Στα λατινικά υπήρχε mantelium και mantilium. Από εκεί φτιάξαμε μανδήλια και μανδίλια και μαντίλια (πληθυντικά είναι αυτά, όχι ισπανικά). Υπάρχει μπέρδεμα (στο δικό μου τουλάχιστον μυαλό) για τη σχέση του μανδύα με το mantelum (απ’ όπου το αγγλικό mantle και όχι μόνο), του mantelum με το mantelium, και του μανδυλίου = μανδύας με το μανδύλιο = χειρόμακτρο!
Π.χ. <Χειρόμακτρον>: Ὃ παρὰ Ῥωμαίοις καλεῖται μανδίλιον.
κυρίως δὲ τὸ ῥινόμακτρον, ὅ ἐστι τὸ μυξομάνδηλον.
ὁ μὲν Ἰωάννης βαστάζων τὸ ἅγιον μανδύλιον
Στα χρόνια μου τα λεξικά είχαν και τις δύο γραφές, αλλά προτιμούσαν τη γραφή με «η». Εμείς γράφαμε «το άγιον μανδήλιον» και το «μαντήλι».
Ήρθαν όμως οι απλοποιήσεις και, αφού πρόκειται για λέξη με ξένη προέλευση, αλλά και αφού, όταν στην παράδοση βρίσκουμε δύο γραφές, διαλέγουμε την απλούστερη, η «σχολική» ορθογραφία έγινε μαντίλι. Έτσι στο Μείζον και στο ΛΚΝ. Ο Κριαράς έχει μαντήλι κ.λπ. Το ΛΝΕΓ και το Σχολικό (στις προηγούμενες εκδόσεις), μαντήλι. (Για την ορθογραφία παραπέμπει στο καντήλι, αλλά αυτό ήταν μόνο candela και κανδήλα, δεν είχε ορθογραφίες με «ι».) Το Ορθογραφικό (στο μαντίλι) ξεχνάει ότι δύο ορθογραφίες υπάρχουν και στα λατινικά και στα ελληνικά. Γράφει:
Μολονότι η λέξη έχει λατινική αρχή (mantelium), γράφεται ήδη από την ελληνιστική εποχή μαντήλιον, συνεπώς ορθότερη είναι η γραφή με –ή– (μαντήλι). Η σχολική γραμματική, όμως, απλογραφεί τις ελληνιστικές λέξεις ξένης προελεύσεως, άρα: μαντίλι.
Στο λεξικό του Παπύρου:
ΕΤΥΜΟΛ. < λατ. mantelium και mantilium. Η γραφή τής λ. μαντίλι με -ι αντί -η- ως κανονική απόδοση τού λατ. mantilium ή ως απλούστερη γραφή τού λατ. mantelium. Η μσν. γραφή με -η- αποτελεί προσπάθεια πιστής μεταγραφής τού λατ. ē (mantelium), που δεν δεσμεύει -ως νεώτερη γραφή- την ορθογραφία τής λ. (πρβλ. και πρίγκιπας όχι πρίγκηπας, δικτάτορας όχι δικτάτωρας κ.ά.). Η γραφή τών καντήλι / καντήλα (μολονότι από λατ. candela) με -η- διατηρήθηκε διότι ήταν ήδη αρχαία (μεταγενέστερη).
Μετά από αυτό το μπέρδεμα, μια ματιά στο διαδίκτυο:
Πιο πολλά τα μαντήλια από τα μαντίλια, αλλά πιο πολλές μαντίλες από μαντήλες (να φταίνε τα διάφορα mantilla;).
Τρέλα:
χαρτομάντηλο 3.930 ευρήματα
χαρτομάντηλα 8.090
χαρτομάντιλο 6.480
χαρτομάντιλα 7.680
Οι προσωπικές μου προτιμήσεις:
κεφαλομάντιλο
μαντίλα
μαντιλάκι
μαντίλι
μαντιλοδεμένος
μαντιλοφορεμένος
μυξομάντιλο
τραπεζομάντιλο
χαρτομαντιλάκι
χαρτομάντιλο
και «άγιον μανδήλιον» (για να διατηρήσει τη βυζαντινή του αίγλη).
Καλύτερα ίσως να μην πειράξουμε και τη Μαυρομαντηλού του Παπαδιαμάντη.
Τελειώνω με την υπόσχεση του τίτλου, το μουσικό διάλειμμα:
Π.χ. <Χειρόμακτρον>: Ὃ παρὰ Ῥωμαίοις καλεῖται μανδίλιον.
κυρίως δὲ τὸ ῥινόμακτρον, ὅ ἐστι τὸ μυξομάνδηλον.
ὁ μὲν Ἰωάννης βαστάζων τὸ ἅγιον μανδύλιον
Στα χρόνια μου τα λεξικά είχαν και τις δύο γραφές, αλλά προτιμούσαν τη γραφή με «η». Εμείς γράφαμε «το άγιον μανδήλιον» και το «μαντήλι».
Ήρθαν όμως οι απλοποιήσεις και, αφού πρόκειται για λέξη με ξένη προέλευση, αλλά και αφού, όταν στην παράδοση βρίσκουμε δύο γραφές, διαλέγουμε την απλούστερη, η «σχολική» ορθογραφία έγινε μαντίλι. Έτσι στο Μείζον και στο ΛΚΝ. Ο Κριαράς έχει μαντήλι κ.λπ. Το ΛΝΕΓ και το Σχολικό (στις προηγούμενες εκδόσεις), μαντήλι. (Για την ορθογραφία παραπέμπει στο καντήλι, αλλά αυτό ήταν μόνο candela και κανδήλα, δεν είχε ορθογραφίες με «ι».) Το Ορθογραφικό (στο μαντίλι) ξεχνάει ότι δύο ορθογραφίες υπάρχουν και στα λατινικά και στα ελληνικά. Γράφει:
Μολονότι η λέξη έχει λατινική αρχή (mantelium), γράφεται ήδη από την ελληνιστική εποχή μαντήλιον, συνεπώς ορθότερη είναι η γραφή με –ή– (μαντήλι). Η σχολική γραμματική, όμως, απλογραφεί τις ελληνιστικές λέξεις ξένης προελεύσεως, άρα: μαντίλι.
Στο λεξικό του Παπύρου:
ΕΤΥΜΟΛ. < λατ. mantelium και mantilium. Η γραφή τής λ. μαντίλι με -ι αντί -η- ως κανονική απόδοση τού λατ. mantilium ή ως απλούστερη γραφή τού λατ. mantelium. Η μσν. γραφή με -η- αποτελεί προσπάθεια πιστής μεταγραφής τού λατ. ē (mantelium), που δεν δεσμεύει -ως νεώτερη γραφή- την ορθογραφία τής λ. (πρβλ. και πρίγκιπας όχι πρίγκηπας, δικτάτορας όχι δικτάτωρας κ.ά.). Η γραφή τών καντήλι / καντήλα (μολονότι από λατ. candela) με -η- διατηρήθηκε διότι ήταν ήδη αρχαία (μεταγενέστερη).
Μετά από αυτό το μπέρδεμα, μια ματιά στο διαδίκτυο:
Πιο πολλά τα μαντήλια από τα μαντίλια, αλλά πιο πολλές μαντίλες από μαντήλες (να φταίνε τα διάφορα mantilla;).
Τρέλα:
χαρτομάντηλο 3.930 ευρήματα
χαρτομάντηλα 8.090
χαρτομάντιλο 6.480
χαρτομάντιλα 7.680
Οι προσωπικές μου προτιμήσεις:
κεφαλομάντιλο
μαντίλα
μαντιλάκι
μαντίλι
μαντιλοδεμένος
μαντιλοφορεμένος
μυξομάντιλο
τραπεζομάντιλο
χαρτομαντιλάκι
χαρτομάντιλο
και «άγιον μανδήλιον» (για να διατηρήσει τη βυζαντινή του αίγλη).
Καλύτερα ίσως να μην πειράξουμε και τη Μαυρομαντηλού του Παπαδιαμάντη.
Τελειώνω με την υπόσχεση του τίτλου, το μουσικό διάλειμμα:
