρήσει περισσότερο τις καταλήξεις -είς, -είτε, -είται, -είσαι κλπ. στα συνηρημένα ρήματα που στο παρελθόν κατέληγαν σε -έω>-ώ. Θυμάμαι ταινίες με την Κερκυραία Ρένα Βλαχοπούλου που χρησιμοποιούσε αυτούς τους τύπους. Σε μερικές περιπτώσεις, καίτοι σωστοί, ξένιζαν.

Για τα ρήματα σε -όω>-ώ, [όταν η μεταφορά τους δεν είναι δυνατή σε -ώνω γιατί αλλοιώνει το νόημά τους (πληρώ/πληρώνω)] νομίζω ότι η αλλαγή του οι με ει θα εξυπηρετήσει. Είναι εξάλλου λίγα για να προκαλέσουν αναστάτωση.

 

[partblah1990]

αυτά δεν ονομάζονται συννηρημένα ρήματα ?

 

[nickel]

Καλησπέρα και καλωσόρισες.

Συνηρημένα, όπως το γράφει και ο παραπάνω Thanasis_P.

Ο όρος ταιριάζει περισσότερο στα ρήματα της αρχαίας. Η γραμματική της νεοελληνικής δεν τον πολυχρησιμοποιεί τον όρο, ιδίως όταν λέμε ζητάω, που είναι ασυναίρετο. Στη Νέα Γραμματική γράφει:

Ιδιόκλιτα (συνηρημένα) ρήματα
Τα ρήματα ακούω, καίω, λέω, τρώ(γ)ω, φυλά(γ)ω, πάω, φταίω παρουσιάζονται με συναίρεση στο β' ενικό πρόσωπο και σε όλα τα πρόσωπα του πληθυντικού του ενεστώτα της οριστικής και της υποτακτικής, καθώς και σε ορισμένους τύπους προστακτικής. Παρακάτω παρουσιάζεται η κλίση δύο αντιπροσωπευτικών ιδιόκλιτων ρημάτων σε όλες τις εγκλίσεις του ενεστώτα.

Ακολουθούν τα ρήματα λέω και ακούω! Οπότε, αντί να μπερδευόμαστε με αυτά, καλύτερα «ρήματα σε -άω».

 

[Dr Moshe]

Πολύ σωστά σημειώνει παραπάνω ο αγαπητός Nickel ότι ο όρος συνηρημένα ρήματα ταιριάζει σε φαινόμενο της Αρχαίας Ελληνικής και, ως εκ τούτου, αποφεύγεται αναφορικά με τα νεοελληνικά ρήματα. Όσα ανήκουν στις κλιτικές τάξεις των ρημάτων σε -έω και -άω έχουν κληρονομηθεί ή επανεισαχθεί από τη λόγια παράδοση ως πλήρως σχηματισμένοι τύποι, εντεταγμένοι στο νεοελληνικό σύστημα, χωρίς να είναι πλέον αισθητή η συναίρεση που είχε στο παρελθόν διαμορφώσει το σχήμα τους.

Ίσως είναι χρήσιμο να προστεθεί εδώ μία ακόμη επισήμανση. Η (αρχαία) συναίρεση αφορά σε συγχώνευση συνεχόμενων φωνηέντων και παράγει μακρό φωνήεν, το οποίο σε πολλές περιπτώσεις είναι διαφορετικό από τα συμβαλλόμενα (π.χ. α + ω > ῶ, αλλά ο + ε > ου, δηλ. μακρό κλειστό ο, ο + ει > οῖ κ.ά.).

Το συγκεκριμένο φαινόμενο είναι εντελώς διαφορετικό από αυτό που παρουσιάζεται στη μικρή κατηγορία των ρημάτων ακούω, φταίω, λέω, κλαίω, καίω, τρώω. Στα ρήματα αυτά δεν έχουμε συναίρεση αλλά συγκοπή, δηλ. αποβολή τού ενός από τα δύο συνεχόμενα φωνήεντα, με συνδυασμό δύο αρχών, της κλίμακας φωνηεντικής ιεραρχίας και της ακεραιότητας του ληκτικού τέρματος.

Συνεπώς, είναι καταλληλότερο να αποκαλούνται τα ρήματα αυτά «οιονεί συγκοπτόμενα» αντί συνηρημένα, καθώς το φαινόμενο της συναιρέσεως (όπως το γνωρίζουμε από την αρχαία γλώσσα) δεν υφίσταται στη Νέα Ελληνική.

Ευχαριστώ.

 

[nickel]

Καλημέρα και ευχαριστούμε για αυτό το πολύ εύστοχο σχόλιο.

Με την ευκαιρία, να προσθέσω σ' αυτά που έγραψε ο Inachus στο #9 και αυτά που γράφει η Γραμματική της Νέας Ελληνικής Γλώσσας για τα ρήματα της β΄ συζυγίας:

Τα ρήματα της δεύτερης συζυγίας διακρίνονται σε δύο ομάδες, που συνηθίζεται να ονομάζονται τάξεις. Στην πρώτη τάξη ανήκουν τα ρήματα που οι καταλήξεις των τριών πρώτων προσώπων ενεστώτα της ενεργητικής φωνής τους είναι -ώ / -άω, -άς, -ά / -άει και της παθητικής -ιέμαι, -ιέσαι, -ιέται, π.χ. χτυπώ / -άω, χτυπάς, χτυπά / -άει και χτυπιέμαι, χτυπιέσαι, χτυπιέται. Στη δεύτερη τάξη ανήκουν τα ρήματα που οι καταλήξεις ενεστώτα των τριών πρώτων προσώπων της ενεργητικής φωνής τους είναι -ώ, -είς, -εί και της παθητικής -ούμαι, -είσαι, -είται, π.χ. θεωρώ, θεωρείς, θεωρεί και θεωρούμαι, θεωρείσαι, θεωρείται. Ορισμένα ρήματα της δεύτερης συζυγίας σχηματίζουν την παθητική φωνή με τύπους και των δύο τάξεων, π.χ. βοηθώ / -άω — βοηθούμαι και βοηθιέμαι, αδικώ — αδικούμαι και αδικιέμαι. Στην ίδια συζυγία ανήκουν και τα αποθετικά ρήματα σε -άμαι / -ούμαι, π.χ. θυμάμαι / -ούμαι.

 

[Zazula]

Από την κατάταξη της σχολικής γραματικής λείπουν τα αρχαιοπρεπή / λόγια απολιθώματα:
α. πληρώ, δηλώ (-οίς, -οί, -ούμε, -οίτε, -ούν), και
β. εγγυώμαι, τιμώμαι (-άσαι, -άται, όμαστε, -άστε, -ώνται).

Επίσης, εντύπωση μου κάνει η αναφορά τού λόγιου τύπου θυμούμαι, κι όχι του, συχνότερου σήμερα, θυμάμαι, κοιμάμαι κλπ. (Edit: Βλέπω ότι η νέα γραμματική περιλαμβάνει αμφότερες τις μορφές.)


Μεταγενέστερη προσθήκη:
Για το β' πληθ. βλ. http://lexilogia.gr/forum/showthrea...-κα-γ-πρόσωπο)&p=120554&viewfull=1#post120554 κ.ε.

Με το διαβιώ (γ' εν. διαβιοί) γνωρίζει κανείς σας τι γίνεται; :)

 

[nickel]

Με το διαβιώ (γ' εν. διαβιοί) γνωρίζει κανείς σας τι γίνεται; :)

Το ΛΚΝ γνωρίζει μόνο το διαβιώνω.
Το ΛΝΕΓ γνωρίζει το διαβιώ (και, παρεμπιπτόντως, το διαβιώνω) και το κλίνει (όπως το κλίνει και η Ελληνομάθεια):
διαβιώ, διαβιοίς, διαβιοί, διαβιούμε(ν), διαβιούτε, διαβιούν.
Όπως το αξιώ, αξιοίς.

 

[Zazula]

Άρα κι αυτό κανονικά με ομικρονγιώτα, σωστά; Επειδή δεν το είχαμε αναφέρει καθόλου, ρωτάω. :)

 

[nickel]

Εδώ δεν έχουμε το πρόβλημα του πληρώ (πληρούτε ή πληροίτε;). Εδώ η απάντηση στο ερώτημα «διαβιούτε ή *διαβιοίτε;» (ναι, υπάρχουν τρία-τέσσερα από το δεύτερο), είναι διαβιώνετε!

 

[kattos]

Καλησπέρα,

θα ήθελα να ρωτήσω κατι σχετικό με τα ρήματα σε αω/ω, κάπως διαφορετικό από το θέμα του thread, το βάζω όμως εδώ αφού πρόκειται για την ίδια κατηγορία ρημάτων.

Υπάρχει κάποιος τύπος που προτιμάται, π.χ. το αγαπάω/αγαπάει/αγαπάνε ή το αγαπώ/αγαπά/αγαπούν. Ρωτώ επειδή στην Κύπρο χρησιμοποιούμε αποκλειστικά το δεύτερο, και μία μαθήτριά μου εδώ στη Γερμανία με ρωτά ποιο είναι πιο συχνό στην Ελλάδα επειδή δεν θέλει να μάθει και τα δύο! Είναι το αγαπάω πιο συχνό στην καθομιλουμένη παρά στον γραπτό λόγο, ή πρόκειται για διαφορά Θεσσαλονίκης/Αθήνας, όπως απ' ότι ξέρω ισχύει για τον παρατατικό αγάπαγα/αγαπούσα;

Ευχαριστώ!

 

[Dr Moshe]

Καλησπέρα σας, αγαπητέ μου, και ευχαριστούμε για την ενδιαφέρουσα ερώτηση.

Τα δύο κλιτικά σχήματα που αναφέρατε είναι εξίσου αποδεκτά. Γενικά, σε επίσημο ύφος, το οποίο συνδέεται με τον μη λογοτεχνικό λόγο, προτιμώνται οι τύποι αγαπώ, -ά, -ούμε, -ούν. Ωστόσο, στον προφορικό λόγο οικειότερου ύφους συνηθίζονται περισσότερο οι τύποι με παρέκταση: αγαπάω, -άει, -άμε, -άνε. Δύο είναι οι αιτίες τής αυξανόμενης παρουσίας των λαϊκότερων τύπων στον προφορικό λόγο: (α) ότι διατηρούν συμμετρικά το ίδιο φωνήεν (το -α-), και μάλιστα τονισμένο, σε όλα τα πρόσωπα του ενικού και του πληθυντικού, (β) εντάσσονται σε μια μικρή κατηγορία ρημάτων που παρουσιάζουν τάση μεταπλασμού από τη β΄ συζυγία (ρήματα σε -ώ, -άς, -ά και -ώ, -είς, -εί) στην α΄ συζυγία (βαρύτονα ρήματα, που δεν τονίζονται στη λήγουσα), π.χ. μετρώ -άω, ζητώ -άω, ρωτώ -άω κτλ. Υπάρχουν διάφορες αιτίες που ευνοούν αυτόν τον μεταπλασμό, αλλά η παράθεσή τους θα απαιτούσε εκτενέστερη ανάλυση.

Τα ρήματα της κυπριακής διαλέκτου ανήκουν σε άλλα σχήματα και αυτό επηρεάζει τον τρόπο με τον οποίο οι φυσικοί ομιλητές της αποδίδουν ακόμη και την Νεοελληνική Κοινή. Ασφαλώς, μπορείτε να χρησιμοποιείτε άφοβα οποιονδήποτε τύπο ταιριάζει στο γλωσσικό σας αίσθημα. :)

Ελπίζω οι πληροφορίες αυτές να απαντούν στο ερώτημά σας. Ευχαριστώ.

 

[nickel]

Καλησπέρα. Είμαι περίεργος να ακούσω κι εγώ τις απόψεις άλλων.
Για πολλά τέτοια ρήματα, τα δισύλλαβα κυρίως, έχω την εντύπωση ότι προφορικά συνηθίζεται η κατάληξη σε -άω.
Ειδικότερα το «σ' αγαπώ» είναι πιο συνηθισμένο έτσι.
Αλλά είναι μια κατάσταση που μπορεί και να αλλάζει συνέχεια χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Η μαθήτριά σου να μάθει και τα δύο κι ας λέει όποιο της αρέσει περισσότερο. Αλλά να ξέρει ότι στο ψάξιμο στα λεξικά θα πρέπει να αναζητά τον τύπο σε -ώ.

 

[kattos]

Ευχαριστώ για τις απαντήσεις!
Dr Moshe, οι τύποι των ρημάτων στην κυπριακή διάλεκτο δεν έχουν πολλές διαφορές. Κυρίως είναι η κατάληξη -ουσιν στο 3ο πληθυντικό, και κάποιες διαφορές στο 2ο-3ο πρόσωπο, όπως οδηγάς αντί οδηγείς (αλλά απ' ό,τι είδα με ένα γρήγορο γκουγκλάρισμα χρησιμοποιείται και στην Ελλάδα αυτό).

 

[Hellegennes]

Η γνώμη μου είναι ότι, ακόμα και στον γραπτό λόγο, η συχνότητα που συναντάμε τους ασυναίρετους τύπους εξαρτάται από το ρήμα. Υπάρχουν ρήματα που στο Google φαίνεται να είναι τετραπλάσιας συχνότητας στον ασυναίρετο τύπο, ενώ σε άλλα η αναλογία είναι 50-50 και σε άλλα ο συνηρημένος τύπος είναι πιο συχνός. Π.χ. το πετάω δίνει 437 χιλιάδες αποτελέσματα ενώ το πετώ δίνει μόλις 108 χιλιάδες, δηλαδή μόλις το 20% του συνόλου. Από την άλλη, το αγαπάω δίνει 4.100.000 αποτελέσματα, ενώ το αγαπώ δίνει 5.720.000. Ομοίως, το περνώ δίνει 1,040,000 αποτελέσματα, ενώ το περνάω δίνει μόλις 633,000. Στον αντίποδα, πάλι, το γερνώ δίνει 11,000 αποτελέσματα και το γερνάω δίνει 66,200, δηλαδή συνιστά το 86% των ευρέσεων.