Επανέρχομαι στο νήμα γιατί νομίζω ότι δεν έγινε κατανοητός ο στόχος της ερώτησής μου. Δεν αμφισβήτησα, προς θεού, την ανάγκη του εμπορευόμενου να εφεύρει μια καλή ονομασία για να πουλήσει το προϊόν του σε όσο το δυνατόν περισσότερους αγοραστές. Ούτε παραγνωρίζω τα προβλήματα που θέτουν ονομασίες ήδη χρησιμοποιημένες ή καπαρωμένες από άλλους. Η ονομασία ενός προϊόντος πρέπει να είναι απλή, κατανοητή, ευκολομνημόνευτη, εντελώς διακριτή από τις αντίστοιχες ανταγωνιστικών προϊόντων, να ερεθίζει τη νόηση ή το θυμικό, ανάλογα με το κοινό στο οποίο απευθύνεται, και να έχει ένα σωρό άλλες ιδιότητες --προς μεγάλο μπελά των διαφημιστών. Γνωστά όλα αυτά και τα σέβομαι.
Ούτε πάλι, για να έρθω στο θέμα μας, δηλαδή τους τίτλους των κινηματογραφικών ταινιών, ζήτησα να μεταφράζονται όλοι ανεξαιρέτως και με ακρίβεια στα ελληνικά. Δεν με πειράζει που
Ο εφιάλτης στο δρόμο με τις φτελιές έγινε
Εφιάλτης στο δρόμο με τις λεύκες, ούτε βρίσκω καλύτερο να είχε μεταφραστεί το
Life of Brian στο πολύ πεζό
Η ζωή του Μπράιαν. Αλλού είναι το ζήτημα.
Έθεσα την πολύ απλά την ερώτηση γιατί κάποιος να πιστεύει ότι ένας τίτλος όπως
Coco avant Chanel είναι δύσκολο να μεταφραστεί ή τέλος πάντων να μεταφερθεί με οποιονδήποτε τρόπο στα ελληνικά και πρέπει αντ’ αυτού να μεταφραστεί στα αγγλικά (!) (όχι και τόσο δύσκολη μετάφραση, εδώ που τα λέμε) ώστε να μπορέσει να πουλήσει καλύτερα στην Ελλάδα του 2010.
Ένα βήμα παρακάτω: γιατί χωρίς προφανή λόγο αφήνονται αμετάφραστοι αγγλικοί τίτλοι ταινιών που δεν παρουσιάζουν καμιά δυσκολία στη μεταφορά τους στα ελληνικά;
Ερωτήματα ρητορικά βέβαια· ούτε απάντηση από εκείνους στους οποίους ιδεατά απευθύνομαι θα πάρω, ούτε τα πράγματα θα αλλάξουν. Ως προς την περιγραφή του φαινομένου έδωσα ο ίδιος τον ορισμό ότι πρόκειται για «επαρχιώτικη ξιπασιά», ή για να μιλήσω επιστημονικά, για «γλωσσικό σνομπισμό», φαινόμενο που εξετάζει η κοινωνιο- ή η ψυχο- ή ίσως και η ψυχοκοινωνιο-γλωσσολογία (αν υπάρχει!).
Απ' την άλλη, πιθανόν κάποιοι, ίσως και μεταξύ μας, να μην θεωρούν ότι υπάρχει καν πρόβλημα. Για το λόγο αυτό, και για να διαπιστώσω αν εγώ είμαι ο υπερβολικός, αποφάσισα να κάνω ένα μικρό αριθμητικό έλεγχο
(ε, να μη μας υποτιμούν εμάς των ανθρωπιστικών επιστημών ότι δεν τα καταφέρνουμε με τους αριθμούς...). Ιδού λοιπόν μια
φέτα ζωής (που λέμε και στο χωριό μου) από τη σύγχρονη ελληνική καθημερινότητα: στις σελίδες των
Νέων του Σαββάτου 12.6.2010 με το πρόγραμμα των κινηματογράφων (ένθετο «ΝΕΑ Συν», σ. 46-47) παρουσιάζονται οι ταινίες που προβάλλουν 111 κινηματογράφοι (όχι αίθουσες, θα φανεί πιο κάτω γιατί) σε Αθήνα, Πειραιά και Θεσσαλονίκη. Έχουμε την παρακάτω εικόνα:
Τίτλοι ταινιών και σε πόσους κινηματογράφους παίζονται
Sex and the city no 2 | 33
The kings of Mykonos | 25
Killers | 24
Πώς να εκπαιδεύσετε τον δράκο σας | 18
Prince of Persia: Sand of Dunes | 17
Coco before Chanel | 16
Steetdance | 16
Επαγγελματίας καρδιοκατακτητής | 15
Άδωξοι μπάσταρδη | 11
Robin Hood | 8
Εφιάλτης στο δρόμο με τις λεύκες | 7
Soul kitchen | 5
Το μυστικό στα μάτια της | 5
Τριχωτή επίθεση | 5
Oceans | 4
The back up plan | 4
Βρέχει κεφτέδες | 4
Ένα τρελό τρελό τζακούζι | 3
Ένας προφήτης μα τι προφήτης | 3
Η πριγκίπισσα και ο βάτραχος | 3
Κρυφή ερωμένη | 2
Ο μικρός Νικόλας | 2
Ραντεβού στον αέρα | 2
Τηλεφωνήσατε Ασφάλεια Αμέσου Δράσεως (1954) | 2
Art therapy | 1
Iron man 2 | 1
Tetro | 1
Άγρια φύση | 1
Αόρατος συγγραφέας | 1
Αρσενικό-θηλυκό (1966) | 1
Δέκα μικροί νέγροι | 1
Δυνάμεις της γης | 1
Δυο ή τρία πράγματα που ξέρω γι’ αυτήν (1967) | 1
Είναι μπερδεμένο | 1
Η Αλίκη στη χώρα των θαυμάτων | 1
Η λευκή κορδέλα | 1
Η πεντάμορφη και το τέρας (1945) | 1
Λουλούδι της ερήμου | 1
Μιντέλο: πίσω από τον ορίζοντα | 1
Νήσος | 1
Ξέστρωτα κρεβάτια | 1
Ο μεγάλος ύπνος (1946) | 1
Ραντεβού για παντρεμένους | 1
Ταξίδι στο σύμπαν | 1
Το αίμα του ποιητή (1930) | 1
Το νησί των καταραμένων | 1
Υποψία | 1
Φεύγω | 1
Χωρίς όνομα | 1
Από τις 49 ταινίες οι 13 (ποσοστό 26,5%) έχουν ξενόγλωσσο τίτλο (αποκλειστικά αγγλικό) και οι 36 (ποσοστό 73,5%) ελληνικό. Οι αγγλικοί τίτλοι όμως καταλαμβάνουν τις θέσεις 1-3, 5-7, 10, 12, 15-16, 25-27, δηλαδή η συντριπτική τους πλειοψηφία συγκεντρώνεται στο πρώτο τρίτο (θέσεις 1-16), και επιπλέον, ποσοτικά, αποτελούν το 82,2% του προσφερόμενου προϊόντος (είναι 213 από ένα σύνολο 259 τίτλων).
Σημειωτέον ότι μέτρησα κινηματογράφους και όχι αίθουσες, γιατί τότε θα έγερνε ακόμα περισσότερο τη ζυγαριά υπέρ των αγγλικών τίτλων, μιας και είναι γνωστό ότι οι «πολυκινηματογράφοι» με τις πολλές αίθουσες προβάλλουν κατά σύστημα τις ταινίες με τους αγγλικούς τίτλους.
Άρα δικαιούμαι να συμπεράνω ότι
αυτή τουλάχιστον την κινηματογραφική εβδομάδα προσφέρονται στο ελληνικό κοινό ταινίες με αγγλικούς στην πλειοψηφία τους τίτλους.
Εδώ τελειώνει η στατιστική και αρχίζει η μουρμούρα.
Άραγε από τους δεκατρείς αγγλικούς τίτλους ούτε ένας δεν μπορούσε να αποδοθεί στα ελληνικά; Το
Killers ας πούμε ή το
Prince of Persia ή το
Oceans τι θα πάθαιναν αν λέγονταν
Δολοφόνοι (ή
Φονιάδες) ή
Ο πρίγκιπας της Περσίας ή
Οι θάλασσες (ή
Οι ωκεανοί); Το
Soul kitchen εξηγείται στους υποτίτλους της ίδιας της ταινίας ως «Κουζίνα της καρδιάς». Γιατί δεν δόθηκε έτσι στο κοινό, ώστε να μπορέσει συνειρμικά να το συνδέσει με την
Πολίτικη κουζίνα από την οποία και ως ατμόσφαιρα δεν απέχει πολύ; Τι το σπουδαίο κρύβεται στον τίτλο
Streetdance που το
Χορός στο δρόμο δεν το μεταφέρει ικανοποιητικά; Στο
Sex and the city να αναγνωρίσω ότι υποκρύπτεται ένα λογοπαίγνιο με τον τίτλο ενός βιβλίου που έκανε τεράστια επιτυχία τη δεκαετία του 60, το
Sex and the single girl, αλλά που δεν έχει νόημα να ψάχνει κανείς για αντιστοίχηση· αλλά εκείνοι οι
Kings of Mykonos; Ο Robin Hood; Θέλουν να μας πουν ότι δεν είναι αυτός που γνωρίζαμε τόσο χρόνια ως Ρομπέν των Δασών; Αν δεν έκανε ο ίδιος ο Ταραντίνο παιχνίδια με την ορθογραφία του τίτλου των
Μπάσταρδων ποιος πιστεύει ότι θα μεταφραζόταν ο τίτλος και δεν θα έμενε ως έχει, όπως έγινε με όλες τις υπόλοιπες ταινίες του; Και όλα αυτά σε τι είδους κοινό απευθύνονται; Είναι ο μέσος Έλληνας θεατής τόσο αγγλομαθής που να συμμετέχει χωρίς σκέψη στα γλωσσικά παιχνίδια ή να καταλαβαίνει στη στιγμή τα κρυμμένα νοήματα;
Υ.Γ. Τελειώνοντας αυτό το κείμενο, γυρνώ τη σελίδα στα
Νέα και πέφτω πάνω σε μια διαφήμιση: οι ηθοποιοί Ρένια Λουιζίδου, Κώστας Κόκλας και Αλέξανδρος Μπουρδούμης ετοιμάζουν πανελλήνια περιοδεία για να παρουσιάσουν ποιο έργο; Τη
Λοκαντιέρα του Κάρλο Γκολντόνι; Όχι βέβαια! Τη
La Locandiera του Carlo Goldoni! Και να θέλεις, δεν σ’ αφήσει ο διάολος ν’ αγιάσεις.
