UNESCO: 2.500 οι απειλούμενες γλώσσες

[Elsa]

Από την Καθημερινή:
Περίπου 2.500 από τις 6.000 γλώσσες στον κόσμο απειλούνται με εξαφάνιση σύμφωνα με τον Άτλαντα για τις Γλώσσες του Κόσμου που Κινδυνεύουν (Atlas of the World's Languages in Danger), η τελευταία έκδοση του οποίου δόθηκε σήμερα στην δημοσιότητα από την UNESCO στο Παρίσι.

«Ο θάνατος μίας γλώσσας σημαίνει ταυτόχρονα την εξαφάνιση μιας πολιτιστικής κληρονομιάς, από ιστορίες μέσω θρύλων μέχρι παροιμίες και αστεία», δήλωσε ο επικεφαλής της UNESCO Κοϊσίρο Ματσουούρα.

[...] Ο διευθυντής της έκδοσης Κρίστοφερ Μόουσλι δήλωσε ότι περίπου 200 γλώσσες πέθαναν τις προηγούμενες τρεις γενιές. Πέρυσι η γλώσσα της Αλάσκας Eyak εξαφανίστηκε με τον θάνατο της τελευταίας που την ομιλούσε, της Μαρί Σμιθ Τζόουνς.
[...]
Οι περιοχές με την μεγαλύτερη γλωσσική ποικιλία, όπως η Μελανησία, η Υποσαχάριος Αφρική και η Νότια Αμερική, είναι μεταξύ αυτών των οποίων οι γλώσσες διατρέχουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο εξαφάνισης. Αλλά και στην Γαλλία 13 γλώσσες, σύμφωνα με τον Άτλαντα διατρέχουν «μεγάλο κίνδυνο» να εξαφανιστούν, όπως η νορμανδική και η γλώσσα της Βρετάνης,επισημαίνεται μεταξύ άλλων στον Άτλαντα.

 

[Costas]

Άτλας γλωσσών που κινδυνεύουν, της Ουνέσκο

Ονλάιν έκδοση.

 

[curry]

Κοίταξα από περιέργεια για την Ελλάδα και βρήκα τα εξής:

Τσακώνικα
Vitality: critically endangered
Number of speakers: 300 (based on correspondence with Nick Nicholas; the majority of the remaining speakers are in Leonidio area)
Location(s): villages around Leonidio in the south of the area, and the villages of Kastanitsa and Sitena in the north; Propontis Tsakonian was spoken by colonists in the villages of Havoutsi and Vatka on the mouth of the Gönen river in northeastern Turkey, but the speakers were settled in Greek Macedonia following the 1922 population exchanges, and Propontis Tsakonian became extinct in the 1970s.

Αρβανίτικα
Vitality: severely endangered
Number of speakers: 50,000 (1991 Sasse estimate)
Location(s): rural areas in Attica, Boeotia (Voiotía), southern Euboea (Évvoia), northern Andros (Ándros), Corinthia, Argolis and a few smaller sections of Peloponnese and central Greece; an outlying dialect of (Tosk) Albanian

Corfiot Italkian
Alternate names: Corfiote Italkian; Judeo-Italian
Vitality: critically endangered
Number of speakers: 0 (not available; nearly extinct)
Location(s): Corfu; an outlying dialect of Venetan not listed at all by the SIL

Βλάχικα
Aromanian (en)
Alternate names: Macedo-Romanian; Vlach; Tsintsar
Vitality: definitely endangered
Number of speakers: 500,000 (2002 Atanasov)
Location(s): Thessaly and Epirus in northern Greece; the central parts of Albania; several small pockets in the Republic of Macedonia, Greek Macedonia and Bulgaria; immigrant groups deriving from the eighteenth century in Serbia, especially between Niš and Kladovo; many Aromanian immigrants since the early twentieth century also in Romania

Μεγλενίτικα (σύμφωνα με την Wikipedia, βλάχικη διάλεκτος)
Vitality: severely endangered
Number of speakers: 5,000 (1990 estimate based on Atanasov 2002; does not cover émigré communities in Romania and Turkey)
Location(s): the Meglen (Μογλενά) region where the Vardar (Axios) River crosses the border between the Republic of Macedonia and Greece; original villages Umă (Huma) in the Republic of Macedonia, and Ľumniţă (Σκρά), Cupă (Κούπα), Oşiń (Άρχάγγελος), Birislăv (Περίκλεα), Lunḑiń (Λαγκαδιά), Ţărnareca (Κάρπι) and Nănti, Nǫnti (Νότια) in Greece; many have left the original area; further émigré communities in Romania and Turkey

Gagauz (en)
Related records: Gagauz (Bessarabia); Gagauz (Deli Orman); Gagauz (Maritime); Gagauz (South Balkans)
Vitality: severely endangered (overall vitality: definitely endangered)
Number of speakers: 0 (not available; according to Schulze (2002), of the 4,000 ethnic Gagauz in Macedonia and the possibly 7,000 ethnic Surguch at best the elderly speak Gagauz)
Location(s): Strumica in southeastern Macedonia; the region of Evros in northeastern Greece; Surguch in the region of Edirne (Adrianople) in Turkey

Cappadocian Greek (en)
Related records: Cappadocian Greek (Greece); Cappadocian Greek (Turkey)
Vitality: critically endangered
Number of speakers: 0 (Janse: “there are probably several hundreds of native speakers and possibly another several hundreds of semi-speakers of Mistiot Cappadocian”)
Location(s): Cappadocia in central Turkey, notably in Sille (Silli) near Konya, villages near Kayseri, and Faras (Pharasa) and adjacent villages, before the genocide of 1915 and the subsequent population exchanges, after which most survivors settled in Greece; Cappadocian Greek was thought to be extinct until Mark Janse and Dimitris Papazachariou discovered speakers in 2005; an outlying dialect of Greek

Romani (en) (Ρομά τα λέμε εμείς; )
Alternate names: sinti, vlax, calò
Vitality: definitely endangered
Number of speakers: 3,500,000 (Matras 2002 estimate)
Location(s): many European countries, most densely in East-Central and Eastern Europe and in the Balkans


Ισπανοεβραϊκή γλώσσα ή λαντίνο
Alternate names: Ladino; Judeo-Spanish; Sephardic; Haketía (local name in Morocco)
Related records: Judezmo (Europe); Judezmo (Israel)
Vitality: severely endangered
Number of speakers: 0 (cf. Judezmo (Israel))
Location(s): traditionally Greece and Turkey, primarily in the historical provinces of Macedonia and Thrace, but also elsewhere in the Balkans, as well as Morocco, Ceuta, Melilla and Algeria in North Africa; now a few locations in Turkey, where largely concentrated in Istanbul (traditionally in the quarters of Balat and Hasköy), by probably less than 10,000 speakers; in Greece or elsewhere in the Balkans there are very few if any Judezmo speakers left after the Holocaust, and in North Africa the language is extinct

Τώρα, μήπως μερικά από τα παραπάνω θεωρούνται διάλεκτοι και όχι γλώσσες; Όπως για παράδειγμα τα ελληνικά της Καππαδοκίας ή τα Μεγλενίτικα;
Επίσης, ανακάλυψα πράγματα που δεν ήξερα για τη χώρα που ζω - τι είναι τα gagauz και πώς λέγονται στα ελληνικά; Κι αυτά τα απίθανα κορφιάτικα, πάλι; Ξέρει κανείς τίποτα;

 

[curry]

Ξέχασα τα ποντιακά!

Ποντιακά
Vitality: definitely endangered
Number of speakers: 300,000 (commonly cited figure)
Location(s): originally along the Black Sea coast of Turkey and adjacent Georgia; some speakers remain in the towns of Of and Sürmene, but most have emigrated to Greece; émigré communities also in southern Russia and the Caucasus; an outlying dialect of Greek

 

[Zazula]

Επίσης, ανακάλυψα πράγματα που δεν ήξερα για τη χώρα που ζω - τι είναι τα gagauz και πώς λέγονται στα ελληνικά; Ξέρει κανείς τίποτα;

Ε όχι και να μην ξεύρετε τους γκαγκαβούζηδες και τα γκαγκαβούζικα: http://www.google.com/search?q=γκαγ...-us&ie=UTF-8&oe=UTF-8&startIndex=&startPage=1

 

[Elsa]

Ε όχι και να μην ξεύρετε τους γκαγκαβούζηδες και τα γκαγκαβούζικα:

Να και η γκαγκαβούζικη σημαία:

Από εδώ.
(Σαν ένα παλιό ρεφρέν του Χάρρυ Κλυνν δεν ακούγεται; )

 

[curry]

Δηλαδή, η τσακώνικη σημαία έχει επάνω μελιτζάνα;




Χιούμορ κάνω, μην μου παρεξηγηθείτε εσείς οι τσακώνικης καταγωγής! Τι να πούμε κι εμείς από την Μεσσηνία δηλαδή για όσα μας σούρνουν...

 

[crystal]

Με κίνδυνο να πέσουν να με φάνε οι Γκαγκαβούζηδες κι όσοι είναι ευαίσθητοι σε τέτοια θέματα, πείτε μου, μόνο εμένα μου φαίνεται υπέροχη αυτή η λέξη; Το πρόθεμα Γκαγκά-, ή κατάληξη -ία (σαν την Μπανανία, ένα πράμα)... this is the ultimate mocking word! Και δεν είναι λεξιπλασία, υπήρχε έτοιμη! I'm thrilled...

 

[curry]

Το γυρνάω στο σοβαρό τώρα. Έχω μια απορία: η πομακική διάλεκτος πώς και δεν περιλαμβάνεται στη λίστα; Διαβάζω στην Wikipedia ότι υπάρχουν περίπου 30.000 ομιλητές της στην Ελλάδα και περίπου 80.000 στη Βουλγαρία. Δηλαδή, λίγοι.

 

[nickel]

Γκαγκαουζία
Gagauzia

Αν την είχαν πάρει χαμπάρι νωρίτερα, δεν θα είχαν σοφιστεί τη Ruritania ή το δουκάτο του Grand Fenwick.

 

[Elsa]

Με κίνδυνο να πέσουν να με φάνε οι Γκαγκαβούζηδες κι όσοι είναι ευαίσθητοι σε τέτοια θέματα, πείτε μου, μόνο εμένα μου φαίνεται υπέροχη αυτή η λέξη;

Κι εμένα. Υπέροχη σαν βρισιά του Κάπτεν Χάντοκ!
(Μα τούς κεραυνούς της Βρέστης!) :)

 

[Zazula]

Τώρα, μήπως μερικά από τα παραπάνω θεωρούνται διάλεκτοι και όχι γλώσσες; Όπως για παράδειγμα τα ελληνικά της Καππαδοκίας ή τα Μεγλενίτικα;

Έχω μια απορία: η πομακική διάλεκτος πώς και δεν περιλαμβάνεται στη λίστα; Διαβάζω στην Wikipedia ότι υπάρχουν περίπου 30.000 ομιλητές της στην Ελλάδα και περίπου 80.000 στη Βουλγαρία. Δηλαδή, λίγοι.

Το πού ακριβώς βρίσκονται τα όρια μεταξύ ιδιώματος, διαλέκτου και ξεχωριστής γλώσσας, είναι όντως ένα ζήτημα. Και συχνά τα κριτήρια σχετικά με το πού τίθενται αυτά τα όρια, επηρεάζονται και από πολιτικές σκοπιμότητες — λ.χ. βλ. Bulgarian dialects, όπου η γλώσσα τής ΠΓΔΜ θεωρείται διάλεκτος της βουλγαρικής κι όχι ξεχωριστή γλώσσα από τους Βούλγαρους (το discussion page είναι ενδιαφέρον).

Γενικά πάντως το ιδίωμα αναφέρεται σε μεμονωμένες, κατά περιοχές, γλωσσικές διαφοροποιήσεις/ποικιλίες (ντοπιολαλιά), ενώ η διάλεκτος είναι ομάδα ιδιωμάτων που χρησιμοποιούνται σε ευρύτερη γεωγραφική περιοχή. Είναι δύσκολο όμως να κρίνει κανείς αν δύο γλωσσικές ποικιλίες είναι διάλεκτοι της ίδιας γλώσσας ή δύο χωριστές αλλά στενά συνδεδεμένες γλώσσες. Το κριτήριο της αμοιβαίας κατανόησης δεν επαρκεί και δεν οδηγεί πάντα σε ασφαλή συμπεράσματα. Γι' αυτό και ορισμένες σχετικές εκτιμήσεις είναι αυθαίρετες (ή επηρεάζονται από σκοπιμότητες ή/και ζητήματα εθνικής συνείδησης).

Η πομακική πάντως θεωρείται διάλεκτος της βουλγαρικής, οπότε είναι λογικό να μην αντιμετωπίζεται από την UNESCO ως γλώσσα που κινδυνεύει. Οι ίδιοι οι Βούλγαροι πάντως, και προφανώς για τους δικούς τους λόγους, θεωρούν τα πομακικά ελληνικό φαινόμενο και το σχετικό άρθρο της βικιπαιδείας τους αφορά μόνο την Ελλάδα: Помашки език. Αξίζει τον κόπο να παρατηρήσει κάποιος και το πόσο διαφορετικά είναι το ελληνικό, το βουλγαρικό, το τουρκικό και το αγγλικό άρθρο για τους Πομάκους (λες και μιλάνε για άλλο πράμα), ο συνολικός αριθμός των οποίων παίζει από μισό ως ένα εκατομμύριο. Και μόνο το ελληνικό άρθρο για την πομακική γλώσσα αναφέρει για ομιλητές της στη Βουλγαρία.

Εάν κανείς σας έχει κάποια αξιόπιστη πηγή με πλήρη κατάλογο των διαλέκτων και των ιδιωμάτων της νεοελληνικής γλώσσας, θα το εκτιμούσα ιδιαίτερα. Τα σχετικά άρθρα Modern Greek και Varieties of Modern Greek δεν θεωρώ ότι πηγαίνουν αρκετά σε βάθος όσον αφορά την παράθεσή τους.

Εκμεταλλεύομαι δε την ευκαιρία για να αναδείξω και τα δαρνάκικα ή νταρνάκικα: Το γλωσσικό ιδίωμα του Νέου Σουλίου Σερρών, Macedonian Dialects. Στις παραπομπές μου να διαβάσετε και για την κατάληξη -θούς/-τούς του β' ενικ. προστακτ. αορ. της παθ. φωνής, την οποία άκουγα απ' τους παππούδες μου (κι ας έμεναν τέσσερις ώρες δρόμο απ' το Νέο Σούλι).

Τέλος να σημειώσω ότι στον ιστότοπο της UNESCO όλες οι αναφορές στη «Macedonia» έχουν αλλάξει σε «FYROM» (αφορά τα κείμενα που παρέθεσε παραπάνω η curry).

 

[Aeriko]

Κοίταξα από περιέργεια για την Ελλάδα και βρήκα τα εξής:

Επίσης, ανακάλυψα πράγματα που δεν ήξερα για τη χώρα που ζω - τι είναι τα gagauz και πώς λέγονται στα ελληνικά; Κι αυτά τα απίθανα κορφιάτικα, πάλι; Ξέρει κανείς τίποτα;

Καλημέρα,

Ευχαριστούμε για το πολύ ενδιαφέρον θέμα.

Ομολογώ ότι, αν και βέρα Κερκυραία "από τη χώρα", δεν γνώριζα την ύπαρξη αυτής της γλώσσας. Δεν νομίζω ότι αναφέρεται στο τοπικό ιδίωμα της πόλης της Κέρκυρας, με την πληθώρα ιταλικών και ιδιωματικών εκφράσεων, το οποίο ακόμα κρατάει, αν και πολύ πιο φτωχό. Η ονομασία Judeo-Italian μου φέρνει στο μυαλό τους Εβραίους κατοίκους της πόλης.

Η άλλη γλώσσα της Κέρκυρας, η γλώσσα της υπαίθρου, με στοιχεία και επιρροές από τη βυζαντινή και αρχαία ελληνική γλώσσα, καθώς και από την ιταλική, επίσης σημειώνει φθίνουσα πορεία, καθώς εκλείπουν πλέον οι συνθήκες χρήσης της. Τα στοιχεία της, π.χ., που αναφέρονται σε αγροτικές/ βιοτεχνικές/ παραδοσιακές εργασίες δεν νομίζω ότι χρησιμοποιούνται πλέον ευρέως, καθώς ο τρόπος ζωής, οι ασχολίες και οι συνήθειες των κατοίκων έχουν αλλάξει σημαντικά τα τελευταία 40-50 χρόνια. Επιπλέον, επικρατεί/ επικρατούσε σε μεγάλο βαθμό η νοοτροπία να "μη μιλάω έτσι για να μη με περάσουνε για χωριάτη". Στον τομέα της καταγραφής της γλώσσας αυτής, κυκλοφορεί από την Εταιρεία Κερκυραϊκών Σπουδών το Κερκυραϊκό Γλωσσάρι (1987) του Γεράσιμου Χυτήρη.

Όσο για το Gagauz, είχα λάβει μέρος πριν από μερικά χρόνια σε ένα σεμινάριο παραδοσιακών χορών και μουσικής. Θυμάμαι, λοιπόν, ότι η ερευνήτρια τους αποκαλούσε "Γκαγκαούζους" και τα τραγούδια και τους χορούς τους "γκαγκαούζικους". Είχε αναφέρει ότι πρόκειται για Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, χριστιανούς ορθόδοξους, οι οποίοι ήταν τουρκόφωνοι. Φυσικά, οι Βούλγαροι λένε ότι ήταν Βούλγαροι και οι Τούρκοι λένε ότι ήταν Τούρκοι... Κάποιες πληροφορίες αναφέρονται εδώ:
http://www.answers.com/main/ntquery?s=gagauz&gwp=13

 

[Zazula]

Για να μην μπερδευόμαστε: Υπάρχουν γκαγκαούζικα (της Γκαγκαουζίας) και γκαγκαβούζικα (του Έβρου). Τα γκατζόλικα και τα καραμανλίδικα θεωρούνται διάλεκτοι των γκαγκαβούζικων: http://www.ethnologue.com/show_language.asp?code=bgx

 

[nickel]

Καλημέρα. Δύο «διευθύνσεις» που ανήκουν σ' αυτό το νήμα, αν και δεν πιστεύω ότι σας καλύπτουν στις λεπτομέρειες:

Οι σελίδες του Ethnologue και
Το βιβλίο Encyclopedia of the world's endangered languages edited by Christopher Moseley.

 

[Zazula]

Καλημέρα. Δύο «διευθύνσεις» που ανήκουν σ' αυτό το νήμα, αν και δεν πιστεύω ότι σας καλύπτουν στις λεπτομέρειες: Οι σελίδες του Ethnologue.

Καλημέρα. Εκεί παρέπεμψα κι εγώ με το μήνυμά μου ακριβώς πάνω απ' το δικό σου. :)

 

[nickel]

Δεν απαιτείται όμως ιδιαίτερη οξυδέρκεια για να διαπιστώσει κανείς ότι γλώσσες πεθαίνουν παντού, ακόμα και στην ίδια την Ελλάδα. Για μένα η υπενθύμιση ήρθε σε ένα φανάρι πεζών της Λεωφόρου Αλεξάνδρας. Στεκόμουν δίπλα σε δύο ηλικιωμένες κυρίες οι οποίες συζητούσαν έντονα αλλά ακατάληπτα. Λόγω επαγγελματικής διαστροφής αναρωτήθηκα τι γλώσσα να μίλαγαν. Στήνοντας αυτί κατάλαβα ότι ήταν βλάχικα (τα οποία οι ομιλητές τους ονομάζουν αρωμουνικά – ναι, όπως λέμε Αρμάνι). Σχεδόν αντανακλαστικά γύρισα και τις κοίταξα, τα βλέμματά μας διασταυρώθηκαν, είδα μια ακαθόριστη στιγμιαία έκφραση στα πρόσωπά τους και αμέσως αφοσιώθηκαν στο απέναντι φανάρι, σιωπηλές.
[...]
Λίγοι βεβαίως θα συνηγορούσαν υπέρ της μουσειακής διατήρησης γλωσσών και διαλέκτων. Ωστόσο, υπήρχε και υπάρχει και μια τρίτη επιλογή μεταξύ της φολκλορικής διαλεκτοφωνίας και του γλωσσικού θανάτου: η πανανθρώπινη λύση της διτυπίας και της εναλλαγής μεταξύ δύο ποικιλιών: της Κοινής και της διαλέκτου ή της μειονοτικής γλώσσας, στην περίπτωσή μας. Δυστυχώς αυτή η λύση ούτε καλλιεργείται, ούτε καν συζητιέται. Κι έτσι, όπως συμβαίνει συνήθως με τον γλωσσικό φόνο, η μεταμέλεια (αν υπάρξει) έρχεται αργά: στις καφετέριες ανά την επικράτεια ακούς πια σχεδόν τα ίδια ελληνικά, ενώ γλωσσικά στοιχεία τοπικού χαρακτήρα και τοπικής ταυτότητας χάνονται μαζί με τις μαντίλες των γιαγιάδων μας.​

Ελληνικά της καφετέριας του Ευθ. Φοιβου Παναγιωτιδη
Καθημερινή 3/5/09

Aromanian language

 

[Zazula]

Η τελευταία έκδοση (2012): http://www.unesco.org/culture/languages-atlas/

 

[Zazula]

Για την τσακωνική: