Με τα εις -ύς (οξύτονα) έχουμε καταπιαστεί στο ψαρωτικό νήμα των ποντικαράδων (ιχθύς, μυς, δρυς, οσφύς, ισχύς, δρυς, ιλύς). Ώρα τώρα να αφιερώσουμε λίγο χρόνο και στα εις -υς (παροξύτονα / προπαροξύτονα), όπου συμβαίνει κάτι ενοχλητικά λανθασμένο.
Τον χορό ανοίγει ο πήχυς. Μπορεί να έγινε πήχης, αλλά και η αρχαιοπρεπής μορφή σε -υς χρησιμοποιείται συχνότατα. Ωστόσο, τα λογιότατα ουσιαστικά θέλουν κι επιδέξιους ομιλητές. Η γενική ενικού είναι -εως: ο πήχυς, του πήχεως — όχι του *πήχυ. Ο τύπος πήχυ είναι αιτιατική ενικού, όχι γενική! Τα λάθος είναι σχεδόν τριπλάσια από τα σωστά. Από τη λούμπα δεν γλυτώνει ούτε το ΛΝΕΓ! Στον ορισμό τού πηχυαίος αναφέρει: «αυτός που έχει μήκος ή ύψος ενός πήχυ». Ενός πήχυ;! Μα, το ίδιο λεξικό, λίγο παραπάνω, ξεκαθαρίζει ότι η γενική είναι πήχεως! Άσε που αναρωτιέμαι γιατί να μην είναι πήχη, που 'ναι άλλωστε και το κύριο λήμμα;
Και ο πήχυς δεν είναι μόνος... Νόμιζα ότι, καθώς ο πρέσβυς έγινε πρέσβης (και πρεσβευτής), θα καθαρίζαμε — τουλάχιστον μ' αυτόν. Έλα ντε όμως που κι εδώ ο αρχαιοπρεπής τύπος συνεχίζει να αντιστέκεται — κι έτσι τα λάθος (του *πρέσβυ) είναι μιάμιση φορά περισσότερα από τα σωστά (του πρέσβεως)!
Άλλη λέξη σε -υς είναι και ο βότρυς (γεν. βότρυος), όπου σωστά και λάθη είναι σχεδόν μοιρασμένα. Αλλά ο στάχυς (γεν. στάχυος) έχει περισσότερα λάθη, παρά σωστά. Ευτυχώς τουλάχιστον κανείς δεν ξεχνά ότι ο μάρτυς έχει γενική μάρτυρος (τα δε σύνθετά του, ομοίως). Το σπάνιο δίβραχυς έχει γενική διβράχεος. Ο ποταμός Άλυς (γεν. Άλυος) έχει τριπλάσιες γενικές Άλυ, πράγμα που πιστεύω έκανε τον Γεωργακά να τη λημματογραφήσει ως εναλλακτική μορφή (ίσως, δηλαδή, να ήταν το λάθος διαδεδομένο και στα κείμενα που εκείνος αποδελτίωσε).
Τέλος ο πέλεκυς έχει κανονικά γενική πελέκεως, αλλά βλέπω ότι ΛΝΕΓ και ΛΚΝ δίνουν επίσης και του πέλεκυ. Άλλες, σπανιότερες, μορφές της γενικής ήταν πελέκεος και πελέκυος, αλλά τα παλιότερα λεξικά δεν αναφέρουν γενική πέλεκυ. Μήπως λοιπόν στον πέλεκυ τα σύγχρονα λεξικά αποδέχονται έναν τύπο που ξεκίνησε ως λανθασμένος; Τι κάνουμε λοιπόν με τον πήχυ, τον πρέσβυ και την κουστωδία τους; Να υιοθετήσουμε ένα "ομαλότερο" κλιτικό πρότυπο ή να συνεχίσουμε να καταδικάζουμε το λάθος; Αλλά, από την άλλη, ποιος ο λόγος να "ομαλοποιήσουμε" την κλίση του πήχεως και του πρέσβεως, όταν υπάρχουν παράλληλα ομαλότατοι τύποι για τις συγκεκριμένες λέξεις; Άντε, το καταλαβαίνω για τον πέλεκυ, και θα το δεχόμουν πιθανότατα για τον στάχυ και τον βότρυ. Αφού όμως κάποιοι είναι αλλεργικοί στη "χυδαία" κατάληξη -ης και δεν τους πάει το χέρι να γράψουν πήχης, ας φροντίζουν τουλάχιστον να γνωρίζουν και την ορθή κλίση των τύπων που λατρεύουν. :)
Τον χορό ανοίγει ο πήχυς. Μπορεί να έγινε πήχης, αλλά και η αρχαιοπρεπής μορφή σε -υς χρησιμοποιείται συχνότατα. Ωστόσο, τα λογιότατα ουσιαστικά θέλουν κι επιδέξιους ομιλητές. Η γενική ενικού είναι -εως: ο πήχυς, του πήχεως — όχι του *πήχυ. Ο τύπος πήχυ είναι αιτιατική ενικού, όχι γενική! Τα λάθος είναι σχεδόν τριπλάσια από τα σωστά. Από τη λούμπα δεν γλυτώνει ούτε το ΛΝΕΓ! Στον ορισμό τού πηχυαίος αναφέρει: «αυτός που έχει μήκος ή ύψος ενός πήχυ». Ενός πήχυ;! Μα, το ίδιο λεξικό, λίγο παραπάνω, ξεκαθαρίζει ότι η γενική είναι πήχεως! Άσε που αναρωτιέμαι γιατί να μην είναι πήχη, που 'ναι άλλωστε και το κύριο λήμμα;
Και ο πήχυς δεν είναι μόνος... Νόμιζα ότι, καθώς ο πρέσβυς έγινε πρέσβης (και πρεσβευτής), θα καθαρίζαμε — τουλάχιστον μ' αυτόν. Έλα ντε όμως που κι εδώ ο αρχαιοπρεπής τύπος συνεχίζει να αντιστέκεται — κι έτσι τα λάθος (του *πρέσβυ) είναι μιάμιση φορά περισσότερα από τα σωστά (του πρέσβεως)!
Άλλη λέξη σε -υς είναι και ο βότρυς (γεν. βότρυος), όπου σωστά και λάθη είναι σχεδόν μοιρασμένα. Αλλά ο στάχυς (γεν. στάχυος) έχει περισσότερα λάθη, παρά σωστά. Ευτυχώς τουλάχιστον κανείς δεν ξεχνά ότι ο μάρτυς έχει γενική μάρτυρος (τα δε σύνθετά του, ομοίως). Το σπάνιο δίβραχυς έχει γενική διβράχεος. Ο ποταμός Άλυς (γεν. Άλυος) έχει τριπλάσιες γενικές Άλυ, πράγμα που πιστεύω έκανε τον Γεωργακά να τη λημματογραφήσει ως εναλλακτική μορφή (ίσως, δηλαδή, να ήταν το λάθος διαδεδομένο και στα κείμενα που εκείνος αποδελτίωσε).
Τέλος ο πέλεκυς έχει κανονικά γενική πελέκεως, αλλά βλέπω ότι ΛΝΕΓ και ΛΚΝ δίνουν επίσης και του πέλεκυ. Άλλες, σπανιότερες, μορφές της γενικής ήταν πελέκεος και πελέκυος, αλλά τα παλιότερα λεξικά δεν αναφέρουν γενική πέλεκυ. Μήπως λοιπόν στον πέλεκυ τα σύγχρονα λεξικά αποδέχονται έναν τύπο που ξεκίνησε ως λανθασμένος; Τι κάνουμε λοιπόν με τον πήχυ, τον πρέσβυ και την κουστωδία τους; Να υιοθετήσουμε ένα "ομαλότερο" κλιτικό πρότυπο ή να συνεχίσουμε να καταδικάζουμε το λάθος; Αλλά, από την άλλη, ποιος ο λόγος να "ομαλοποιήσουμε" την κλίση του πήχεως και του πρέσβεως, όταν υπάρχουν παράλληλα ομαλότατοι τύποι για τις συγκεκριμένες λέξεις; Άντε, το καταλαβαίνω για τον πέλεκυ, και θα το δεχόμουν πιθανότατα για τον στάχυ και τον βότρυ. Αφού όμως κάποιοι είναι αλλεργικοί στη "χυδαία" κατάληξη -ης και δεν τους πάει το χέρι να γράψουν πήχης, ας φροντίζουν τουλάχιστον να γνωρίζουν και την ορθή κλίση των τύπων που λατρεύουν. :)
Last edited:
