Φιλελευθερισμός και νεοφιλελευθερισμός

nickel

Administrator
Staff member
Βήμα, 8/10/2017
http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=906021

Νίκος Μουζέλης

Φιλελευθερισμός και νεοφιλελευθερισμός


Οι έννοιες και του φιλελευθερισμού και του νεοφιλελευθερισμού, όπως όλοι οι βασικοί όροι στις κοινωνικές επιστήμες, είναι πολυσημικές. Δηλαδή αλλάζουν σημασία ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο χρησιμοποιούνται.

Φιλελευθερισμός

Ο φιλελευθερισμός ως ιδεολογία και πρακτική αναπτύχθηκε στην εποχή του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης. Κυρίως στον 19ο αιώνα, στην Ευρώπη αλλά και στη Λατινική Αμερική, παρατηρούμε κινήματα και κόμματα που εναντιώνονται στα αυταρχικά καθεστώτα και στην πολιτική καταπίεση πιο γενικά. Δίνουν έμφαση στην ελευθερία του ατόμου και στην εξάπλωση αστικών και πολιτικών δικαιωμάτων στα λαϊκά στρώματα. Ως ιδεολογία ο φιλελευθερισμός πήρε και συντηρητικές και προοδευτικές μορφές. Στην πρώτη περίπτωση η ελευθερία του ατόμου δεν πρέπει να περιορίζεται στον πολιτικό χώρο μόνο. Στο πλαίσιο των αγορών, τα δρώντα υποκείμενα πρέπει να λειτουργούν ελεύθερα, πρέπει να απαλλαχθούν από περιορισμούς που το κράτος επιβάλλει.

Για παράδειγμα, στο επίπεδο της θεωρίας ο John Stuart Mill, ένας από τους βασικούς θεωρητικούς του κλασικού φιλελευθερισμού, υποστηρίζει στο πρώιμο έργο του τις ελεύθερες αγορές ως μία από τις προϋποθέσεις για την ανάπτυξη ατομικών δικαιωμάτων στους υπόλοιπους θεσμικούς χώρους. Στο ύστερο έργο του όμως αλλάζει γνώμη. Η ελευθερία της αγοράς πρέπει να περιοριστεί από ένα παρεμβατικό κράτος, που είναι ο μόνος τρόπος να αμβλυνθούν οι ανισότητες και οι αδικίες που ο οικονομικός φιλελευθερισμός δημιουργεί. Έτσι, στο επίπεδο της πολιτικής πρακτικής, βλέπουμε στη Βρετανία στις αρχές του 20ού αιώνα το κίνημα του «κοινωνικού φιλελευθερισμού» που ακολουθεί τις ύστερες θέσεις του Mills.

Όσο για τον συντηρητικό φιλελευθερισμό, ένα καλό παράδειγμα είναι οι θέσεις του αρχηγού του φιλελεύθερου κόμματος στις πρόσφατες γερμανικές εκλογές. Ο τελευταίος είναι υπέρ της επιβολής μιας πιο αυστηρής λιτότητας και δημοσιονομικής πειθαρχίας έναντι των χωρών του ευρωπαϊκού Νότου. Δεν τον απασχολεί καθόλου το εντεινόμενο χάσμα μεταξύ της χώρας του που συσσωρεύει έναν τεράστιο όγκο πλεονασμάτων και των συστηματικών ελλειμμάτων των νοτιοευρωπαϊκών οικονομιών. Η λογική του βασίζεται στην ιδέα πως αν υπάρχουν ανισότητες στον χώρο της ευρωζώνης, δεν φταίει η Γερμανία για αυτό, αλλά χώρες όπου ο τρόπος ζωής των πολιτών τους οδηγεί στη χαλαρότητα, στην τάση να ξοδεύει κάποιος περισσότερο από ό,τι κερδίζει και, όπως στην περίπτωση της Ελλάδας, στην τεμπελιά και στην ανευθυνότητα. Επομένως, δεν είναι υποχρεωμένη η χώρα του, με χρήματα του γερμανικού λαού, να βοηθά τους «άσωτους» Νοτιοευρωπαίους.

Στα παραπάνω βλέπουμε τη βασική διαφορά μεταξύ του συντηρητικού και του κοινωνικού φιλελευθερισμού. Αν δεν λάβουμε υπόψη μας αυτή τη διαφορά, δεν μπορούμε να καταλάβουμε και την πρόσφατη δήλωση του Γιώργου Καμίνη ότι είναι και φιλελεύθερος και αριστερός. Δεν πρόκειται για οξύμωρο σχήμα, αλλά για τον βασικό ορισμό του προοδευτικού, κοινωνικού φιλελευθερισμού.

Νεοφιλελευθερισμός

Πολλοί απορρίπτουν την έννοια του νεοφιλελευθερισμού, με το επιχείρημα ότι συχνά δεν τη βρίσκουμε στα επιστημονικά κείμενα των οικονομολόγων. Είναι όμως προφανές ότι σήμερα πρόκειται για μια έννοια που, στον χώρο των κοινωνικών επιστημών αλλά και στον καθημερινό λόγο, χρησιμοποιείται ευρέως, όχι μόνο στη χώρα μας αλλά και παγκοσμίως. Είναι λοιπόν απαραίτητο να διευκρινίσουμε πως αυτός ο όρος χρησιμοποιείται στο πλαίσιο της σημερινής παγκοσμιοποίησης.

Συχνά συγχέεται η φιλελεύθερη με τη νεοφιλελεύθερη οικονομία. Αυτό είναι παραπλανητικό. Για παράδειγμα, η φιλελεύθερη οικονομία στον 19ο αιώνα ήταν προφανώς διαφορετική από την παγκοσμιοποιημένη οικονομία του 21ου αιώνα. Μια κύρια διαφορά είναι πως η προηγούμενη παγκοσμιοποίηση (1860-1914) ήταν πολύ πιο περιορισμένη. Οι επιχειρήσεις με παγκόσμια εμβέλεια δεν μπορούσαν να διεισδύσουν στην περιφέρεια των εθνικών αγορών στον βαθμό που οι πολυεθνικές το πετυχαίνουν σήμερα. Αν σκεφτεί κανείς πως μια επιχείρηση όπως η Siemens έχει υποκαταστήματα σε όλες σχεδόν τις πόλεις του πλανήτη, αντιλαμβάνεται τον βαθμό διείσδυσης του πολυεθνικού κεφαλαίου σήμερα. Κάτι παρόμοιο, για τεχνικούς και άλλους λόγους, ήταν αδύνατον να επιτευχθεί στον 19ο αιώνα. Είναι ακριβώς για αυτόν τον λόγο που το κράτος-έθνος, μετά το άνοιγμα των παγκόσμιων αγορών στη δεκαετία του 1980 και μετά, έχασε ένα μέρος της αυτονομίας του - κυρίως τη δυνατότητά του να ελέγχει τις κινήσεις των κεφαλαίων εντός των εθνικών συνόρων.

Βέβαια, εδώ πρέπει να τονιστεί πως η σημερινή, σε σχέση με την προηγούμενη, παγκοσμιοποίηση δεν έχει μόνο επιπτώσεις (π.χ. ανισότητες, οικολογική καταστροφή κ.τ.λ.), αλλά και θετικές συνέπειες. Όπως τονίζουν οι υποστηρικτές της παγκόσμιας νεοφιλελεύθερης οικονομίας, το άνοιγμα των παγκόσμιων αγορών έχει οδηγήσει, κυρίως στις αναδυόμενες οικονομίες, στη θεαματική μείωση της απόλυτης φτώχειας. Αυτό το πρωτοφανές επίτευγμα οδήγησε πάνω από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους σε μια κατάσταση όπου μια κακή σοδειά ή μια οικονομική κρίση δεν οδηγεί πια σε πλήρη εξαθλίωση ή στον θάνατο.

Από την άλλη μεριά, κυρίως η Αριστερά βλέπει μόνο τα αρνητικά χαρακτηριστικά του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Αγνοεί πώς είναι το άνοιγμα των παγκόσμιων αγορών στη δεκαετία του 1990 που οδήγησε εν μέρει στη μείωση της απόλυτης φτώχειας. Υποστηρίζει ότι ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός γενικά μοιάζει με μια αμαξοστοιχία που δεν έχει φρένα - αφού ο πολιτικός έλεγχος που υπήρχε στη «χρυσή εποχή» της Σοσιαλδημοκρατίας (1945-1975) δεν υπάρχει σήμερα. Σύμφωνα με την Αριστερά, όσο ζούμε σε μια εποχή όπου δεν υπάρχουν παγκόσμιοι πολιτικοί μηχανισμοί που να ελέγχουν αποτελεσματικά τον κυρίαρχο χρηματοπιστωτικό καπιταλισμό-καζίνο, ο κόσμος οδηγείται σε ένα απερίγραπτο χάος, σε μια συνεχή αβεβαιότητα.

Συμπέρασμα

Για να αποφύγει κανείς τη σύγχυση που και η έννοια του φιλελευθερισμού και αυτή του νεοφιλελευθερισμού δημιουργούν στον δημόσιο χώρο, χρειάζεται να τις εντάξει στο θεωρητικό και ιστορικό πλαίσιο στο οποίο λειτουργούν. Ο φιλελευθερισμός από τον 19ο αιώνα ως σήμερα έχει πάρει και τη μορφή που προτείνει τη μη επέμβαση του κράτους στις αγορές, αλλά και τη μορφή ενός παρεμβατικού κράτους που προσπαθεί να ελέγξει τον άναρχο καπιταλισμό. Άρα για να αποφευχθεί ο αποπροσανατολισμός πρέπει πάντα να διακρίνει κανείς τον οικονομικό από τον κοινωνικό φιλελευθερισμό. Όσο για την έννοια του νεοφιλελευθερισμού, το πρόθεμα νεο βασίζεται στις ποιοτικές διαφορές μεταξύ της προηγούμενης (1860-1914) και της τωρινής παγκοσμιοποίησης. Όταν οι παραπάνω διακρίσεις αγνοούνται, έχουμε «ταμπέλες» που αποπροσανατολίζουν.

Ο κ. Νίκος Μουζέλης είναι ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας LSE.


Προσθέτω συνδέσμους στη Βικιπαίδεια/Wikipedia:

ΦιλελευθερισμόςLiberalism
Κοινωνικός φιλελευθερισμόςSocial liberalism
ΝεοφιλελευθερισμόςNeoliberalism
Οικονομικός φιλελευθερισμόςEconomic liberalism
 

rogne

¥
Να σε κάνω, Νίκελ, να το ρίξεις αυτό στα πολιτικά; :devil:

Γιατί κάτι μου λέει ότι ο μόνος λόγος που γράφτηκε το παραπάνω είναι για "να καταλάβουμε [εμείς της πλέμπας] την πρόσφατη δήλωση του Γιώργου Καμίνη ότι είναι και φιλελεύθερος και αριστερός"; Ούτε ένα όνομα για τον νεοφιλελευθερισμό, καμιά θεωρία, καμιά εφαρμοσμένη πολιτική, τίποτα; Μόνο "καλός" κοινωνικός φιλελευθερισμός, Μιλ (που γίνεται Μιλς στην πορεία) και Καμίνης, και "κακός" συντηρητικός φιλελευθερισμός, Γερμανοί φιλελεύθεροι; Δε βαριέσαι, θα μου πεις, κάποτε το μέλλον ανήκε στους εκσυγχρονιστές, μπορεί τώρα ν' ανήκει και σ' άλλους. Μόνο που τις έννοιες δεν τις κάνουμε ό,τι γουστάρουμε...
 

nickel

Administrator
Staff member
Με ενδιαφέρουν οι λέξεις όπως χρησιμοποιούνται και δεν με ενδιαφέρει να συζητήσουμε πολιτικά τι είναι καλό και τι είναι κακό και για ποιους.

Αν λοιπόν το παραπάνω γράφτηκε εξαιτίας της δήλωσης του Καμίνη, να και ένα που γράφτηκε στα σημερινά Νέα μετά τη συζήτηση στη Βουλή:

ΔΗΜΗΤΡΗΣ K. ΨΥΧΟΓΙΟΣ
ΑΝΤΙ-ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟΙ

Είναι απαράδεκτη και εξωφρενική η υπεράσπιση του φιλελευθερισμού που ανέλαβε στη Βουλή ο Πρωθυπουργός, φθάνοντας στο σημείο, με τη γνωστή του ιταμότητα, να αποκαλεί τον κ. Μητσοτάκη «γιαλαντζί φιλελεύθερο». Απέφυγε να μας πει τι είναι ο ίδιος, από ποιον «τόπο» λοιδορεί τους αντιπάλους του, αφού το «αριστερός» ξεκινά από την Κεντροαριστερά και φθάνει ώς τους Ρουβίκωνες και διάφορους πυρωμένους πυρήνες — όπως το απέφυγε και ο κ. Τσακαλώτος την Κυριακή στην «Καθημερινή», όπου θεωρητικολόγησε περί φιλελευθερισμού, καταγγέλλοντας όσους δεν συμφωνούν με το νομοσχέδιο περί «ταυτότητας φύλου» ως μη φιλελεύθερους — κάτι στο οποίο έχει καταρχήν δίκιο, αν και ο διάβολος κρύβεται πάντα στις λεπτομέρειες και επί των λεπτομερειών υποστηρίζει ότι διαφωνεί ο Κυριάκος Μητσοτάκης.

Προφανώς, η καταγγελία ότι η ΝΔ (και ο πρόεδρος της προσωπικά) δεν είναι φιλελεύθερη αποτελεί άμυνα στις καταγγελίες ότι ο ΣΥΡΙΖΑ συγκυβερνά με τους ακροδεξιούς ΑΝΕΛ — οι οποίοι κατά τον κ. Τσίπρα αποτελούν «πατριωτική Κεντροδεξιά», κατά την ίδια έννοια που τα κρεατικά στα μοναστήρια δικαιούται ο ηγούμενος να τα αποκαλεί ψάρια. Αλλά είναι επικίνδυνο κατεξοχήν μη φιλελεύθεροι πολιτικοί, όπως οι κ.κ. Τσίπρας και Τσακαλώτος, να αναδειχθούν σε ιεροφάντες που αποδίδουν ή αφαιρούν το χρίσμα του φιλελεύθερου στους πολιτικούς τους αντιπάλους.

Και είναι κατεξοχήν μη φιλελεύθεροι και άρα αναρμόδιοι διότι αγνοούν (ή προσποιούνται ότι αγνοούν) ότι ο φιλελευθερισμός αποτελεί καταρχήν τοποθέτηση στο ζήτημα της πολιτικής εξουσίας — κάτι που είναι πολύ σημαντικότερο και από τη διαφωνία αν η ιδιοκτησία είναι θεμελιώδες δικαίωμα (φιλελεύθεροι) ή όχι (μαρξιστές) και από το ζήτημα της ατομικότητας (φιλελεύθεροι) και της συλλογικότητας (σοσιαλιστές): για τους φιλελεύθερους η πολιτική εξουσία είναι «αναγκαίο κακό», για τους συριζαίους κυριαρχιστές είναι το παν — σε τούτο άλλωστε ο ΣΥΡΙΖΑ διαφέρει και από τους σοσιαλδημοκράτες αλλά και από επαναστάτες αριστερούς όπως η Ρόζα Λούξεμπουργκ (την επικαλείται ο μετακομμουνιστής κ. Τσακαλώτος για να βγάλει το ΚΚΕ αδιάβαστο) που διαφώνησαν με τους κομμουνιστές ακριβώς στο κρίσιμο θέμα της άσκησης της πολιτικής κυριαρχίας.

Δεν είναι δυνατόν πρωθυπουργός που θεωρεί «θεσμικό εμπόδιο» τη Δικαιοσύνη, πρόεδρος Βουλής που θεωρεί ότι τα μέσα επικοινωνίας πρέπει να ελέγχονται από το κομματικό σύστημα, υπουργός Οικονομικών που συνεχώς αναζητά «ταξικά πρόσημα» στην πολιτική του, κόμμα που αναζητούσε στήριξη στον Πούτιν — δεν είναι δυνατόν αυτοί να δίνουν μαθήματα φιλελευθερισμού για να αγρεύσουν στελέχη και ψήφους από την Κεντροαριστερά που καταγωγικά σχετίζεται με το Κόμμα των Φιλελευθέρων. Δεν είναι δυνατόν να υπερασπίζονται, δήθεν, τον φιλελευθερισμό, καταγγέλλοντας τον «νεοφιλελευθερισμό», όταν για αυτούς οτιδήποτε ελαττώνει την κυριαρχία των πολιτικών επί της κοινωνίας είναι «νεοφιλελεύθερο», ενώ είναι κατεξοχήν φιλελεύθερη στάση. Φοβού τους κυριαρχιστές και φιλελευθερισμόν φέροντας.


http://www.tanea.gr/opinions/all-opinions/article/5476714/anti-fileleytheroi/
 
Top